Een cover met twee vrouwengezichten en klaprozen, het is het eerste wat we te zien krijgen van de roman van de Italiaanse Roberta Recchia. Na een korte samenvatting en een leesfragment, schrijven meerdere geïnteresseerde lezers zich in voor de leesclub Alles wat blijft.

De leesclub Alles wat blijft

Er is plek voor vijftien lezers, en die zijn verheugd als er een email binnenkomt met: Gefeliciteerd, je bent geselecteerd om mee te doen in deze leesclub. Het café stroomt vol met voorstelberichten en het is gelijk gezellig. Het boek zelf laat nog even op zich wachten, maar een paar extra vragen over wat er op dat moment gelezen wordt en over voorkeuren voor fysieke boeken of ebooks, zorgen dat we tijd goed doorkomen.

Zodra de boeken binnen zijn, komt er een eerste vraag online over de verwachtingen en wordt er een begindatum afgesproken voor de start van de vragen.

Verwachtingen

Het boek is een debuut over familie en omgaan met verlies, pijn en verdriet. Dat nodigt uit tot lezen, want hoe heeft deze schrijfster dat verwerkt in haar verhaal? De setting is Italië van de jaren ‘60 en '80 en daar hopen de lezers ook veel van terug te vinden.  

Tineke: Ik verwacht een mooi en aangrijpend boek te lezen en ben benieuwd hoe de personages hiermee omgaan en zich ontwikkelen.
Anzu: En die kwetsbaarheid hè, hoe beschrijft ze die. Ga ik die ook echt voelen?
MaaykeCarolien: De setting vond ik interessant: Italië in de jaren 60, toch een heel andere tijd waarin vrouwen vaak nog niet zoveel te kiezen hadden en erg kwetsbaar waren, zeker met een (ongewenste) zwangerschap.

Na het lezen

Na twee weken is iedereen klaar  met lezen en starten we met een vraag over de cover en de titel. Er valt genoeg over de cover te zeggen, de symboliek van de klaprozen (troost en rouw), de twee gezichten waarvan een met de ogen dicht, levert gelijk een interessante discussie op.
Ook de titel wordt beoordeeld en goed bevonden, hoewel men het woord ‘leven’ dat in de Italiaanse titel zit, ook graag in de Nederlandse titel terug had willen zien.

Patricia: Ik vind de cover mooi qua kleurgebruik. Ook op meerdere manieren in te vullen in betekenis na het verhaal te hebben gelezen.
MaaykeCarolien: de oorspronkelijke titel is: "tutta la vita che resta" oftewel "al het leven dat (over)blijft. Die titel vind ik heel passend, het gaat immers om het leven dat je over hebt na een ingrijpende gebeurtenis.  "Alles wat blijft" vind ik wel een mooie interpretatie van de oorspronkelijke titel: hoe ga je om met wat overblijft nadat er iets is weggevallen, iets verschrikkelijks is gebeurd.
Leonie: De klaprozen kunnen symbool staan voor de tijdelijkheid, terwijl de titel dan weer over "wat blijft" gaat. Vind ik sterk gedaan.

Schrijfwijze

De hoofdstukken zijn lang en dat valt op. Het lijkt een struikelblok, maar dat valt mee. Korte zinnen worden afgewisseld met langere en het verhaal leest soepel. De lezers worden al snel meegevoerd door het verhaal. Het is gedetailleerd en vol emotie geschreven, het raakt en ontroert de lezer. Er zijn ook kritische geluiden. Zo is een van de scènes in het boek heftig en was een triggerwarning wellicht op z’n plek geweest (waar de meningen dan weer verdeeld over zijn.) En dan is er plotseling een hond in het verhaal. Waar de ene lezer die ziet als mooie symboliek, is het voor de ander een onwerkelijke toevoeging. Tenslotte zijn er een paar kleine foutjes in het boek geslopen die de ene lezer heeft opgepikt, terwijl de ander er overheen gelezen heeft.

Sofie: Het boek is vlot geschreven, met veel inlevingsvermogen en compassie. Ook met veel geloofwaardigheid.
Helma:  Ik ervaarde ook een subtiel verschil in schrijfstijl, waardoor het passend werd bij het personage dat op dat moment gevolgd werd.
Brigitte:  Ik vind deze schrijfwijze prachtig. Als je je lezers op deze manier in de ban kan houden, ben je goed bezig. Het ene hoofdstuk vloeit over in het andere. Vol emoties die je echt raken. Je leeft enorm mee.
Tineke: De schrijfwijze was vertellend en meeslepend. Op sommige momenten vond ik het ook wat dramatisch en sentimenteel door de soms wel erg lange beschrijvingen van iemands emoties.
Ruby: Het lezen van [heftige scène], zo expliciet omschreven dat het me misselijk maakte, wat eigenlijk ook weer heel knap was, want zo sterk beeldde ik het me dus in.
Anzu: Mooi hoe de karakters steeds een beetje meer uitgewerkt werden en zo steeds meer voor mij gingen leven. Het raakte me, heb echt wat tranen gelaten. En ik vond dat er een aantal prachtige zinnen in zaten.

Personages

Het verhaal kent veel personages, sommige in hoofdrollen, andere in bijrollen. De lezers zijn het erover eens dat ze goed zijn uitgewerkt. Je kan als lezer makkelijk met ze meeleven. Elk van hen roept wat op, bij een is het afkeer, voor de andere wordt liefde gevoeld.

Leo is een favoriet van de lezers, met zijn grote hart en zijn geduld. Ook de bijzondere Corallina wordt door de lezers in hun hart gesloten, net als de rustige en stabiele Stelvio. Letizia wordt vaak genoemd als minst favoriet personage, door haar egoïstische keuze en de gevolgen daarvan. Bij Emma is ook weinig begrip voor haar keuze om haar carrière boven haar gezin te stellen.

Sofie: Coralinna: Ik had medelijden met wat haar overkomen was, maar vond haar zo sterk in hoe ze daaruit gekomen was en met zo’n groot hart mensen helpt en verzorgt/vertroetelt.
Helma: Stelvio: wat een lieve man en zo trouw in zijn liefde voor Marisa. Verder kom je niet zo heel veel van hem te weten, behalve dat hij zich uiteindelijk met behulp van drank door zijn rouwproces heen worstelt als hij Marisa niet weet te bereiken.
Patricia: Leo is mijn favoriete personage omdat hij acties uitvoert die passen bij wat volgens hem goed is.
Tineke: Het minst favoriet vond ik Letizia. Ze is nogal afstandelijk en het gaat haar voornamelijk om de schone schijn.

Keuzes en dilemma’s

De personages krijgen allemaal te maken met keuzes en dilemma’s. Recchia heeft dat volgens de lezers goed tot zeer goed uitgewerkt. Het werd een realistisch verhaal en de keuzes konden grotendeels worden begrepen, andere juist niet. De keuze die Letizia maakte wekte onbegrip op, de keuze van de agent riep twijfels op, maar de keuzes van Leo konden daarentegen rekenen op veel bijval van de lezers. 

Sofie: Ik vind dat de dilemma’s met veel zorg en de nodige tijd worden uitgewerkt. Dat maakt ze heel realistisch en geloofwaardig.
Bianca: Ik vond alle dilemma’s en keuzes schitterend uitgewerkt in het boek. De schrijfster neemt je mee in de personages. Misschien vind ik dit wel de kracht van het boek.

Opbouw van het boek en het einde

Het boek heeft een proloog en een epiloog, daartussenin wordt het verhaal grotendeels chronologisch verteld. De proloog brengt een bepaalde spanning in het verhaal, en de epiloog geeft een aanvulling op het verhaal, dat in het laatste hoofdstuk eigenlijk al af was gerond. Een paar lezers vonden het einde snel gaan, maar we zijn het met ons allen wel overeens dat het boek een afgerond verhaal heeft en dat een vervolg niet nodig is.

Brigitte: Mooie opbouw van het verhaal. De manier waarop alle verhaallijnen samengebracht worden tot één geheel heeft de schrijfster prachtig gedaan.
Tineke: Deze epiloog vond ik ontzettend mooi. Vooral door de manier waarop Marisa en zuster Bertilla weer samen spraken en de schrijfster alle losse eindjes via hun gesprek samenvoegde.
Marieke: Het einde was al af voor de epiloog kwam en het is mooi. Veel komt op z’n pootjes terecht, maar het is geen mierzoet gebeuren. Wel komt alles in balans. Een ontregelde familie die met z’n allen door een diep dal is gegaan, laat zien dat met behulp van vrienden en van eerlijkheid er licht gloort aan het einde van de tunnel.
Bianca: Het einde is heel mooi. Ik kan daar niet meer woorden aan wijden. Het is af en het klopt.

Wat viel op

Dat het boek vele mooie zinnen en bijzondere scènes beschreef, was al snel duidelijk. In deze vraag halen we die mooie momenten naar voren. Een scène die er bovenuit stak en steeds weer terugkwam in de antwoorden bij verschillende vragen was de ‘balkonscène’ (bedankt Brigitte voor deze term), waarbij Leo afscheid neemt van Miriam. Indrukwekkend en lief.
Ook bijzonder was het in dienst nemen van Stelvio in de winkel van Marisa’s vader en de herhaling ervan als Stelvio later Leo in dienst neemt. 

De gebeurtenis op het strand viel op en het hakte er bij de lezers goed in. En Corallina was opvallend, een bijzonder personage dat het verhaal kleur, hoop en liefde gaf. En dan is er nog een hond en een politiechef…. 

Conclusie: er was veel, heel veel bijzonders in dit boek zowel heftig als mooi.

Sofie: Zo is er de overduidelijke parallel tussen Leo en een generatie eerder Stelvio die in de winkel aangenomen wordt [..] Leuk gedaan vind ik dat: de cirkel is rond.
Helma: De rol van de hond vond ik bijzonder, maar wel mooi. Ik zag er de geest van Betta in die voorkomt dat Leo het recht in eigen hand neemt.
Anzu: Ik vond de strandscene heftig om te lezen. Nardulli die Stelvio vertelt wat er gebeurd is met zijn dochter en dat hij dan begint te huilen vond ik ook mooi. Je voelt de emoties naar boven komen.

Het boek in tien woorden

De vraag om een korte omschrijving te geven van het boek in tien woorden leverde mooie en treffende woorden en zinnen op.

• Helma: Emotionele roman over onverwerkt trauma, rouw en zichzelf wegcijferende liefde
• Leonie: Bomvol emoties, het rauwe leven en daarmee om te gaan
• Bianca: Verlies, relaties, en het leven dat overblijft na tragedie
• Sofie: Doorvoelde roman over verdriet, verlies en hoe verder te leven
• Brigitte: Emotioneel, verdriet, drugsproblemen, echte liefde, ware vriendschap, alcoholisme
• Patricia: Trauma en zijn gevolgen binnen een deels conservatieve familie
• Anzu: Indringend, relaties, verwerking van trauma’s, verlies, liefde
• Tineke: De invloed die een traumatische gebeurtenis heeft op een familie.
• Marieke: Een heftig maar hoopvol verhaal over een rouwende familie
• Colette: Familie tragedie, traumaverwerking, relaties, liefde, eerlijkheid
• MaaykeCarolien: Hoe trauma levens verwoest maar liefde het weer kan helen
• Damaris: Een verhaal over elkaar weer terugvinden na een ingrijpend verlies
• Ruby: Hoe nabestaanden met een afschuwelijke gebeurtenis en onderling leren omgaan

Verwachtingen achteraf bekeken

Aan het einde van leesclub krijgen we terug naar de verwachtingen die we vooral hadden over het boek. En wat blijkt, de verwachtingen zijn uitgekomen en overtroffen deze vaak ook nog.

Colette: Dit boek heeft meer dan aan mijn verwachtingen voldaan.[..] Normaal zou ik een boek uit de jaren 60/70 niet snel aan gaan omdat ik dan al snel denk aan een historische roman waar ik niet van hou. Dit verhaal heeft laten zien dat ik dat los moet laten want het was echt mooi.
Ruby: Ik verwachtte door deze elementen een roman over een drama in een gezin en over hoe iedereen daarmee is omgegaan. Deze verwachting is uitgekomen. Ik verwachtte op basis van de korte tekst over de schrijver en het fragment mooie zinnen, diepgang en meerdere perspectieven. Ook die verwachtingen zijn uitgekomen. Ik ben heel tevreden.
Damaris: Mijn verwachtingen zijn zeker uitgekomen. Ik vond het boek echt de moeite waard.

Conclusie en eindoordeel

Wat waren wij, de deelnemers aan de leesclub Alles wat blijft, enorm bofferds. Om een boek te mogen lezen, een debuut, dat ons zoveel heeft gegeven qua verhaal, personages en mooie zinnen en scènes. Wat een prachtige roman. Dat is terug te vinden in de sterren die zijn gegeven:

Met 7 x vijf sterren en 6 x vier sterren, is deze leesclub afgesloten met een mooi gemiddelde van 4,53 sterren.

Met dank aan Anzu, Bianca, Brigitte, Colette, Damaris, Helma, Leonie, Maayke, Patricia, Ruby, Sofie en Tineke voor jullie enthousiasme en inzet bij deze leesclub. Graag tot een volgende keer!

Marieke Scheers, Leesclubcoördinator.