De Boekenweek: ieder jaar is het weer een boek- en leesfestijn, waarin de opgespaarde bonnen en het zuurverdiende geld over de toonbank van de boekwinkels vliegen. Veel lezers verlieten de winkel niet alleen met het gratis Boekenweekgeschenk De eerlijke vinder van Lize Spit, maar kochten ook het Boekenweekessay Boto Banja van Raoul de Jong. Een aantal daarvan sloot zich aan bij de speciale leesclub over dit essay.

Verwachtingen en cover

De verwachtingen over het essay lopen uiteen, een aantal heeft nog nooit iets van de auteur gelezen, maar Marjolein verwacht een soortgelijke leeservaring als ze had bij Jaguarman en ze hoopt nieuwe auteurs op het spoor te komen. Tinwara zegt dat haar verwachtingen wat gekleurd zijn, omdat ze een paar afleveringen van de podcast Tigri Tories heeft geluisterd. Dat was overigens ook de reden dat ze het essay gekocht heeft.

Kletsen over de cover leverde een paar mooie wetenswaardigheden op. Zo wist Brenda te vertellen dat de foto gemaakt is door Charles Fréger (Bourges, 1975, woont en werkt in Rouen). Fréger legt zich bij het fotograferen toe op groepen van mensen waarvan de kleding bepalend is voor hun identiteit, zoals sportmensen, militairen, studenten en leden van de opera van Beijing. De poses ontstaan vanuit een dialoog tussen hem en het model. Zo verkent hij het portret als genre. Een mengeling van fotografisch en etnografisch onderzoek. Meer over Frégers werk vind je hier.

Ik ben alles

Het Boekenweekthema dit jaar was ‘Ik ben alles’. Een thema dat De Jong met beide handen aangreep om een kort vervolg op Jaguarman te schrijven met een zwaard in zijn handen en een kroon op zijn hoofd. De auteur had namelijk net besloten de strijd op te geven om mensen te overtuigen dat Jaguarman een cadeau was aan hen en niet een aanval.
De vraag is natuurlijk of De Jong erin geslaagd is het thema goed in het essay te verwerken. *wil2* vindt dat hij daar goed in geslaagd is. “Ik vind het essay prachtig geslaagd en het slaat zeker op hemzelf. Maar hij laat ook zien dat je jezelf tekort doet als je niet de kans grijpt om met andere culturen om te gaan, of in ieder geval niet openstaat voor een ander.” MarijeMiggiels is het daarmee eens, maar voelt zich als witte lezer ook aangesproken. “Ik voelde mij tijdens het lezen aangesproken op kleingeestigheid, op bekrompenheid terwijl ik vind dat ik dat helemaal niet ben. Ik kreeg het gevoel dat ik aangesproken werd op het gedrag van mijn mede-wittemens en dat maakte ook dat ik mij helemaal niet alles voelde, allesbehalve alles eerder.” Het leverde een mooie discussie op.

Schrijfstijl en quotes

Alle deelnemers waren het erover eens dat De Jongs schrijfstijl helder en toegankelijk is. Karin Marcellina verwoordt het mooi: “De schrijfstijl is beschrijvend, speels en openhartig. Alsof je Raoul ergens tegenkomt en hij je zelf over zijn ervaringen vertelt.” Het essay is bovendien voor iedereen reden om meer van Raoul de Jong te willen lezen.

Het essay is slechts 62 pagina’s dik, maar bevat erg mooie passages om te quoteren. Het volgende stukje heeft Els Lens het meest geraakt. “Velen overleefden de overtocht niet. Hun lijken werden als vuilnis in de oceaan gegooid. Maar dat was niet hun einde. In het water werden ze opgevangen door de zwarte zeemeermin La Sirene, die zonder dat de bemanning het doorhad met het slavenschip was meegezwommen, helemaal uit Afrika. Ze schudde deze mensen wakker en bracht hen terug naar waar ze vandaan kwamen, thuis.” Een prachtig voorbeeld van hoe de auteur magisch realisme aan het verhaal heeft toegevoegd.

Thema’s en vodou

Naast het Boekenweekthema zijn er nog veel meer thema’s in het essay te vinden. Welk thema sprong er voor de deelnemers uit. Kim Pauw noemt doorzetten. “Ondanks alle vooroordelen die er waren en zijn, toch je eigen pad volgen en er alles aan doen om je droom te bereiken. Dit thema komt terug in de beschreven stukjes geschiedenis en zie je ook terug als drijfveer van Raoul. Raoul beschrijft ook de tegenslagen die je te verduren hebt als je te maken krijgt met vooroordelen en discriminatie. En waarom de mensen die hij beschrijft voor hem een vorm van inspiratie zijn.”
Ook slavernij is een thema dat er voor velen uitsprong. Tinwara: “Vaak als het over slavernij gaat, gaat het over slachtofferschap en onrecht (logisch), maar ik vind dat De Jong er met zijn optimistische blik een heel ander licht op werpt. Niet in de zin dat hij slavernij bagatelliseert ofzo, maar hij benoemt de kracht die de slaafgemaakten hadden, de kracht om te overleven onder superzware omstandigheden, de kracht om door te gaan ook al werden ze van hun familie en vrienden gescheiden. En ook hoe mensen zonder stem toch hun verhalen doorvertelden, zelfs als ze niet mochten spreken, via dans.”

Vlak voor Raoul de Jong aan zijn zeilreis wil beginnen, krijgt hij een bericht van vodoupriesteres Maria van Daalen. Ze waarschuwt hem om niet in Haïti te starten, omdat het te gevaarlijk is in dat land. Raoul geeft er meteen gehoor aan. Vodou wordt vaker aangehaald in het essay. Het is een religie die vaak geassocieerd wordt met occulte religies. Hoe terecht is dat eigenlijk, en hoe kijken de deelnemers hier tegenaan na het lezen? Karin Bennink: “Ik vind dat Raoul het beeld over vodou in dit essay bijstelt. Als je je baseert op de 'algemene' representatie van vodou in films e.d., dan nuanceert hij dit beeld goed. Ik zou het inderdaad beschrijven als een geloof: er zijn bepaalde goden en krachten waaruit je steun en kracht kunt putten.”
De meesten onderschrijven het occulte beeld dat ze van vodou hadden voor ze Boto Banja lazen. Maar ook dat het beeld nu aanzienlijk gewijzigd is. “Op basis van het essay zou ik deze religie denk ik tekortdoen als ik er een beschrijving van zou moeten geven. Wat je wel binnen meerdere religies terug kunt vinden, zo ook bij vodou, is dat er geschenken worden geofferd voor voorspoed. Dat heeft altijd iets heel moois vind ik”, aldus Kim Pauw. Op *wil2* komt vodou over als een soort natuurgodsdienst. “Men geeft aan verschijnselen in de natuur of het weer een goddelijke betekenis, het schenken van bloemen en eten aan goden om ze mild te stemmen.”

Van alles en nog wat

Natuurlijk kwam er nog van alles meer aan bod tijdens de leesclubdiscussie. Zo hadden we het bijvoorbeeld over de uitgebreide literatuurlijst achterin het essay. Welk boek van die lijst springt er voor de deelnemers uit en willen ze graag nog eens lezen? Twee auteurs worden het meest genoemd: Anton de Kom en Zora Neale Hurston. “De titels die er op de literatuurlijst uitspringen, zijn de titels die voor mij in het boek en in de podcast veel aan bod zijn gekomen. Dat zijn beide boeken van Anton de Kom. Ik ben heel benieuwd naar de wijze waarop hij de historie heeft weergegeven”, zegt Karin Bennink. Ook Brenda kiest voor Anton de Kom. “… vanwege het feit dat De Jong zelf dit boek heeft gevonden na een speurtocht nadat hij pas op latere leeftijd zijn vader heeft leren kennen. En het feit dat dit één van zijn favoriete boeken is.” Karin Marcellina kiest net als Tinwara voor een boek van Zora Neale Hurston. Karin wil beginnen in Barracoon “ook al staat die niet gemeld in de literatuurlijst”. Tinwara kiest voor Their eyes were watching god. “Dit boek staat al heel lang op mijn leeslijstje en ik voel me nu echt aangespoord om het eindelijk eens op te pakken.”

Tinwara fungeerde overigens als prima sidekick door op te merken dat we het nog niet over de ondertitel van Boto Banja hadden gehad. En dat terwijl het zo’n intrigerende ondertitel is, namelijk Het geheime genootschap der dansende schrijvers. Hoe interpreteren de overige deelnemers deze ondertitel? MarijeMiggiels zegt: “Ik vermoed dat het genootschap zo geheim was dat zelfs de deelnemers er geen weet van hadden. Ik vermoed dat Raoul ze zo verwant vindt dat hij deze groep daarom ‘genootschap’ genoemd heeft.” Karin Bennink is het daarmee eens en vult aan: “Ik denk dat De Jong ze zo noemt, omdat hij er door zijn analyse achter gekomen is dat deze schrijvers veel verwantschap hebben in hun handelen. Ze deden hetzelfde: dansen en de verhalen/geschiedenis vertellen. Het is daardoor - zonder dit bewust te zijn - een geheim genootschap.”

Verwachtingen uitgekomen?

Aan het eind van een leesclub is het altijd goed om even terug te kijken naar het begin met de vraag of de verwachtingen van de deelnemers zijn uitgekomen.

Niet
MarijeMiggiels: “Ik ben er zonder verwachtingen in gegaan. Ik hoopte wel verrast te worden en dat is niet gebeurd.”

Deels
Brenda: “Ik kende de auteur nog niet en daarom eigenlijk nog geen verwachtingen.
Het is mijn eerste kennismaking met Raoul de Jong. Ik had wel iets meer fictie verwacht in het boek. Dat er veel geschiedenis in is verwerkt vind ik juist heel positief.”
Tinwara: “Leesinspiratie verwachtte ik, en daarnaast hoopte ik meer te weten te komen over de oude verhalen en hoe die mondeling en via muziek en dans overgedragen worden. De verwachtingen zijn deels waargemaakt, deels ook niet. Ja, ik ben nieuwe schrijvers op het spoor gekomen. Maar ik vond het jammer dat het zo weinig over de Boto Banja zelf ging, de dans/het ritueel bedoel ik.”
Karin Bennink: “Ik sprak voor het lezen uit dat ik hoopte dat dit boek een LEWA-leeservaring werd. Het boek zelf is dat voor mij niet geworden, omdat ik eerder al werk van De Jong had gelezen en dit daardoor niet heel anders was. Maar: het essay heeft wel de deur geopend naar een wereld vol mogelijke LEWA-leeservaringen. Dus in die zin voldoet het aan de verwachtingen.”
Karin Marcellina: “Mijn verwachting over dit essay was een zoektocht met humor. Wat dat betreft is mijn verwachting uitgekomen. Wat ik niet had verwacht is dat ik zo geïnspireerd zou raken door het geheime genootschap van dansende schrijvers. De podcast zorgde voor een extra informatie en was heel plezierig om naar te luisteren.”

Wel
*wil2*: “Ik probeer altijd zo blanco mogelijk in een boek te starten om op die manier zo open mogelijk te staan voor wat de auteur wil vertellen. […] ik vond het mooi. Het zet de lezer aan het denken over veel dingen en de manier waarop Raoul naar de wereld kijkt vind ik erg inspirerend.”
Els Lens: “Ik wist niet wat ik kon verwachten, maar het boekje is me zeer goed bevallen.
Ik heb er veel van opgestoken, wat toch de bedoeling is van een essay.”
Marjolein: “Mijn verwachting is uitgekomen, het essay heeft inderdaad dezelfde leeservaring gegeven als Jaguarman. […] Dit essay heeft ervoor gezorgd dat ik een boek van Langston Hughes wil gaan lezen.”

The End

Zelfs aan het Boekenweekessayfeest komt een eind. Want een feestje was het zeker. De leesclub stond dankzij de deelnemers - waarvan eentje helaas de eindstreep niet haalde, maar voor haar hebben we de Boekenweekbezemwagen ingezet – bol van interactie, discussie en meer dan genoeg stof tot nadenken. Het is jammer dat er officieel geen eindgemiddelde genoemd mag worden. Officieus is dat gelukkig anders en komt het gemiddelde op 3,6 uit. Een hele mooie score!

Ik wil graag alle lezers die zich vrijwillig bij deze speciale leesclub rond Boto Banja van Raoul de Jong hebben aangesloten, bedanken. In willekeurig volgorde zijn dat: Karin Bennink, Marjolein, Els Lens, MarijeMiggiels, Karin Marcellina, Kim Pauw, Brenda, *wil2* en Tinwara.

Tot ziens allemaal ergens hier op Hebban.
Lieve groet, Gea