Frank schreef een serie verdiepingsartikelen over zijn onderzoek die hij graag met de leesclub wil delen. Vandaag vertelt hij over zijn onderzoek naar Catharina als danseres.

- door Frank Krake -

Catharina werd geboren met het passievolle bloed van een flamencodanseres in haar aderen. Al op jonge leeftijd blonk ze uit bij haar ballet- en danslessenen dat talent werd door de kenners ook al snel herkend.

In haar tienerjaren zwierde ze tijdens haar favoriete Zuid-Amerikaanse dansen over de podia van diverse dansgelegenheden in Rotterdam en omgeving. Bij menige revue vormde Catharina de hoofdact van de avond. Ze had de zaal in haar greep, het publiek werd betoverd door haar temperamentvolle optredens en at uit haar hand.
En toen brak de oorlog uit…

Door rond te struinen in Delpher vond ik een verslag van het zevenjarige bestaan van de Joodse JeugdKring, waarbij Catharina de hoofdrol vervulde. In het fotoalbum dat ik van haar zoon Clarence mocht inzien, trof ik prachtige foto’s aan van zijn moeder ‘in action’. Zelfs een paar foto’s waarin ze inderdaad in haar flamencojurk over de dansvloer zweeft. Geweldig! 

Maar al snel na het uitbreken van de oorlog waren er geen Joodse artiesten meer gewenst op het podium, volgens de uitgevaardigde verordening stelden de nazi’s daar duidelijk geen prijs op. Het werd al snel veel erger en uiteindelijk belandde Catharina in Kamp Westerbork. Nadat ze daar bevallen was van haar zoon Clarence, deporteerden kampcommandant Gemmeker en zijn trawanten haar man Jacques naar Sobibor. Vanaf dat moment stond Catharina er alleen voor met haar baby. Het laatste briefje van Jacques liet niets aan duidelijkheid te wensen over; ‘Doe wat nodig is om jezelf én onze zoon te redden’.
Catharina gaat daarna dansen in het kampcabaret, voor volle zalen gevuld met gevangenen en met op de voorste rij steevast commandant Gemmeker met zijn nazi-vriendjes. Breslauer, de kampfotograaf, legt de revue, genaamd Humor und Melodie, vast op de gevoelige plaat. De revue-artiesten besluiten een mooi album te maken met foto’s en tekeningen van hun revue om aan te bieden aan de commandant. Om op die manier hun dankbaarheid te uiten voor het feit dat ze dit werk überhaupt mogen doen, en daardoor niet gedeporteerd worden. Nog niet…

Als Catharina met haar zoontje uiteindelijk in Theresienstadt belandt, worden daar schilderijen van haar en Clarence gemaakt door een Tsjechische kunstenares. Ze bewaart die aquarellen en houdt ze dicht bij zich, ook als het getto bevrijd wordt door de Russen en Catharina aan een onzekere tocht naar huis begint, via allerlei verschillende verblijfplaatsen.   
In 1998, op 80-jarige leeftijd onderneemt de dan chronisch zieke Catharina een laatste reis naar Israël. Ze bezoekt het Art Museum van Yad Vashem, ontmoet daar de directrice Yehudit Shandar, en schenkt de schilderijen aan haar instituut. Twee jaar later overlijdt ze.

Nadat Clarence mij het verhaal van hem en zijn moeder tot in detail heeft verteld, begint er steeds meer een gevoel bij mij te leven dat ik naar Israël moet. Naar de plek waar het fotoalbum en de schilderijen zijn beland en voor de eeuwigheid worden bewaard; de archieven van Yad Vashem. Ook Yehudit, die al dik in de zeventig is, blijkt in Israël te wonen en haar zou ik maar wat graag persoonlijk interviewen. Ze is een persoonlijke vriendin van Catharina en Clarence geworden.
In februari 2023 reis ik af, niet wetend wat er later dat jaar zal gebeuren in Israël. De prachtige schilderijen zijn speciaal voor mijn bezoek uit de opslag gehaald en liggen klaar op een grote werktafel. Ik mag zelf heel voorzichtig het dunne papier dat ter bescherming dient, van de aquarellen oplichten. Hoe bijzonder, dat bijna tachtig jaar nadat ze zijn geschilderd in een atelier in het getto van Theresienstadt, ze hier nu voor mij liggen. Ik herken Catharina en ook Clarence. De kleuren spatten er vanaf en de ogen van kleine Clarence lijken dwars door mij heen te kijken, zo scherp staan ze op het doek. Na twee jaar onderzoek zie ik ze nu in het echt, van zo dichtbij. Ik word er stil van.

Van tevoren was mij verteld dat ik voor het bekijken van het fotoalbum in een geconditioneerde ruimte moet vertoeven. Noodzakelijk voor het in goede staat houden van de foto’s. Nu kom ik wel vaker in geconditioneerde ruimtes, ook bij een drukkerij wordt de luchtvochtigheid en temperatuur nauwkeurig gemonitord en bijgesteld. Wat men er niet had bij verteld was dat het in het foto- en filmarchief van Yad Vashem slechts 4 graden was. Met een buitentemperatuur van 20 graden was ik daar niet bepaald op gekleed. Na een kwartier voelde ik de kou in mijn lijf kruipen, verdrongen door de opwinding van de zoektocht naar het originele fotoalbum uit 1943. Na een uur zat de kou in mijn botten en konden ook de foto’s van Catharina en het dansensemble die kou niet verdrijven. Toen ik na drie uur uit die koelcel stapte was de euforie groot omdat ik meerdere nieuwe foto’s van haar had ontdekt, in allerlei verschillende bedrijven van de revue. Maar tegelijkertijd kon ik mijn handen niet meer gebruiken, voelde ik mijn vingers niet meer en kon mijn benen slechts stapvoets voort bewegen. Maar ik had een spectaculaire ontdekking gedaan; vier nieuwe foto’s van Catharina gevonden die niet eerder waren gepubliceerd. Een schitterende aanwinst voor het boek zoals zich dat in mijn hoofd begon te vormen. Tien minuten had ik het originele fotoalbum in mijn handen gehad. Het album gemaakt door de revue-artiesten en aangeboden aan Gemmeker. Wat een historie verpakt in één object. De meeste artiesten op de foto waren binnen een jaar nadat de afdruk was geschoten vermoord. Dat besef kwam pas echt binnen toen ik aan het einde van die middag langzaam ontdooide in het hete bad op mijn hotelkamer.