Het was 4 maart 2020 toen Marjolein Schrage, Geertje Otten, Lieke, Annick Morel, Inge Drewes, Mariette, Hullemans, Wil
Carla van Oosterom, Marjolein, Janets, Frank, Gerlinde en Jsoul te horen kregen dat zij konden meedoen aan de leesclub met het boek Apeirogon van Column McCann... 

4 mei 2020

Precies, op de dag af, twee maanden geleden. In die twee maanden hebben we met zijn allen niet alleen een prachtig boek gelezen, maar we zijn ook van wereld veranderd.... van een coronavirus dat voor wat kopzorgen zorgde (en de bekendmaking van het songfestivalnummer), dat een week later tot een officiële pandemie verklaard werd, een halve week later 'ineens' overal voor grote problemen zorgde, maar totale 'lockdown' nog niet nodig was, naar (nog verder af)gesloten grenzen (en een afgelast songfestival) en dus (wel) naar de totale, nee pardon, intelligente lockdown. En dat binnen twee weken na aanvang van de leesclub!

En dus veranderde er veel voor ieder van ons. De een had plotsklaps zeeën van tijd, de ander kwam juist tijd te kort want het werk ging door én het was meer én het ging minder efficiënt, weer een ander kreeg direct met de ziekte te maken - privé en/of via het werk - en elke ouder kreeg vierentwintig uur gezelschap van de nog niet uitwonende kinderen. En partners. Computertijd moest gedeeld worden, hoofden stonden niet altijd of in het begin, of juist later niet naar lezen, en ... 

TOCH DEDEN WE HET!!!
We deden het maar even met zijn allen: superfijne discussies, met bedachtzame, doordachte, intelligente, empathische op- en aanmerkingen, prachtige aanvullingen, scherpe vragen en een machtig mooie selectie van veertien favoriete verhalen (zie hier).

HET BOEK
Apeirogon hielp. Niets zou zo fnuikend zijn geweest voor het lezen in een totale, nee pardon, intelligente lockdown, quarantaine of zelfverkozen isolatie van andere mensen, dan een boek waarover iedereen het was en waar noch vertelwijze noch inhoud zou uitnodigen tot discussiëren. Dhr. McCann heeft er - gelukkig - voor gekozen om een verhaal dat op zichzelf al best interessant is (een Palestijnse en Israëlische vader, die beiden dochters verloren dankzij gewelddadigheden van 'die andere kant' en (toch) samen op pad gaan om iedereen die het maar wil horen (en die het niet wil horen) te vertellen dat vrede de enige keuze is, voor beide volkeren), vorm te geven en te vertellen op een manier die tamelijk uniek is: 1001 verhalen, die samen één dag en tegelijkertijd eeuwen aan levens, gebeurtenissen, verhalen, muziekstukken en andere kunstwerken omvatten.

UITSPRAKEN van de DEELNEMERS
Niet iedereen genoot voor vijf volle knoeperds van sterren van Apeirogon, maar als het gemiddelde aantal sterren daar wel zeeeeeeeeer dichtbij ligt en de mediaan vijf sterren is, dan is duidelijk dat we met een perfect leesclubboek te maken hebben: prima qua inhoud, vertelwijze én ook nog geweldig om over te praten!

Hullemans zegt in zijn recensie het volgende: Het verhaal van de vele protagonisten doemt langzaam op uit de vele fragmenten, die (ogenschijnlijk) niet altijd rechtstreeks met het verhaal te maken hebben, maar wel associaties hebben met het vertelde. Symbolisch, vanuit de psychologie, geschiedenis, geografie, natuurkunde, actualiteit,....kortom alles wat maar bijdraagt aan het te vormen beeld. [..] Een uitermate spannend proces, niet altijd even makkelijk leesbaar, maar uiteindelijk leidend tot dit zeer imposante boek. 

Geertje besteedt eveneens uitgebreid aandacht aan de opbouw van het boek: Deze structuur zorgt er in eerste instantie voor dat je weinig grip op het verhaal krijgt. Soms werkt het verwarrend, omdat je pas veel later de samenhang ontdekt. Tegelijkertijd is dat ook de sterke kant van deze roman: je wilt het begrijpen, je wilt de puzzel oplossen, ook al vermoed je al snel dat dit niet gaat lukken, omdat er zoveel verschillende manier zijn om naar iets te kijken. 

Carla schaart zich bij de voorgaanden met de volgende constatering: Dit is zeker geen doorsnee boek. Het verhaal is bijzonder vernuftig opgebouwd. De Ierse schrijver, Colum McCann, heeft het boek ingedeeld in 1001 hoofdstukken. Sommige hoofdstukken bevatten slechts een zin, waarvan de bedoeling van de schrijver pas later in het boek duidelijk wordt (flarden). Dit maakt het boek lastig om te lezen en raak je de draad van het verhaal soms kwijt, maar het maakt het ook een heel interessant en uniek boek.

Frank, samen met Janets de enige, die eerder al een boek van McCann gelezen had, werd niet teleurgesteld en is zelfs bijzonder te spreken over de gekozen opbouw: McCann verweeft dit verhaal met allerlei fragmenten/verhalen/zinnen die sterk bijdragen tot de beeldvorming, inleving, levensechtheid, nodige geschiedkundige/culturele/geografische... achtergrondkennis om de leef- en denkwereld van de Palestijnen en Israëli's en specifiek die van Bassam en Rami beter aan te voelen en te begrijpen. Elk stukje leerde me wat bij en nooit haalden ze de leesvaart eruit, integendeel, ik was elke keer weer benieuwd naar wat er ging komen, waardoor ik altijd maar verder wilde lezen.

Van dat laatste had Janets 'geen last', integendeel, die stukjes haalden haar juist iedere keer uit het verhaal: Gelukkig las ik het boek 'samen' met anderen, Apeirogon las ik namelijk voor de Hebban leesclub, ik ben bang dat ik het anders opzij gelegd zou hebben om later verder te lezen. Ik weet niet wanneer later dan zou zijn geweest. Om vervolgens af te sluiten met: En ik ben blij dat ik het heb gelezen. 

Annick is zeer te spreken over de wijze waarop McCann schrijft: Colum McCann is als een beeldhouwer of schilder met woorden. Door zijn prachtige schrijfstijl kan de lezer zich zonder moeite verbeelden waar het verhaal zich afspeelt. Hij gebruikt geen woord te veel en blijft weg van schoonschrijverij zonder doel. Hij besteedt veel aandacht aan zintuiglijke indrukken en vooral het auditieve krijgt veel aandacht.

Vrijwel iedereen besteedt op de een of andere manier aandacht aan de opmerkelijke opbouw van het verhaal, de taal van McCann en de uitwerking die het op hen had, maar ook aan de inhoud wordt gedacht. Want wat je van ook van de vertelwijze vindt, de boodschap die het boek uitdraagt is de boodschap die beiden hoofdpersonen, de vlees- en bloedversie zowel als de gefictionaliseerde versie zo graag willen uitdragen.

Mariëtte zegt het als volgt: De hoofdpersonen Rami en Bassam handelen vanuit een diepgewortelde overtuiging dat de problemen alleen opgelost kunnen worden door samen te werken in geweldloze actie en door wederzijds begrip. Zij veroordelen de cultuur van angst zaaien, onderdrukking en bezetting. Ondanks het grote verlies dat zij hebben geleden houden zij en hun gezinnen aan deze principes vast. Dat is echte grootsheid. De boodschap van dit boek is luid en duidelijk een pleidooi voor geweldloosheid. 

Inge gebruikt de rode anjers die de Portugezen gebruikten om geweldloos een eind te maken aan de dictatuur in hun land om McCann te complimenteren: Colum McCann heeft met ‘Apeirogon’ ook zo’n anjer in de geweren geplaatst. De aanleiding voor het boek – de levensverhalen van de Palestijn Bassam Aramin en de Israëlier Rami Elhanan – is weliswaar een andere dan in Portugal, maar de onderliggende boodschap en de kracht van de boodschap is vergelijkbaar. {...} Een roman over wanhoop en verzoening, met een duidelijke boodschap: ‘Het houdt pas op als wij gaan praten’. 

Jsoul eindigt zijn recensie met: Het geeft een goed beeld hoe de Palestijnse en Israëlische wereld onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Naast dat haar bewoners lijnrecht tegenover elkaar staan, is er ook een saamhorigheid die deze vijandigheid graag willen doorbreken. Colum McCann blijft boeien tot het eind als een begenadigd verteller van duizend-en-een-nacht. 

Marjolein verbindt de vertelwijze (al die fragmenten en opsommingen van feiten) op een prachtige manier met de werkelijkheid 'daar' ter plekke: Blijft de vraag hebben al die feiten nut? Ja dat hebben ze. Als lezer moet je ieder bladzijde alert blijven, wat gaat er nu weer gebeuren? Een gevoel van onzekerheid dat Bassam en Rami in hun dagelijks leven hebben: komen al mijn kinderen weer levend thuis? 

Datzelfde doet Anneke Gieling ook, maar dan anders. Nadat ze eerst aandacht aan de kunstenaar Banksy besteedt (net als Wil hieronder), schrijft ze even later: Interpretatie op interpretatie, angst op angst, moed op moed, controles op controles, vernedering op vernedering, rubberkogel op rubberkogel, droefheid op droefheid, moord op moord, bom op bom, Jood op Arabier, graf op graf, bloem op bloem, Abir en Smadar, herhaling, herhaling, herhaling. De kracht zit 'm in de herhaling, net als in McCanns rode draden en getrokken parallellen uit de geschiedenis. Alsof hij in de terugkeer en de vergelijkingen het belang wil beklemtonen, dat we móéten onthouden, voor beide vaders, voor beide landen. Het werkt. Het komt binnen.

Marjolein Schrage vertelt in haar recensie hoe zij de titel geïnterpreteerd heeft en hoe deze verbonden is met de boodschap van het boek: Het toont vooral dat welke strijd op de wereld dan ook altijd meerdere kanten heeft, en niemand ooit 100% goed of fout is. Veel hangt samen met waar je geboren bent, of je wel of niet betrokken raakt bij een strijd. Een treffend voorbeeld hiervan vond ik het snoeparmbandje dat een van de gesneuvelde dochters in haar tas had toen ze werd getroffen; hoe vaak hadden we die vroeger niet gesnoept…? En de vele fragmenten over vogels, die zonder probleem overal naartoe vliegen, waarbij ze niet gehinderd worden door grenscontroles.