De jongste roman van Martin Michael Driessen heet De heilige maar kreeg als ondertitel ‘Een schelmenroman’ mee. Nog voor we met het lezen begonnen, bracht deze schijnbare tegenstelling de gesprekken al goed op gang. Sommigen haalden herinneringen op aan andere schelmenromans die ze lazen, zoals Tijl (Uilenspiegel) of Het vloekhout, voor anderen was het genre helemaal nieuw. De combinatie met de titel zorgde alvast voor grote verwachtingen.

Hilde: “Als Driessen zijn roman zo uitdrukkelijk betitelt als 'een schelmenroman' verwacht ik vuurwerk. Een schelm is volgens Van Dale zowel 'een boef', 'een schurk' (oorspronkelijk), 'iemand met een ongeregelde en avontuurlijke levenswijze', en een 'guit', een 'schalk', een 'overmoedige grappenmaker'. Ik verwacht dus dat Driessen voluit zal gaan. Ik verwacht ongebreidelde fantasie. Ik verwacht een hoog tempo. Ik verwacht veel humor.”

Dat over smaken en kleuren nog steeds geen eensgezindheid wordt bereikt, werd duidelijk bij het bespreken van de cover. Daarop prijkt een schilderij van Giovanni Lanfranco, dat werd tot ons aller genoegen door Wil ontdekt, en ook dat de afbeelding van een man met een kat in de barokperiode een nogal schelmse symbolische betekenis had! Leendert vond de cover schitterend, Maddy noemde hem chic, Wil vond die wel wat hebben en Pleun liet weten dat de voorkant haar eigenlijk helemaal niet aantrok. Iedereen viel wel de plaats van het logo op: op het been van de jongeman, net een tattoo – some love it, some hate it.

De echte discussie begon met een analyse van ons hoofdpersonage. Door Driessen zelf werd hij in een interview (Trouw 13 september 2019) als een ‘narcistische sociopaat met een bipolaire stoornis’ bestempeld. En daar konden de meesten zich wel in vinden. De labels logen er niet om: onbetrouwbaar, (manipulatieve) opportunist, een man zonder principes, een dief, een leugenaar, een schoft, een fantast, een egoïst, een naïeveling, totaal ongevoelig, een man zonder scrupules, gewetenloos, een koelbloedige moordenaar, een profiteur... Het mag dan ook niet verbazen dat hij bij sommigen helemaal niet op sympathie kon rekenen. Bij een pak andere lezers was dat nochtans wel het geval, en hij wordt toch ook een erg vermakelijk personage gevonden…

Ees ging nog een stapje verder: “Wat een heerlijk figuur is Donatien, Donatien heet eigenlijk Martin Michael, een brave burger die boeken schrijft. Literair hoog aangeschreven romans en verhalen. Als hij vastloopt in een serieus werk, gooit hij het over een andere boeg en kruipt in de huid van een schelm. Die alles doet wat God verboden heeft maar ook vaak doet wat God graag ziet. Kortom een schelm dus.”

Het boek is erg ingenieus opgebouwd. De lezer weet al gauw niet meer waar hij/zij het heeft. Hetty verwoordde het zo: “Aan het begin van het boek ontstaat er gelijk verwarring bij de lezer: wordt de plot nu al gelijk weggegeven? Wanneer je het boek dichtslaat heb je toch een ander einde gelezen dan voorspeld werd. En dat is wat er gedurende het hele boek gebeurt: er wordt iets weggegeven en later verandert het ook weer.”

Dit alles speelt zich af op het eind 18e eeuw. Onze hoofdpersoon, geboren in het jaar van de Franse Revolutie, bevindt zich op slagvelden, doorkruist stukken van Frankrijk en een paar buurlanden, trekt naar de andere kant van de wereld… en ontmoet daarbij tal van bekende mensen. Daarover zei Driessen in een interview op VPRO-radio: “Historische feiten, die moeten natuurlijk kloppen. En biografische en geografische. Maar dat is dan ook het enige. De rest is allemaal verzonnen.” Sommigen uit de groep treden dit bij en willen dat het kader klopt, anderen vinden het niet erg dat in een roman alles verzonnen zou zijn. Ook het opzoeken van feiten werd niet door iedereen gedaan, maar Marina De Wit ontwikkelde er een heuse tactiek voor: “Ik heb voor dit boek gekozen voor een andere manier van lezen. Ik lees eerst een hoofdstuk, daarna herlees ik het 'sneller' en zoek een en ander op - bvb. woorden, vertalingen, achtergrondinformatie.” Haar voornaamgenote kroop zelfs in de pen. Marina: "Ik ga een mailtje sturen naar de toeristische dienst van Metz, er is ook een contactadres voor de kathedraal zelf." Zo komen we misschien te weten of een bepaald schilderij echt in de kathedraal hangt – al is die kans klein.

En Leendert ontdekte nog iets anders: “Ik vind de tijdperkaanduiding heel interessant, direct op de eerste pagina: Donatien leefde van 1789 tot 1839. Hij werd dus in het jaar van de Franse Revolutie geboren, in de tijd van de Verlichting. Ik heb gezocht of het jaar 1839 speciale betekenis heeft maar heb niets kunnen vinden. Daarom denk ik dat de auteur Donatien 50, een halve eeuw oud, wilde laten worden. Er staat ook, aan het begin van het boek: 'ik had toen precies de helft van mijn leven achter me'. Dat is voor Donatien van belang, want 'in het midden beginnen, dat is altijd een goede plaats om te beginnen', beweert hij. Zijn leven brengt ons dus in medias res!”

Toen kwam de vraag naar het hoofdthema en de boodschap die Driessen misschien had willen meegeven aan zijn lezers…. Niet iedereen vond deze vraag even leuk en vooral te schools. Maar uiteindelijk, na wat aanmoedigingen en wijze woorden van andere deelnemers kon iedereen wel een antwoord verzinnen. Marina: “Ondertussen heb ik twee zaken begrepen: de vraag naar thema/ boodschap kun je gewoon vertalen naar ‘vertel je beste vriendin in een kort bericht waar het boek over gaat’ en...er bestaat geen fout antwoord. Zoveel lezers, zoveel interpretaties. Dit staat dus heeeel ver af van school, examens en punten.” Annick: “Ik vind het boeiend te lezen welke boodschap anderen in een boek vinden. Voor mij zijn dat daarom niet de boodschappen die de schrijver er bewust in stak, maar eerder een glimp van wat de lezer zelf belangrijk vindt. Het is niet de zoektocht naar de waarheid :) We ervaren een boek namelijk allemaal heel anders.”

De meesten zijn het erover eens, dit boek gaat eigenlijk over fantasie en waarheid, over de perceptie van goed en kwaad, over de creatie van identiteit, over de zoektocht naar erkenning, aandacht en liefde. En vooral over het beeld dat iemand schetst voor zichzelf en zeker ook voor de anderen.

Edwin: “Van moordenaar naar heilige. De belangrijkste boodschap van Martin Driessen is, volgens mij, dat ‘anderen’, zeg maar de ‘buitenwereld’ de status van Donatien bepalen. Dat kan dus variëren van moordenaar tot heilige. En dat terwijl het gedrag en gedachten, dus het wezenlijke, van Donatien niet gewijzigd is. Interessant gegeven. Driessen lijkt ons te willen zeggen dat een objectief oordeel niet bestaat. Maar afhankelijk is van de perceptie die mensen hebben.”

Maar bovendien, voor wie erin slaagt afstand te nemen van het niet al te aangename personage, en het fantasievolle verhaal over zich heen laat komen, zit dit boek vol humor en staat het helemaal in het teken van leesplezier!

Daarna kwam zo nodig een nog moeilijkere vraag: naar de elementen die de auteur gebruikt om het verhaal spanning, emotie en diepgang mee te geven, maar dan in verband gebracht met zijn voormalige beroep van theater- en operaregisseur. Het duurde even, maar uiteindelijk hebben we een pak van die dramatische elementen kunnen vinden. Een paar zijn echt opvallend, zoals de ik-persoon die ons rechtstreeks aanspreekt en ons al laat voortuitblikken op wat komen gaat – of niet natuurlijk. Andere hebben we samen gezocht en gevonden; het boek zit er inderdaad vol mee.

Hullemans: “De elementen die wel indruk maken zijn de ‘fantast’-ische vooruitblikken. Die dan later niet waar blijken te zijn. Niet zozeer anticlimax, maar toch een wijzigend beeld van de verteller. De spanning zit deels in het onbetrouwbare en daarmee telkens de vraag: waarmee gaat hij ons nu weer verrassen?”

Of het boek de lezer ook raakt, daarover zijn de meningen heel verdeeld. Sommigen zeggen van niet, anderen zijn positief geraakt, anderen negatief. En Hilde leverde het een dilemma op: “Wat mij eigenlijk raakt is het feit dat ik mij laat innemen door Donatien. Ik zoek steeds maar verzachtende omstandigheden of redenen om ontoerekeningsvatbaarheid te pleiten. Terwijl die Donatien gewoon een klootzak is die meent dat hij beter is dan iedereen en geen enkel moreel besef heeft.”

Waar we het wel over eens waren, is dat uit dit boek volop geciteerd kan worden. Bijna op elke bladzijde is wel iets typerends te vinden, of iets om even bij stil te staan en na te denken.

Jolanda: “’Ik had geen reden om weg te gaan, maar ook geen reden om te blijven’ (p. 43). Vooral het laatste citaat vind ik een mooie overdenking waard.”

Lynnezzo: “Ook uitspraken als ‘honger is per definitie revolutionair’ (p. 52) zetten de lezer echt aan het denken, waardoor dit boek voor mij een stuk meer was dan slechts een stukje vermaak op een verloren, regenachtige avond.”

Iris koos voor: “’Ik heb zoals gezegd lang getwijfeld of ik het nu volgende relaas met u moet delen; het verhaal is zo onwaarschijnlijk dat het misschien afbreuk doet aan mijn geloofwaardig’ (p. 111)”

Zoals al uit de bespreking bleek, viel ook te verwachten dat niet ieders verwachtingen over dit boek zijn uitgekomen. Sommigen hadden er gewoonweg geen, bij anderen waren ze heel hoog. De meningen over het boek mogen dan al verdeeld zijn, gelukkig vond iedereen het een goed boek. Dat blijkt uit de sterren: twee deelnemers gaven het 5 sterren, vijf deelnemers 3 sterren en negen deelnemers 4 sterren. Zo komen we uit op een mooie gemiddelde eindscore van 3,8 sterren.

Maddy: “Dit boek heeft m’n verwachtingen zeker overtroffen, hoe kan het ook anders met zo’n verhaal. Wat Donatien allemaal heeft uitgevreten, dat zou ik zelf niet kunnen verzinnen. Hahaha.”

Loes: “Het boek heeft mij, en dan heb ik het vooral over de eerste drie delen ongeveer, een tikkeltje teleurgesteld, maar dat kan ermee te maken hebben dat ik met te hoge verwachtingen begon. Ik heb erg genoten van De Pelikaan, en vind dit een minder werk.”

Edwin beschouwt het boek “al met al goed genoeg om met veel plezier gelezen te hebben”.

Maar voor Jolanda was het heel duidelijk, dit is niet haar soort boek: “Door het boek ben ik absoluut niet geraakt, althans niet in positieve zin. Ik vond het boek niet komisch, ook niet vermakelijk, integendeel. Begreep helemaal niet wat er grappig is aan list, bedrog, moord en pedofilie. Vond het eigenlijk een allegaartje.... filosofische zinnen, al dan niet fictieve historische gebeurtenissen... nee, was duidelijk niet mijn boek.”

Ees en Ine daarentegen sloten het boek met een goed gevoel en een glimlach op het gezicht!

Hopelijk geldt dit laatste voor jullie ook/wel bij deze leesclub. Ik heb er in elk geval veel van opgestoken en dank jullie allemaal voor de boeiende inbreng. Die heeft van De heilige een heel bijzondere leeservaring gemaakt! Ine