In september 2023 ging hier op Hebban een leesclub van start over het boek Dagboek uit Bombay van Hedwig Meesters. Een groep van 15 lezers waren de gelukkigen om dit boek te mogen meelezen. Eén enthousiaste lezeres sloot aan met een eigen exemplaar.

Hedwig Meesters debuteerde in 2019 met Zonnemeisjes. Ze schreef eerder ook kortverhalen. Dagboek uit Bombay is haar derde roman.

Het verhaal

Het boek speelt zich af in twee tijdsperiodes. In 1938 woont de Britse Felicity in Bombay in de nadagen van de koloniale periode. Haar vader werkt voor de koloniale overheid. Felicity schrijft over haar leven en hoe de liefde daar verandering in brengt. In 2019 vindt haar kleindochter Isabel het dagboek van haar grootmoeder en beslist naar het drukke, hedendaagse Mumbai te reizen om meer te weten te komen over haar onbekende Indiase grootvader en op zoek te gaan naar familieleden. Daar ontmoet ze Nora en Dennis waardoor haar reis onverwachte wendingen krijgt.

De leesclub

De leesclub ging meteen goed van start. Iedereen stelde zich voor in het leescafé. Niet alle leden hadden eerder aan een leesclub meegedaan op Hebban, dus voor sommigen was het allemaal wat nieuw. Na een paar dagen begonnen de boeken toe te komen.

Eerst werd er gepeild naar verwachtingen voor het lezen. De vragen waren op voorhand gegeven, zodat mensen die dat wensten, konden lezen met de vragen in het achterhoofd.  Eenmaal het boek gelezen was, gingen we serieus aan de slag. Om de twee dagen kwam er een vraag online en er ontstond een gezellige discussie over personages, stijl, de Indische cultuur, …zoals jullie hieronder kunnen lezen. Het werd een leeservaring met kritisch lezende, enorm gemotiveerde deelnemers en vele verhelderende bijdrages van de auteur.

De discussievragen

Verwachtingen

De meesten verwachten een boeiende speurtocht naar familie, meer inzicht in een andere cultuur, maar ook enige spanning wordt geopperd als verwachting.

Op basis van de kaft wordt er druk gediscussieerd of die nu neutraal of net vrolijk is en of het boek daarmee Feelgood uitstraalt of niet. En wat dat na het lezen zal blijken te zijn. De auteur vertelt dat de kaft een afbeelding is van de stoffen omslag van een notitieboekje gekocht in Mumbai.

Thema’s

Als we op zoek gaan naar de thema’s, komen we tot de conclusie dat er zeer veel thema’s in mindere of meerdere mate aanwezig zijn in het boek.

Saskia: Armoede, rangen, rijkdom, familie, overleven, fat- en bodyshaming sprongen bij mij toch echt wel in het oog.

Wendy voegde daar milieu aan toe.

Marja: Het belangrijkste thema is volgens mij: de liefde. En wel de liefde in verschillende soorten

Ingrid merkt op dat de geschiedenis af en toe aangestipt wordt, ‘maar vooral als decor voor het verhaal. (…) Toch gaat het niet veel verder dan aanstippen. Dat geldt ook voor de cultuuraspecten. Veel verder dan de verschillen in uitvaartrituelen komt het niet.

JuneAprile, Zarah en Nynke beamen dat. Ook Wendy is het daar grotendeels mee eens. Alleen met de beschrijving van het Parsi geloof vond ze dat dat meer uitgewerkt was. 

Voor Marina werkte het dan weer wel: Voor mij was het voldoende als eerste kennismaking met de stad. Op een bepaald stuk in het boek stoorde me het zelf even dat Nora weetje na weetje verkondigde over Bombay. Dit brak, voor mij, het verhaal.

De personages en hun keuzes

Daarna legden we de personages en hun keuzes onder de loep.

Shardé: Ik vind dat de personages in het verleden diepgaander beschreven worden dan de personages in het heden. Wellicht komt dit omdat het verleden als een dagboek geschreven is en dit doorgaans ook meer gaat over gedachten en gevoelens

Karin: Al met al vind ik de wijze waarop de personages zijn uitgewerkt, niet passen bij een boek dat als 'literatuur' is weggezet. Daarvoor heb ik diepgang gemist.

Ook JuneAprile en Marije vonden de personages te oppervlakkig.

MelaClaire: Ik mis een verschil in tone of voice tussen Felicity en Isabel. Isabel lijkt veel jonger dan ze daadwerkelijk is en Felicity schrijft weer wat ouwelijk voor haar leeftijd.

Esselyn: Ik heb mij er een beetje aan gestoord hoe naïef zowel Isabel en Felicity zijn. Dit maakte het voor mij lastiger om mij goed in te leven in de personages. Zeker ook omdat ik weet dat ik andere keuzes zou maken, zou ik in hun schoenen staan.

Stijl en genre

Toen bogen we ons over de schrijfstijl en gingen we dieper in op het genre van dit boek.

Nynke: Vooral de aandacht voor details vind ik knap. Als lezer heb je echt het idee dat je in India rondloopt: de geuren en kleuren spatten van de bladzijden af.

Ook Shardé noemt het beeldend en verhalend waardoor je je echt in Mumbai waant.

Ronald vond het wat kinderlijk in o.m. gesprekken en acties van de personages. 

MelaClaire: Passend bij het chicklit genre. Ik begrijp de opmerking kinderlijk dat hierboven benoemd wordt wel, zeker als je een zwaarder boek verwacht. Young adult komt dan ook in mijn hoofd op maar daar vind ik de thema's dan net te volwassen voor waardoor ik het dan eerder onder chicklit zou scharen. Ook omdat ik het echt een vrouwenboek vind. Echt een vakantieboek om lekker weg te lezen en niet te diep over na te denken.

Esselyn: Ik zou het inderdaad vergelijken met feelgood of chicklit

JuneAprile: Heel recht toe, recht aan, geen ingewikkelde lange zinnen, geen metaforen.

Saskia: Er zit een mooi ritme in, waar de afwisseling tussen lange en korte zinnen in balans zijn. Het leest dus lekker. Wel weinig diepgaande gedachten, of stof waar de lezer toch even over moet nadenken. Er zitten op sommige punten scherpe vergelijkingen in om het doen en laten van personages te duiden. “Een actrice met de diepgang van een soepbord,” is zo’n vergelijking bijvoorbeeld.

Titel

Dekt de titel de inhoud? Past de cover bij de titel en de inhoud van het boek?

Marja: als we al geen hoofdstuk uit het dagboek lezen, dan lezen we wel over Isabel die vanwege het dagboek in Mumbai is. 

Marjan: Vind de titel goed gekozen. Het dagboek staat centraal in beide verhaallijnen.

Karin komt met de leuke alternatieve titel 'Dagboek van geluk' (deels de betekenis van 'Felicity'), waarmee ze een dubbele lading creëert, aangezien Isabel geluk vindt dankzij het dagboek. Marije heeft dan weer een suggestie voor de kaft en stelt een foto van Bombay of van de straten waar Isabel heeft gezworven voor.

Impact

Vervolgens kijken we of de auteur ons kunnen raken heeft en in welke passages of fragmenten dit vooral het geval was.

Marja: Ik was wel geraakt door het gestuntel van Isabel en Dennis in hoofdstuk 26. Het gebrek aan romantiek en sfeer, de onzekerheid van hen beiden: het is gênant om te lezen. Het trof mij dat volwassen mensen zo klungelen. Ik denk dat mensen ongelofelijk onzeker kunnen worden door verbroken relaties en dan niet meer goed durven om een nieuwe kans te wagen.
Het contrast met de liefde tussen Felicity en Arshan is enorm. Felicity is verliefd en gelukkig. En zij stapt zelfverzekerd de toekomst met Arshan tegemoet. Was Isabel ook ooit zo? Voordat ze slechte relatie-ervaringen opdeed? (…) Daardoor gaat mijn waardering omhoog. En daardoor valt ‘Dagboek uit Bombay’ voor mij ook niet onder het genre feelgood.

Zarah plaatst heel mooi twee contrasterende citaten tegenover elkaar: ‘Laat ik beginnen met te zeggen hoeveel ik van Bombay houd. Van de niet te vermijden felle kleuren van sari’s, bloemenkransen, tempels en beelden. Van alle denkbare tinten groen uit de weelderige natuur en de schakeringen van blauw en grijs die de zee en de lucht te bieden hebben. Van de zoete prikkelende geuren van bloesems en parfums. Zelfs de scherpe geur van koeienmest is me dierbaar. Ik houd van de drukte in de straten, van de mensen (nou ja, van de meeste) en van de schitterende architectuur of die nu Engels, hindoe of islamitisch is of van welke andere godsdienst of stroming dan ook. En dan die prachtige ligging aan het water. De altijd veranderende zee met soms kleine golfjes en dan weer woeste schuimkoppen. Ik kan er uren langs slenteren of op de kademuur zitten en over het water turen’. Even later word je met je neus op de feiten gedrukt door het hedendaagse India, waarmee Isabel op het moment dat ze voet aan land zet een heel andere ervaring heeft: ‘Ze wrong zich door een klont mensen die een kakofonie van mechanisch, elektronisch en organisch geproduceerde geluiden voortbracht en omgeven was door een geurmelange van armzalige persoonlijke hygiëne en citrusvruchten’. Deze contrasten, waarin je ook in de loop van het boek tussen heen en weer wordt geslingerd, vind ik knap beschreven door de schrijfster, omdat hieruit blijkt dat zij vanuit meerdere oogpunten en verschillende opzichten het verhaal heeft kunnen overzien.

Wendy: Tijdens het lezen is mij meerdere keren positief opgevallen hoe de schrijfster ook het feminisme aankaart: (p.35) ‘….hij vond dat geen onderwerp om met een Engels meisje te bespreken….’ ‘Zou hij het wel met me bespreken als ik een Engelse jongen was geweest?’
Ook p 132, ‘…waarom het dan geen gewoonte was dat meisjes hun schoonmoeder om de hand van de bruidegom vroegen? Of hoefde je een schoonmoeder geen respect te tonen?’
Ik vind feminisme belangrijk en meer nog, herken ik mezelf: toen ik jong was stelde ik ook dit soort vragen aan mijn ouders. Ook hiermee raakt de schrijfster mij.

Karin repliceert dat ze dit een goede observatie vindt en juist daarom zo verbaasd is over hoe Isabel wordt neergezet in het boek. 

Ingrid: Ik vond het echt heel erg jammer dat Isabel na de eerste kik van Dennis meteen in het vliegtuig sprong. Waarom niet eerst haar eigen plan uitgevoerd?. De familie leren kennen. Daarvoor was ze immers naar India afgereisd. 

Ook Marije is het daarmee eens.

JuneAprile: De schrijfster heeft me niet echt kunnen raken, daarvoor vind ik het verhaal te oppervlakkig. Maar ik vind wel dat de schrijfster een goede beschrijving geeft van Mumbai met al zijn drukte en chaos en ook de impact die dat heeft op Isabel die echt in een heel andere wereld terecht komt, heel anders dan het geordende Nederland.

‘Drommen mensen liepen op de straten parallel aan de snelweg naar het centrum van Mumbai. Of ze zaten op een fiets, in een kar achter een paard of met zijn vieren op een scooter. Een dozijn kinderen zat opeengepakt in de laadbak van een kleine vrachtwagen. Allemaal in een levensgroot decor van kleuren en versieringen dat overweldigender wat dan wat ze in boeken, op foto's, tv en you tube had gezien.’

Ook Marije was niet echt geraakt. Ze vond de personages te weinig en te oppervlakkig uitgewerkt. Karin deelde die mening en vond ook dat er te veel zaken gebeuren die ze niet zo realistisch vond. Ronald en Esselyn werden evenmin geraakt door het boek: personages zijn weinig uitgewerkt, zijn vaak erg naïef en doen veel dingen zonder na te denken.

India

We bespraken of we ons in de locatie konden inleven. Daarvoor was het bijzonder interessant dat er een aantal lezers al verschillende keren in India geweest waren.

Marjan: Ja, was echt terug gaan naar Mumbai. De beschrijving van de geuren, drukte, getoeter, het verkeer en soms ook echt plekken die ik herkende. Vond het erg leuk om het verschil van Bombay en Mumbai te lezen. Mooi dat de oude en nieuwe namen van de straten werden beschreven. Geeft ook een beetje aan hoeveel er veranderde nadat de Engelsen weggingen uit Bombay.

Shardé: Door de beeldende schrijfwijze kan ik mij heel erg inleven in het leven in Mumbai. De gedetailleerde omschrijving van de omgeving, geuren, kleuren, het verkeer en het eten.

Ronald: Wat goed tot uiting kwam was het verschil tussen toen en nu.

Of de lezers in de toekomst nog meer over India wilden lezen varieerde.

Shardé: Hoewel ik een duidelijk beeld heb van de omgeving van Mumbai, zou ik wellicht in de toekomst wel meer willen lezen over het politieke aspect van India (rangen, kastesysteem en de geschiedenis). 

Verschillende leden gaven boekentips. Marja spande hier wel de kroon want zij gaf ons een prachtige link naar haar website vol boeken die zij reeds las over India.

De kijk op India is bij sommigen gewijzigd door het boek, bij anderen dan weer niet.

JuneAprile: Ik ben niet anders tegen India aan gaan kijken door dit boek, mijn beeld is vooral bevestigd.

Waarop Zarah reageerde: Dat heb je goed verwoord JuneAprile, ik denk dat het voor mij ook vooral een bevestiging was van het beeld dat ik bij India had. Aan de ene zijde de kleurrijke cultuur en aan de andere kant de chaos en drukte en misschien ook wel de viezigheid die daaruit voortvloeit.

Sofie: Ik was erg onder de indruk van de enorme armoede die er in het heden nog altijd is in India.

Marjan: Ik schrok ervan dat extreem hindoeïsme meer aan de macht is.

Marina: Ik kende Mumbai niet, dus kan me nu er iets meer bij voorstellen

De ‘sales pitch’

De sales of elevator pitch was voor sommigen een uitdaging:  Als je 1 minuut de tijd hebt (de tijd dat je in een lift staat): hoe zou je dit boek dan verkopen aan een mogelijk geïnteresseerde uitgever, met andere woorden: wat zijn de sterktes van dit boek?

Een paar voorbeelden van de sales pitches die bedacht werden:

Nynke: Een heerlijk, luchtig vakantieboek over liefde, een zoektocht naar familie en na tegenspoed toch weer opstaan.

Marjan: Een feelgood roman met verschillende tijdslijnen wat zich afspeelt in het India van toen en nu. Een boek dat heerlijk wegleest en waardoor je zin hebt om ook naar India te gaan om net als de hoofdpersoon de drukte, de sfeer en de mensen te ervaren

Shardé: Dagboek in Bombay is een boek wat gaat over de liefde in al zijn aspecten. Dit wordt gecombineerd met een vleugje geschiedenis. Je leest over het Brits-Indie van toen, met de verschillen in religie en de dekolonisatie. Het boek leest vlot en is heel beeldend geschreven. (…)

Marije: (…) Mocht je plannen hebben om op vakantie te gaan naar India en de stad Bombay wilt bezoeken, ga van tevoren dit boek kopen. Het wordt wanneer je daar bent een feest van herkenning.

Evaluatie

Zijn de verwachtingen (zie vraag 1) uitgekomen? Is het boek beter meegevallen of juist minder? Waaraan lag dat dan?

Een van de discussies die doorheen de hele leesclub al liep is dat velen het boek niet als literatuur maar eerder als feelgood of chicklit aanvoelden. Voor sommigen was dat de reden waarom het niets voor hen was. Anderen gaven aan dat dat op zich prima is, maar dat ze graag de juiste verwachtingen hebben voor ze beginnen met lezen. Voor sommigen liet het boek zich niet echt in een van deze hokjes vangen. Wendy gaf de tip om het boek te lezen op het vliegtuig, op weg naar India, als fijne voorbereiding om in de sfeer te komen.

Zarah: Wat ik sterk vond om te lezen in een interview met Meesters is dat een burn-out grote invloed heeft gehad op hoe ze schrijft. De quote: ‘Sinds ik zelf van alles heb meegemaakt, lees ik alleen nog maar luchtige verhalen, dus zo wil ik zelf ook schrijven’ kenmerkt ook dit boek en als je er zo naar gaat kijken is de opzet geslaagd!

Marja B: Na het lezen van de eerste hoofdstukken, over Felicity en Arshan, dacht ik met een feelgood te maken te hebben. Later zag ik dat het boek ook gaat over andere soorten van liefde dan de feelgood-variant. En mijn waardering voor het boek nam toe. 

Verschillende lezers hadden graag een meer uitgediepte familiezoektocht gehad en beter uitgewerkte personages.

Aangezien Hedwig Meesters ook nog kortverhalen geschreven heeft, keken we ook even wie suggesties had: welke kortverhalenbundels of kortverhalenschrijvers zijn echte aanraders?

De meeste lezers hebben het meer voor romans dan voor kortverhalen, omdat ze graag diep en lang in een boek duiken. Toch kwamen er mooie tips langs. Alice Munro, Remco Campert, Liefde in kleur van Bolu Babalola … Saskia las recent Johan Klein Haneveld, De laatste verkenner, een sciencefictionbundel en de sciencefictionbundel Charlatans Van Godijn Publishing. Ronald is zelfs verhalenverteller als hobby en vertelt graag een mooi verhaal, al dan niet enigszins bewerkt. Hij wist ons ook te vertellen dat het vertellen van verhalen in 2019 op de immateriële erfgoedlijst gezet is.

Nog wensen of vragen?

Wat had je graag anders gezien aan het boek? Heb je nog aspecten die je graag zou bespreken met je medelezers?

Wendy stelde onder meer een lintje en een harde kaft voor om het dagboekeffect te creëren, een idee dat ook anderen leuk vonden. Een suggestie die ook een paar keer viel was de toevoeging van een plattegrond, hoewel niet iedereen dit een goed idee vond.

Shardé stelde de vraag in hoeverre (te veel) voorgaande verwachtingen je leeservaring beïnvloeden. Dat beaamden verschillende lezers.

Samen zijn we zeer grondig in dit boek gedoken en hadden we een heel boeiende tijd. Ook in de recensies kwamen heel veel weetjes terug die Hedwig ons persoonlijk vertelde en zag je de intense discussie en de inzichten die daaruit voortkwamen terugkomen. Daaruit bleek heel sterk de verrijkende werking van een leesclub, zeker met zo’n enthousiast meewerkende auteur als Hedwig Meesters, die ik dan ook graag nog eens uitdrukkelijk bedank hiervoor. Dankjewel aan de volledige leesclub voor de vele interactie, de grote inzet en de interessante gesprekken!

Sterren

Er werden 16 recensies geplaatst. Het boek werd als volgt beoordeeld door de lezers: 1 lezer gaf 2 sterren, 14 lezers gaven 3 sterren en 1 lezer gaf 4 sterren. Dit brengt het boek op een gemiddelde van 3.0 sterren.

Sofie De Braekeleer, coördinator leesclub Dagboek uit Bombay