Een leesclub over De engelen van Elisabeth, geschreven voor Els Florijn, ging in november van start. 15 gelukkige lezers mochten meedoen met deze leesclub en er sloten nog twee lezers met een eigen exemplaar bij deze leesclub aan. Wat vonden wij van deze historische roman?

Het verhaal

Dordrecht, 1890. Elisabeth de Lange, drieëntwintig jaar oud, wordt verdacht van de moord op twee van haar kinderen. Bij gebrek aan bewijs wordt ze krankzinnig verklaard, en ze komt in een gesticht terecht. Ze klampt zich vast aan de hoop haar zoontje Jan nog een keer te mogen vasthouden. Voor wat er daarna zal gebeuren, sluit ze haar ogen – tot dat niet langer kan.

De engelen van Elisabeth is een aangrijpend verhaal over de schrijnende wereld van de psychiatrie aan het einde van de negentiende eeuw. Een tijd waarin vrouwen voor wie er geen plek was in de maatschappij werden opgesloten in een gesticht, waar ze in ieder geval de kans liepen gek te worden van wanhoop of verdriet. Deze roman is een eerbetoon aan onderdrukte vrouwen en aan de liefde van een moeder die sterker is dan de dood.

Titel

De titel van het boek, De engelen van Elisabeth, is mooi allitererend, zoals Patricia opmerkt. De titel verwijst naar de hoofdpersoon, maar natuurlijk ook naar de engelen die in het verhaal voorkomen, al dacht Patricia "dat er misschien nog een nadrukkelijker aanwezigheid van engelen zou zijn". Veel van ons lezers zien in de engelen de dode dochtertjes van Elisabeth of de Engel die zij in haar jeugd gezien heeft. Sommige lezers zien hier nog meer in:

De duisternis die ze op haar voelt drukken in de nacht als je nog een jong meisje is. Daar ook het zwarte gat dat ze in haar buik voelt. Elisabeth is anders dan de meeste mensen, en is gevoelig voor de geestelijk wereld, de onzichtbare wereld. Omdat dit door de meeste mensen niet begrepen wordt, die deze wereld niet ervaren, wordt ze niet begrepen en weggezet als een meisje dat krankzinnig is.

Anja

Ook Yvie ziet "in de Engelen niet zozeer een tastbaar iets, maar meer haar geweten, een presentatie van Elisabeths gevoelens.

Personages

Het hoofdpersonage is natuurlijk Elisabeth en het verhaal wordt dan ook vanuit haar geschreven, in een ik-perspectief. Een goede keuze, vindt Catharina, want "je wordt het verhaal ingezogen, alsof je naast Elisabeth staat". Marja begeep hierdoor wat Elisabeth heeft doorgemaakt, "vooral aan het einde van het verhaal zorgt dat voor verheldering waardoor je kunt begrijpen wat haar tot bepaalde dingen dreef". Pieter ervaart dat ook zo. Hij voegt toe: "Was voor het perspectief van de alwetende verteller gekozen, dan bleef je er toch boven hangen - en kwam de laatste pagina ook minder hard binnen".

Greet geeft een mooie samenvatting van de ontwikkeling van Elisabeth:

ze had potentie om zich goed te ontwikkelen via scholing, maar ze moest thuis blijven om haar moeder te helpen en later haar gezin te verzorgen. Haar enige uitje was de kerkdienst. Door steeds in hetzelfde kringetje te blijven kon zij zich niet ontwikkelen, verbleef in haar eigen wereldje en werd ze voor de buitenwereld steeds "vreemder"

Bij ElisabethGerharda bleef de vraag knagen of ze terecht werd opgenomen in het gesticht. Een aantal lezers herkennen een postnatale depressie, die onbegrepen en onbehandeld bleef in die tijd. "Het totaal onbreken van nazorg voor vrouwen na een geboorte is heel erg debet aan de labiele geestelijke gesteldheid van Elisabeth" zegt 10eke hierover. De liefde voor haar kinderen was wel groot. Yvette merkt daarover op: "het enige wat ze wil is dat haar kinderen het beter hebben dan in het echte leven. Ze maakt dus engelen van ze. Dat maakt haar ook onbaatzuchtig, hetzij op een onconventionele manier".

De bijpersonages worden allemaal maar zo vluchtig beschreven, vindt Silke. Je leert ze alleen door de ogen van Elisabeth kennen. Uit nieuwsgierigheid hadden we sommige personages wel wat beter willen leren kennen, maar voor het verhaal is het genoeg.

Schrijfstijl

De schrijfstijl beschrijven we als sober, duidelijk, simpel, prettig en goed leesbaar, soms wat poëtisch en beeldend.

Je ziet het voor je, je proeft de sfeer, de spanning, en zelfs voel je de ijzige temperatuur in het gesticht, o.a. door het enkelglas in de sponningen waardoor je de tocht in je nek voelt.

Zijdevlinder94

Hierdoor lukt het Els Florijn om met weinig woorden een zekere sfeer te creëren die bij de lezer gaat leven Soms poetisch. Dan weer sober, merkt Karin69 op. Kellyelisabeth vond de schrijfstijl eigenlijk niet ontzettend bijzonder of mooi, dat komt denkt ze door de sombere sfeer die neergezet wordt. Zijdevlinder94 vindt dat dit boek de potentie heeft om verfilmd te worden. "Denk niet dat ze veel hoeven te skippen aan de verhaallijn, want Els Florijn laat zich niet verleiden om zijpaden op te gaan" zegt ze hierover. 

Verwachtingen

De engelen van Elisabeth is een boek dat ons heeft weten te raken. Linda: " Elisabeth en andere vrouwen uit die tijd hadden al een mensonterend leven maar de manier waarop zij behandeld werd in het gesticht is niet eens met woorden uit te drukken. Hoe bizar is het dat dit gewoon waarheid was in die tijd?" Naast deze hartverscheurende omstandigheden, was het ook vooral het einde dat ons goed bezig hield, zelfs na het lezen van het boek. Het boek blijft, in de woorden van Catharina, nog lang nadreunen en geeft stof tot nadenken. Yvie bleef na het lezen ook nog wel even bezig met de gedachten of Elisabeth nou recht of onrecht is aangedaan.

De meeste lezers geven aan dat hun verwachtingen uitgekomen of zelfs overtroffen zijn. Dat brengt ons bij het eindoordeel!

Eindoordeel

*** sterren

De verbluffende wending die het verhaal al vroeg in het boek neemt is een goede zet van de auteur en zorgt deze naargeestige geschiedenis toch enigszins dweperig overkomt - Yvie

**** sterren

de zinnen zijn mooi op gevoel gericht, zonder dat ze overdadig zijn - Yvette

***** sterren

Haar innerlijke worsteling om ondanks de mensonwaardige omstandigheden zichzelf te blijven en de hoop niet te verliezen, wordt door Els Florijn invoelend en fijnzinnig beschreven in sobere bewoordingen - Marja

Eindoordeel: een mooi gemiddelde van 4,4 sterren