In april ging er een leesclub van start met het jeugdboek De gorilla en de jongen van Phil Earle. Met een zeer divers gezelschap lazen en bespraken we deze historische jeugdroman voor kinderen in de leeftijd van 10 tot 12 jaar.

Korte samenvatting van het boek

Het is oorlog en Joseph moet logeren bij mevrouw F., een norse vrouw die het niet zo heeft op kinderen. Maar tot Josephs grote verbazing bezit ze een verwaarloosde dierentuin, waar hij Adonis ontmoet, een enorme gorilla. Adonis is heel gevaarlijk, maar Joseph voelt zich verbonden met hem. Hij sluit vriendschap met het beest en als de weken verstrijken, verdiept de band tussen hen. Als de bommen beginnen te vallen, is er niemand anders die de kooi van Adonis kan bewaken. Zal Joseph de trekker kunnen overhalen als het nodig is?

De leesclub

Met 15 geselecteerde gelukkige leesclubdeelnemers en 2 aanhakers met een eigen exemplaar ging de leesclub begin april van start. Na een voorstelronde bleek het deelnemersveld zeer divers. Maar wat ieders achtergrond ook is, één ding hebben met elkaar gemeen: ze houden van het lezen van jeugdboeken.

De boeken vielen al zeer snel na de bekendmaking van de deelnemers op de mat. Het duurde ook niet lang voor de eerste lezers meldden dat ze het boek uit hadden. Al snel volgde de rest. Tijdens het lezen hadden we het met elkaar over de verwachtingen die er waren en de cover. Daarna bespraken we het boek en gingen we in op diverse onderwerpen zoals personages, thema’s, opbouw, schrijfstijl en de samenhang met de actualiteit.

De leesclubvragen

In totaal werden er 10 leesclubvragen gesteld, opgedeeld in meerdere subvragen om dieper op een onderwerp in te kunnen gaan.

1. Verwachtingen

De verwachtingen waren voorafgaand aan de leesclub hooggespannen. Iedereen is erg benieuwd naar het verhaal. Vooral de vriendschap tussen de jongen en een dier ten tijde van de oorlog wekt de nieuwsgierigheid. Hoe zou de schrijver dat hebben uitgewerkt? En hoe zal de combinatie gevoelens/emoties en spanning/oorlog de lezer bevallen?

Over de cover heerst verdeeldheid. Er is een groep die gelijk aangeeft het niet mooi of aansprekend te vinden. Te druk, te heftig of gewoon niet aantrekkelijk waardoor het waarschijnlijk niet opgepakt zou worden als het in de boekhandel zou worden gespot. Een ander deel van de groep vindt de omslag wél mooi en verwacht een echt spannende oorlogsroman voor tieners. Wanneer je naar de cover kijkt zie je ook telkens weer wat nieuws. Het lijkt enerzijds vrij eenvoudig, alleen de kleuren oranje en zwart worden gebruikt, maar wanneer je beter gaat kijken is er heel veel te ontdekken, zoals een gorilla, wapens en vliegtuigen. Er wordt verwacht dat het boek jongens meer zal aanspreken dan meiden. Op basis van de cover en de omschrijving wordt een spannend boek verwacht, vol dreiging, maar ook met warme gevoelens tussen mens en dier.

Annemiek: “Ik heb mij ingeschreven voor de leesclub om het verhaal, dat helaas ook nog actueel is. Hoewel het in de Tweede Wereldoorlog speelt zou het ook in Oekraïne of Rusland kunnen spelen. Ik ben vooral benieuwd naar de relatie die zich vormt tussen de gorilla en de jongen.”

Marianne: “Ik vind het er erg goed uitzien, ik denk dat het jonge mensen zeker zal aanspreken. Heel indrukwekkend de enorme gorilla en de jongen zo klein, maar wel met een geweer in zijn hand. Bovenin gevechtsvliegtuigen die bommen lossen, de kleuren lijken heel aards op de voorkant, op de achterkant heeft het zwart de overhand, ik zie bovendien explosies, prikkeldraad, heel dreigend allemaal. Hoe langer ik kijk hoe meer dat ik zie, heel mooi.”

2. Zoektocht

Kijkend naar hoofdpersoon Joseph is iedereen het erover eens dat het boze en gefrustreerde jongetje eigenlijk heel hard vraagt om iets. Hij zoekt naar geborgenheid, veiligheid en iemand die hij kan vertrouwen. Hij mist een vader- en een moederfiguur die hem deze wezenlijke dingen kunnen bieden. Door zijn gebrek aan vertrouwen is zijn zoektocht een ware worsteling. Hij is boos, tegendraads en heeft een flinke muur om zich heen gebouwd waardoor hij moeilijk benaderbaar is. Het vragen om hulp is lastig, maar het accepteren des te meer.

Op de vraag een ander personage uit te kiezen en te omschrijven waaruit zijn of haar zoektocht bestaat, komt de club lezers al snel tot de conclusie dat alle personages in het boek op zoek zijn naar iets. Iedereen zoekt veiligheid en geborgenheid. Zo ook mevrouw F., vriendinnetje Syd, gorilla Adonis en zelfs hondje Tweedy die tijdens het luchtalarm uit de schuilhut ontsnapt om op zoek te gaan naar zijn vrouwtje.

Gigi: “Hij zoekt naar onvoorwaardelijke liefde, iemand die om hem geeft ondanks zijn ‘gebreken’. Iemand die hem ook nog aardig vindt als hij niet kan lezen, als hij boos wordt, als hij lelijk doet. Hij zoekt ook naar vaderliefde, iemand die hem beschermt.”

Dorise: “Ik denk dat Joseph vooral op zoek is naar warmte en liefde, maar tegelijkertijd ook naar zijn eigen identiteit. Hij worstelt met zijn woedeaanvallen, met de afwijzingen in het verleden en zijn dyslexie. Hij zoekt naar vader- en moederfiguren om zichzelf daartussen te kunnen plaatsen. Mevrouw F is op haar manier ook op zoek naar zichzelf en iemand om liefde mee te kunnen delen. Hetzelfde thema, maar vanuit een andere generatie.”

3. Herkenning

De personages zijn stuk voor stuk zoekende; troost, liefde, veiligheid, warmte, geborgenheid. Dat zijn hele persoonlijke gevoelens en zoektochten waarbij een wat persoonlijkere vraag niet kon ontbreken. In boeken valt soms herkenning te vinden, maar is dat in het geval van De gorilla en de jongen ook zo?

Sommige deelnemers beamen dat ze bepaalde eigenschappen van de personages herkennen in hun eigen karakter. Het behulpzame van Syd, de vechtlust van mevrouw F. of haar drang om op te komen voor diegenen die dat niet zelf kunnen, de onopvallende maar aardige schooljuf, of in Joseph en zijn worsteling om mensen te vertrouwen. En ook de zoektochten van de personages zijn heel herkenbaar. Wil niet iedereen een veilige plek ervaren met mensen om hen heen bij wie ze zich op hun gemak voelen? Of kinderen ook herkenning zullen vinden, daar bestaan twijfels over. Kinderen met dyslexie zullen niet gauw dit boek lezen, omdat het boek best dik en geen dyslexie variant is. Daarnaast nemen de spanning en de gebeurtenissen een grotere rol in dan de zoektochten die op de achtergrond in het verhaal zijn verweven. Verwacht wordt dat kinderen van 10-12 jaar veel meer op zullen gaan in het beleven van het boek dan het vinden van herkenning.

Patricia: “Natuurlijk ben ook ik wel eens opzoek geweest naar iets. Echt herkenning vind ik niet in een van de zoektochten van het verhaal. Denk dat dit meer te maken heeft met mijn praktische en nuchtere kijk op alles dan dat dit niet aanwezig is.”

Marja: “Herkenning kan op veel manieren plaatsvinden. Als je wat ouder bent, bijvoorbeeld dan herken je jezelf in de verliezen die sommige personages hebben geleden en de daarbij behorende pijnlijke ervaringen. Leren van moeilijke situaties en doorzetten als het tegenzit zijn daarmee verbonden.”

4. Personages

Het boek bevat diverse personages met elk hun sprekende karakter. Op de vraag welk personage favoriet is komen wisselende antwoorden. Sommigen hebben er geen, voor hen lag de nadruk meer op de interactie tussen de personen en de gebeurtenissen die zij meemaakten. Wanneer er wel een favoriet personage is, wordt Syd, het vriendinnetje van Joseph, veel genoemd. Vooral haar positiviteit en behulpzaamheid werd gewaardeerd. Ook mevrouw F., Joseph en de lieve schooljuf worden genoemd als favorieten.

Een ander bijzonder personage in dit boek is weggelegd voor een dier. Dat werd door iedereen erg gewaardeerd. Gorilla Adonis neemt een belangrijke plek in het verhaal in. Ook de uitwerking door de auteur wordt positief ontvangen. Phil Earle heeft de gevoelens en emoties van Adonis goed overgebracht en in het verhaal verweven zonder het ongeloofwaardig te maken. Adonis kan niet praten, is geen fantasiedier geworden en de lezer kan ook niet in zijn hoofd kijken. Daarnaast, zo werd opgemerkt, kan de lezer zelf dingen invullen door het aandeel van Adonis vaag te houden.

Janny: “Syd is mijn favoriete personage. Ze komt over als een meisje met een open karakter, vriendelijk, probeert te helpen, is vasthoudend en niet zo snel van haar stuk gebracht.”

Mieke: “Met Adonis kon de schrijver alle kanten op. Hij heeft gekozen voor een summiere invulling. Voor een jeugdboek lijkt me dat wel een goede keus, de lezers (de jeugd) kan dan zelf veel invullen, hun eigen fantasie laten gaan, waarbij ze door het verhaal heen enigszins gestuurd worden door de informatie.”

5. Oorlog

Het verhaal De gorilla en de jongen speelt zich af ten tijde van de Tweede Wereldoorlog in Engeland. Alle leesclubdeelnemers hebben eerder over deze periode gelezen, in jeugdboeken, maar ook in verhalen voor volwassenen. Maar niet iedereen heeft gelezen over deze oorlog specifiek vanuit het perspectief van de Engelsen. Dit boek levert dan ook een aantal nieuwe inzichten op. Over het feit dat Joseph door zijn oma naar Londen wordt gestuurd, terwijl heel veel kinderen werden geëvacueerd is men verbaasd. Maar ook dat de dierentuinen het zwaar hadden, dieren moesten worden ingeslapen of worden verhuisd was voor velen nieuw. Dat mevrouw F. en Joseph er overdag voor moesten zorgen dat er genoeg eten voor de dieren was, maar ze ’s avonds met hun geweer klaar moesten staan voor het geval Adonis zou kunnen ontsnappen tijdens bombardementen was een heftig besef.
De uitwerking van het thema Oorlog was voor eenieder geslaagd. Niet heel heftig is de oorlog aanwezig, maar het was wel aanleiding voor het verhaal. Het vormt een duidelijk decor, maar laat gruwelijkheden achterwege en is daarmee erg geschikt voor kinderen.

Bronja: “Het hoofdonderwerp van dit boek is de vriendschap tussen Joseph en Adonis. De oorlog is vooral het decor. Van mij hoeven dergelijke gruwelen ook niet in detail te worden uitgemeten, zeker niet in een jeugdboek. Voor de rol die de oorlog in het boek speelt, zijn sfeer en omstandigheden voldoende uitgewerkt.”

Jenny: “De oorlog is vooral de aanleiding en inleiding van het boek, en fungeert daarna meer als setting. Ik denk dat het wel voor het grauwe, donkere randje zorgt. Het boek kwam over het algemeen donker op mij over. Voor een jeugdboek denk ik dat er voldoende gedeeld wordt, zonder te voorzichtig te worden of juist teveel te delen. Voor mij heeft de auteur daar de juiste balans gevonden.”

6. Actualiteit

Al eerder kwam ter sprake – het valt ook niet te missen – dat het verhaal zich afspeelt ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. Op dit moment is er relatief dichtbij huis ook een oorlog gaande; die in de Oekraïne. Het was haast onvermijdelijk om tijdens het lezen niet aan die oorlog te denken. De een stond er wat meer bij stil dan de ander, het lukte ook goed om in het verhaal te verdwijnen, maar de beelden die tijdens het lezen opkwamen waren onvermijdelijk te vergelijken met de beelden van het journaal. Het schuilen voor bommen, de kapot gebombardeerde huizen, mannen die de oorlog in gingen. Het is daarmee een historisch boek met een actueel onderwerp. Op de vraag of de lezers het boek zullen aanraden aan hun eigen (klein)kinderen, klasgenoten, vrienden of leerlingen wordt er bevestigend geantwoord.

Sanne: “Ik denk dat het erg actueel is doordat oorlogen eigenlijk van alle tijden zijn. Motieven om oorlog te voeren zijn altijd hetzelfde (geld/macht) en de uitkomst ook (onschuldige mensen en dieren zijn het slachtoffer). Maar ook als het gaat om angst, bombardementen, schuilen, is het vergelijkbaar. Ik denk dat er daarom veel overeenkomsten in het boek te vinden zijn met de huidige oorlog en het boek daardoor ook actueel is.

Mandy: “Ik zou dit boek zeker aanraden aan kinderen vanaf groep 8. Het is een boek die een andere insteek heeft, dan veel boeken die over WOII gaan. In mijn werk ga ik dit dus zeker tippen. Ik vind het wel een boek voor de wat geoefende lezer.”

7. Tegenstellingen

Al op moment dat het boek op de mat belandde, beloofde het een verhaal met tegenstellingen te worden. De cover vertelt enerzijds dat het een verhaal is over vriendschap, maar het speelt zich af in oorlogstijd. Stoer en heftig, maar tegelijkertijd gevoelig. Werden er tijdens het lezen ook tegenstellingen gevonden? Zeker! Als het ging om personages, dan was er een naar schoolhoofd en een lieve juf, een boze hoofdpersoon en een berustende vriendin. Ook in hun karakters waren tegenstellingen te vinden: de een kwelt vooral zichzelf, de ander richt zijn frustraties op anderen. Maar er waren er meer: niet kunnen rekenen, maar wel kunnen lezen, de rust in de dierentuin ten opzichte van het oorlogsgeweld daarbuiten. Waar je ook keek en zocht, er waren tegenstellingen te vinden. Of de schrijver deze opponenten bewust heeft opgenomen in het verhaal weten we natuurlijk niet zeker, maar opvallend is het wel. Het zou kunnen dat het is gedaan om zo veel mogelijk personages en karakters op te nemen zodat iedereen zich in iemand kan herkennen. En natuurlijk bestaat het een niet zonder het ander, tegenpolen trekken elkaar aan en het zorgt wel voor een zekere mate van onvoorspelbaarheid en spanning.
De uiteindelijke verhouding tussen emoties en de oorlog wordt over het algemeen prima gevonden, zeker in een jeugdboek, waarbij de oorlog als decor wordt gebruikt, maar het draait om de gevoelens en ontwikkeling van de personages.

Myriam: “Eerlijk gezegd had ik eerst niet nagedacht dat er tegenstellingen in het boek voorkwamen. Maar na alle reacties gelezen te hebben, zie ik inderdaad verschillen in hoe de personages denken over oorlog en verlies en hoe ze hier mee omgaan. Echter ligt hier ook hun overeenkomst omdat ze iedereen op hun eigen manier ook hun verlies kennen en te maken hebben met de oorlog.”

Saskia: “Het einde was wat overweldigend, maar de rest van het verhaal vond ik best goed in verhouding. De oorlog kwam niet te veel op de voorgrond, terwijl wel die spanning in de omstandigheden was te voelen. De emoties en gevoelens van de personages vond ik ook wel goed binnen het verhaal en de leeftijdscategorie passen. Maar ik blijf te veel onder de indruk van dat einde…”

Mieke: "Wat mij wel opvalt is dat de tegenstellingen wel steeds een boze harde mannelijke persoon laten zien en zachtere lievere vrouwen, van mij had dat ook wel eens omgedraaid mogen worden."

8. Opbouw

Het verhaal is grofweg opgebouwd in drie delen: het begin (Joseph komt met de trein aan in Londen en gaat bij mevrouw F. wonen), het middenstuk (Joseph probeert zijn nieuwe leven op te bouwen en er ontstaat een band tussen hem en Adonis) en het einde (waar de hemel naar beneden komt en het verhaal zijn climax bereikt). Over deze gekozen opbouw wordt door de lezers gezegd dat de spanning er gelijk in zit. Daarna gaat het verhaal over in een lang stuk waarin het plot enigszins kabbelt, met hier en daar een piek. Er wordt vaak benoemd in het verhaal dat Joseph boos en gefrustreerd is. Hij is het typische boze jongetje van de klas. Deze worsteling duurt lang en veranderingen bij Joseph laten op zich wachten. Het einde komt plotsklaps en snel. Het voelt overhaast en enigszins afgeraffeld. De lezer blijft weliswaar achter met een afgesloten geheel, maar er zijn genoeg open eindjes waar geen antwoord op is gegeven. Dit is niet voor iedereen bevredigend. Daarnaast zijn personages niet voldoende uitgewerkt en zijn er zijlijntjes uitgezet die niet volledig worden benut.
De schrijver gebruikt een chronologische vertelwijze en zet geen bijzondere technieken als flashbacks of -forwards in. Dit had wel gebruikt kunnen worden om bijvoorbeeld meer over het verleden van Joseph, Adonis of mevrouw F. te weten te komen, of om toch een tipje van de sluier op te lichten hoe het na de oorlog met hen is vergaan.

Wout: “Het is we goed opgebouwd alleen vind ik het boek te kort. Verder vond ik het wel mooi dat elk personage echt een verhaal had van wat ze meegemaakt hadden. Alleen vind ik dat de opbouw op het einde een beetje aan de snelle kant was.”

Suzanne: “Ik had het wel fijn gevonden wanneer er meer momenten waren tussen Joseph en Adonis, dat was voor mij de grote reden om het boek te lezen en miste dit toch wel. Ik vind het “open” einde altijd erg heftig, het geeft heel veel ruimte om zelf in te vullen wat er daarna gebeurd.”

Marianne: “Er wordt vrij rechttoe, rechtaan verteld, met de nadruk op heftige momenten en gebeurtenissen. Voor mij had er wat meer rust in het verhaal mogen zitten, en ook meer subtiliteit. Graag had ik b.v. meer gelezen over het leven van Joseph, zijn thuis, zijn vader en moeder en oma, zijn hele achtergrond om zijn boosheid beter te kunnen plaatsen. Dit geldt eigenlijk voor alle personages. Ook Syd en mevrouw F. blijven een beetje steken in de grondverf. Het boek voelt voor mij nog als een ruwe schets, het heeft teveel haast.”

9. Schrijfstijl en passages

De leesclub is het er over eens dat de schrijfstijl van Phil Earle omschreven kan worden als prettig. Het leest vlot en is meeslepend waardoor het boek snel uit was. Zonder al te veel moeilijke woorden weet hij toch zwaardere thema’s als eenzaamheid, oorlog, verdriet en boosheid bespreekbaar te maken. Haast ongemerkt heeft Earle mooie passages en zinnen opgenomen, de lezers hebben er meerdere gevonden. Wat meermaals wordt benoemd is het (huid)contact dat Joseph en Adonis in het verhaal maken. Hier wordt intens beschreven hoe ze elkaar voorzichtig benaderen, elkaar aftasten of de ander te vertrouwen is en de band tussen de twee versterkt.
Het is natuurlijk afhankelijk van het leesniveau van kinderen in de leeftijd van 10 tot 12 jaar, maar door de deelnemers wordt verwacht dat zij dit boek goed zouden kunnen lezen. Maar ook zou het goed aan hen voorgelezen kunnen worden, bijvoorbeeld in de klas om er vervolgens samen over te spreken.

Bronja: “De schrijfstijl is wat mij betreft echt één van de grootste pluspunten aan dit boek. En wat ik nu ga zeggen klinkt niet heel positief, maar is dat absoluut wel. Vooral in de eerste hoofdstukken vond ik de schrijfstijl aanvankelijk vooral onvast: lange zinnen, bijzinnen, enorm veel komma's voor een jeugdboek (en ook nog op de juiste plekken - waarvoor hulde!), met hier en daar zeer korte, soms incomplete zinnetjes, als een snauw of een uithaal. Naarmate het verhaal verder ging, werd dat steeds wat minder, en toen viel bij mij het kwartje. De auteur heeft hier duidelijk héél goed over nagedacht. De schrijfstijl verandert en ontdooit mee met de hoofdpersoon.”

Saskia: “p.221: Hoe moest je een jongen bijeenhouden die al gebroken was? Er waren al te veel stukjes te beheren zonder er nog meer te laten vallen en beschadigen.”

Suzanne: “Bladzijde 223 was een tranendal, de angst die Joseph dan uitspreek barak mijn hart, denk dat de angst van iedere ouder is, dat je met het gewicht van de hele wereld op zijn schouders loopt.”

10. Een vijf!

Het einde van de leesclub is bereikt. De vraag is dan: welke beoordeling geef je een boek? Een vijf als rapportcijfer, of 5 sterren? Dat is voor iedereen verschillend. Na diepgravende vragen, sluiten we de leesclub af met wat luchtigers, het geven van 5-jes: beschrijf het boek in 5 woorden, omschrijf wat je van het boek vindt in 5 woorden en benoem 5 thema's die in het boek naar voren komen. Dat leverde een heel mooi plaatje op, de samenvatting van het boek:

Eind beoordeling

Tot slot zijn de recensies geschreven en valt de definitieve beoordeling. In totaal werden door de leesclubdeelnemers 9 keer 4 sterren en 7 keer 3 sterren uitgedeeld. De leesclub wordt afgesloten met een gemiddelde beoordeling van 3,6 sterren. 

De gorilla en de jongen bleek een bijzonder boek om met elkaar over te spreken. Er werd in de leesclub uitgebreid verteld hoe het boek werd ervaren, er ontstonden diverse gesprekken en er werd herkenning gevonden in elkaars antwoorden. De leesclub was genieten! Alle deelnemers heel erg bedankt voor jullie enthousiasme.

Sanne