De Boekenweek van 2021 was anders dan anders. Het C virus dat ons al langer dan een jaar in zijn greep houdt, zorgde ook voor verplaatsing van de Boekenweek van mei naar juni. Naast extra aandacht voor het boek - gedurende 1 week - was er ook aandacht voor het Boekenweekgeschenk van Hannah Bervoets en het Boekenweekessay geschreven door Roxane van Iperen, gedurende de hele maand juni.

Twee leesclubs

Hebban startte twee vrijblijvende leesclubs op, een voor het Boekenweekgeschenk Wat wij zagen, en een voor het essay. Iedereen die wilde kon aansluiten en meepraten over deze bijzondere boekjes. Omdat beide boekjes de hele maand juni werden uitgegeven, zouden ook de leesclubs gedurende deze maand open staan en kon er op elk moment worden ingestapt.

De Genocidefax

Het Boekenweekessay De genocidefax, heeft niet de meest uitnodigende titel, maar wie Roxane van Iperen kent, weet dat ze met veel research en prachtige zinnen, mooi en interessant proza neer kan zetten. Dat heeft ze laten zien in haar non fictie boek  ’t Hooge nest, maar ook met haar bijdrage aan de 4 mei herdenking waar ze met haar lezing indruk wist te maken op de Nederlandse bevolking.

De Genocidefax werd als boek goed ontvangen. Het thema van groepsgedrag en het blindelings opvolgen van gezag met dramatische gevolgen zijn een eye-opener voor de lezer, net als het wegkijken wanneer er iets verkeerd gaat. De vraag Wat zou jij doen? Is dan ook een reële vraag, maar niet zo eenvoudig te beantwoorden, want het hangt grotendeels van de situatie af. Daarbij is er het risico van conditionering. Als veranderingen langzaam worden doorgevoerd raak je eraan gewend en zal het ondernemen van actie steeds lastiger worden. Het bewust worden van deze methodes is van groot belang, maar niet eenvoudig om te herkennen.

Van Iperen beschrijft in De Genocidefax de problemen in Rwanda, waar de Hutu’s en de Tutsi’s in 1994 in een burgeroorlog terechtkwamen en waar genocide grote groepen Tutsi’s fataal werden. Ze laat zien dat de oorsprong van het probleem in het koloniale verleden ligt, maar dat het wegkijken op het moment dat het mis dreigde te gaan het grootste probleem was. Deze genocide had voorkomen kunnen worden als men had geluisterd naar de klokkenluider en had ingegrepen. Van Iperen trekt in het essay vergelijkingen naar de Tweede Wereldoorlog, maar ook naar hedendaagse situaties als De Toeslagenaffaire en dan blijkt dat het vaker voorkomt dat ‘grotere’ belangen voorgaan,  men menselijk leed niet wil zien en dat het wegkijken dramatische gevolgen kan hebben voor de slachtoffers.

De leesclub

In de hoop dat het uitgeven van dit boekje tijdens de Boekenweek ook nieuwe Hebbanners naar de leesclub zal brengen, start Marieke de leesclub op met gelijk vier algemene vragen over de verwachtingen, de titel, andere boeken van Van Iperen en het gebruik van Google tijdens het lezen. De overige vragen worden uitgesmeerd over de maand juni en volgen om de vier dagen. Helaas blijft het bij een klein groepje lezers die al regelmatig op Hebban aanwezig zijn, die de weg vinden naar de leesclub. Met deze lezers bespreken we de schrijfwijze, gebruikte quotes, de ‘wat zou jij doen’-vraag, de ‘Nooit meer” uitspraak en vergelijkingen met andere situaties. Tot slot kijken we nog terug naar de verwachtingen vooraf. Ook al is de club leesclubdeelnemers klein, de discussie is wel interessant.

Quotes uit de vragen

Om een impressie te geven van de leesclub zijn hier enkele quotes uit de leesclubdiscussie

Verwachtingen:

Evy: Het thema sprak me direct aan. Ik heb niet zo vaak echte verwachtingen van een boek. Ik merk dat het helpt om ergens open in te gaan, en positief. Ik lees vaak ook enkel waar het over gaat en niet de hele achterflap, om zoveel mogelijk zelf te ontdekken.

Greet: Een Hebban-recensie met vijf sterren, en dat terwijl korte verhalen vaak toch iets minder overtuigingskracht hebben, het doet het beste verhopen. Ik hoop heel erg op een pakkend boek, een verhaal dat je helemaal stil achterlaat. Met het gekozen thema is het alleszins mogelijk.

De titel

Ingrid27: Ik vond het een vreemde titel, ik had ook geen idee waar het essay over ging. Genocide is niet echt een aantrekkelijk begrip, maar ik was wel nieuwsgierig.
En Jazeker, dit is een titel die de lading helemaal dekt. Het is de kern van het verhaal.

Anne: De titel is wat mij eigenlijk tegenstond om het boek te kopen, het is vast goed gekozen en passend maar ik vind het ook een heftige titel. Het nodigde mij in elk geval niet per se uit.

Het essay en google

Saskia: Het was heel goed te begrijpen en ook goed te volgen. Net als bij velen is dat wat er werkelijk gebeurde in 1994 ( de achtergronden zoals zij ze schetst) niet bij mij binnengekomen. Dat is logische want dat was juist de doofpot.
Ik heb niets gegoogeld. Ik studeerde mensenrechten en internationaal recht dus hoe VN in elkaar zat wist ik al, Waar ik geschokt over ben is de houding van Kofi Annan en dat hij daarna opperchef werd met een miljoen doden op zijn geweten.

Renate: Het essay was goed te volgen en te begrijpen al snap ik gewoon nog steeds niet hoe zoiets kan gebeuren en waarom... Maar het was een stukje geschiedenis die goed verwerkt is door Van Iperen. 
Ja heb wel tijdens en na het lezen gegoogeld, vooral over de periode dat het gebeurd was. Schokkend dat het een vrij korte tijd was en soms om te kijken of het echt zo was, en dat was zo. Vooral dat met die Belgische vermoorde blauwhelmen heb ik opgezocht, ik had gedacht dat er daardoor wel meer aandacht kwam. Het essay deed mij ook denken aan de film hotel Rwanda dus die heb ik ook weer gegoogeld en gekeken.

Schrijfwijze

Marjolein: De schrijfwijze is een van de sterkste punten van dit essay. Door een romanvorm af te wisselen met feiten krijgt het verhaal iets meer lucht en verbeeldingskracht, om je als lezer vervolgens om de oren te slaan met de verschrikkingen die plaats hebben gevonden.

Nanniebe: Schrijfstijl was helder, alles is heel goed te volgen. Ik had soms wel wat moeite met de chronologie. Er zaten verspringingen in tussen de gebeurtenissen in Rwanda en meer beschouwende stukken en dingen die later gebeurd zijn. Op zich een mooie afwisseling, maar als we dan 'terugkeerden maar Rwanda' was ik soms wel even kwijt waar in het verhaal we ons bevonden.

Heb jij jezelf de vraag gesteld: Wat doe jij als het erop aankomt?

Saskia: Natuurlijk heb ik me die vraag gesteld en ik keek ook naar wat ik in het verleden deed. Het is goed om je bewust te zijn van je rol in The Crowd.

Ingrid27: Ja, het kan bijna niet anders of je moet die vraag wel stellen na het lezen van dit essay. Tegelijkertijd denk ik dat de vraag bijna niet te beantwoorden is, want je weet pas wat je gaat doen, als je jezelf ineens in een bepaalde situatie terugvindt. Vanaf de bank is het makkelijk om te roepen dat je je nek zou uitsteken, maar de praktijk leert dat veel mensen toch vaak wegkijken en niets doen.

Vergelijkingen

Evelien: Ik vond die twee dingen met elkaar vergelijken eigenlijk nogal vreemd, het zijn twee totaal verschillende dingen en, hoe erg ook voor de betrokkenen, je kunt de toeslagenaffaire toch niet vergelijken met een genocide. Ik zat met opgetrokken wenkbrauwen toen ik dit las. Toch begrijp ik wel dat van Iperen dit erbij haalt. Het zijn wel goede voorbeelden van zaken waarbij een overkoepelende overheid of organisatie de tekenen aan de wand compleet negeert. Mensen in het veld of op de vloer waar het probleem zich voordoet hebben er alles aan gedaan om aan alle bellen te trekken die er maar voorhanden waren maar werden niet gehoord en het lijkt zelfs dat dit moedwillig is gebeurd, bij beide voorbeelden.

Nanniebe: Ik begrijp dat mensen een vergelijking met genocide niet passend vinden, vergelijkingen met de holocaust worden ook vaak als kwetsend ervaren. Toch denk ik dat het goed is om te laten zien dat dezelfde processen aan het werk kunnen zijn, ook al zijn de gevolgen niet van dezelfde orde van grootte. Wanneer je die processen niet herkent, dan kun je ze ook niet op tijd stoppen.

Marjolein: De toeslagenaffaire is van een andere orde dan een holocaust, voor mijn gevoel heeft ze de twee ook niet met elkaar vergeleken, maar heeft ze de toeslagenaffaire gebruikt als illustratie hoe zelfs in een democratie burgers vermorzeld kunnen worden door een systeem, terwijl iedereen het ziet gebeuren en niet ingrijpt.

Conclusie

De genocidefax heeft indruk gemaakt, dat is duidelijk. Een opzienbarende verklaring van een stuk verschrikkelijke geschiedenis en de vergelijkingen met andere situaties heeft de toon gezet en zal nog lang nazinderen bij de lezers.
Het is een boek dat zeker geschikt is voor een leesclub, maar dan wel een die wat minder vrijblijvend is dan deze. De termijn van een maand waarbij op ieder moment kan worden ingestapt heeft als consequentie dat er ook op elk moment kan worden uitgestapt. De thema’s van het boekje zullen blijven hangen, maar de motivatie voor meedoen met een leesclub zakt toch weg omdat er daarna alweer diverse andere boeken zijn gelezen en de maand juni best lang is. 

Voor deze leesclub is geen gemiddeld eindresultaat, want er zijn wel sterren utigedeeld, maar slechts een paar recensies geschreven. Het essay De Genocidefax heeft wel een gemiddelde van 4,5 sterren op de pagina van het boek op Hebban.

Bedankt, Evelien, Marjolein, Nanniebe, Ingrid27, Saskia, Anne, Evy, Debbie, Greet, Renate, Marja, Anneke en Maartje voor jullie bijdrages aan deze speciale Boekenweek 2021 leesclub!