Wij lazen De hemel is van blik

Door een trip naar Dakar in Senegal, waar ze terecht kwam door haar carrière in de internationale ontwikkelingshulp, kwam Keisha Bush op het onderwerp voor haar debuut De hemel is van blik: een verhaal over de schrijnende situatie waarin talibé's zich bevinden en hoe zwaar dit soms voor hun ouders is. Bush behaalde een master in Creative Writing en heeft zich, na dit debuut, volledig op haar schrijverscarrière gericht.

Het waren de jonge bedelaars in Dakar die haar raakten en aanzetten tot het schrijven van deze roman. Deze kinderen, kleuters soms nog, zijn ‘in de leer’ bij een maraboet, een korandocent, en moeten al het geld dat ze met bedelen ophalen, weer aan hem afdragen. Het is niet alleen het bedelen, wat de situatie van deze kinderen zo schrijnend maakt. Er schuilt nog een hele tragedie achter dit verhaal en dat is de boodschap die Bush in haar debuut mee wil geven. 

Voorpretvraag

Op 3 juni kregen we bericht dat we mochten deelnemen aan deze leesclub. We startten gezellig en enthousiast met het voorstelrondje in het leescafé en wisselden daar onze leeservaringen uit. Als opwarmertje bespraken we de omslag van het boek. Deze omslag werd niet alleen wisselend ontvangen maar ook op verschillende wijze gezien. De kleur van de omslag riep al een hilarische discussie op. De citroengele kleur was voor sommigen overduidelijk terwijl de ander er vuil-limoengroen in zag. Partners werden betrokken om toch eens goed naar die kleur te kijken en ook daar zat variatie in de kleur beleving. Daarnaast viel op dat op deze versie van de omslag geen rood vogeltje te zien was.

Dat mooie rode vogeltje, dat speelde toch een belangrijke rol? Waarom staat het dan niet op de omslag?

Met dank aan Pixabay voor de afbeeldingen

Discussie

Bij de eerste vraag buigen we ons op de ontwikkeling van de personages. We zien de kinderen in de roman opgroeien, dus ze ontwikkelen zich. Toch hebben we hier en daar ook vragen bij deze ontwikkeling, omdat die soms onverwacht of minder reëel lijkt. Ibrahim en Etienne ontwikkelen zich het meest. Maimouna juist iets minder maar het is logisch dat haar ontwikkeling tijdelijk stop staat door wat ze meemaakt. Daar hebben we wel begrip voor.
Iedereen mag ook een of meerdere personages uitnodigen voor een diner en een goed gesprek Het is mooi om te zien dat bijna alle belangrijke personen wel ergens uitgenodigd worden voor een etentje. Zelfs de maraboet mag komen. Hoewel hij geregeld op het matje wordt geroepen en er flink van langs krijgt, verbaal. Er worden originele maaltijden geprepareerd (of aangeschaft).   

Esselyn: Koken zou ik geen zin in hebben, dus laten we lekker wat halen bij een streetfood karretje.

Chantal: Wat ik zou koken? Stamppot :-), of ze erop zitten te wachten weet ik niet

Ergens in het begin van de roman wordt het mooie, rooie en bijzondere vogeltje geïntroduceerd. We zijn natuurlijk benieuwd welke rol het verder gaat spelen in het verhaal.

We bespreken of we geraakt worden door het verhaal of dat het vooral de schrijnende onderwerpen zijn die hard binnenkomen. Soms is het lastig om dit uit elkaar te halen. Sommigen zijn geraakt door het gehele verhaal en leven mee met Maimouna alsook met Ibrahim en Etienne. Ook de misselijkmakende streken van de maraboet roepen emoties op. Sommigen worden juist niet geraakt door de auteur vanwege de wijze waarop zij haar verhaal vertelt. We komen tot de ontdekking dat de meesten geraakt zijn door het feit dat de narigheid, die beschreven wordt, zo dicht grenst aan de realiteit. Het feit dat de inzet van talibé's werkelijkheid is en dat ze in vele gevallen slecht behandeld worden raakt ons. Ook het effect hiervan op de ouders, die vaak niet weten hoe het met hun kind gaat, raakt de meesten diep. Het gedrag van de maraboet en andere nare personages roept zelfs walging op. Zou dat niet ook zo gebeurd zijn als we dit gelezen hadden in een essay of een uitgebreid krantenbericht?

Els B: Walging was een gevoel dat bij mij heel sterk overheerste

Het vogeltje duikt opnieuw op als Ibrahim net gered wordt van een onfortuinlijke dood. Waar staat het voor?

Ook als we kijken naar de schrijfstijl valt op dat de meningen verdeeld zijn. Waar de een de eenvoudige, no-nonsense stijl erg kan waarderen, en vindt passen bij de jonge personages, merkt de ander op dat mooi taalgebruik ook passend had kunnen zijn. Het is mooi om te ontdekken dat we heel verschillend lezen en andere dingen van belang vinden in een roman.

Ien Jennekens: Keisha Bush heeft met dit boek een gevoelige snaar geraakt bij haar lezers, het verhaal roept sterke emoties op, van boosheid, medelijden, verdriet en ontroering. Dit is mede te danken aan de schrijfstijl, met veel herhalingen van gebeurtenissen

Het was vooral Ibrahim die het rode vogeltje zag. Wij zagen (nog?) niet allemaal het nut van dit beestje in.

Hoe leuk is het om zelf een titel te mogen verzinnen voor deze roman? Er worden veel originele en passende titels genoemd.

Marije: Blik op oneindig

Wendy: Geen weg terug

Hullemans: Vriendschap behoeft geen priester

Naast de titel, het begin van het boek, is ook het einde van het verhaal een mooi discussiepunt. Allereerst valt op dat we de afloop van het verhaal op verschillende manieren lezen. Hoe loopt het af met Ibrahim? De auteur maakt gebruik van een open einde waardoor geen zekerheid gegeven wordt. Naast het open einde, is bij het laatste deel van het verhaal ook weer gebruik gemaakt van magisch realisme. Ondanks de master in Creative Writing zijn we over het algemeen niet enthousiast over de manier waarop de auteur deze literaire techniek(?) heeft ingezet. Toch kunnen deelnemers haar schrijfwijze juist wel waarderen.

Nel: Ook een schrijfster laat haar fantasie gaan en heeft vaak geen verhaal van kop tot staart in haar hoofd als ze begint...[ ] Dus ja, ik vond het einde zeer geslaagd kan ik wel zeggen.

Wacht eens! Nu komen we dat rode vogeltje ook weer op een andere plaats tegen, ver van Dakar. Klopt dat wel? -Nel ziet de rode vogel als een vlinder die telkens op je schouder komt zitten en op lastige momenten steun biedt.- 

Over de boodschap van het verhaal van Keisha Bush zijn we het over het algemeen wel met elkaar eens. De auteur wil ons met de neus op de feiten drukken en kenbaar maken dat het leven van een talibe vaak niet over rozen gaat en dat ze geregeld veel moeten doorstaan. Daarnaast is het voor vele ouders, ondanks dat het past binnen de cultuur, een ware opgave om hun kind te moeten 'afstaan' aan een Maraboet. Zelfs als ze niet weten dat hun zoon slecht behandeld wordt. Deze boodschap komt goed over.

Suze: Voor mij is de boodschap vooral dat je niet weg moet kijken en niet zomaar moet denken dat het wel goed zal zijn, omdat het traditie is. Kijk verder dan je neus lang is en merk misstanden op. En doe er wat aan!

De inzet van de (vreemde) vogel blijft voor velen vaag. Het is het meest genoemde element dat men het liefst uit het verhaal zou schrappen. 

Naast de schrijfstijl en de inhoud van het verhaal is het ook interessant om eens een kijkje te nemen in de verdiensten van een talibé. Wat moet zo'n jongen bij elkaar bedelen om voldoende te hebben om af te dragen aan zijn Maraboet? Met andere woorden, hoeveel is 300 frank als we dit omrekenen naar euro's en wat is de rol van de suikerklontjes? Dit blijken lastige vragen. We gaan gokken en bedragen van €0,10 tot €10,- worden genoemd. Uiteindelijk blijkt 300 frank te vergelijken met ongeveer €0,45. Veel minder dan de meesten dachten. Daarbij moeten we natuurlijk wel in het achterhoofd houden dat je voor een bedrag van 0,15 euro in Dakar veel meer kunt kopen dan in Nederland. Die suikerklontjes blijven ons puzzelen. Het is duidelijk waarom vaak eten gegeven wordt, dat is iets wat de talibe's niet hoeven af te geven, ze kunnen dat zelf eten.
Waarom zijn die maraboets toch zo dol op die suiker? Het lijken goudklompjes. Het zal een schaars goed zijn in Senegal. Misschien is het wel een alternatief betaalmiddel en heeft daarom ook iedereen in Dakar dit op zak om uit te kunnen delen aan talibé's?

Linda beschrijft dat ze eten krijgen zodat het geld niet bij de Maraboets terecht komt, maar dat men de jonge jongens echt helpt: "Precies zoals ik vaak denk als er op straat mensen staan te bedelen; ik wil best helpen, maar ga niet je drugs betalen :)"

Stel je voor dat je de schrijfster zelfs ergens tegenkomt, bijvoorbeeld bij een bijzonder diner, wat zou je haar dan vragen?

Evy: Waarom ze in *** heeft gekozen voor dat rode vogeltje! Nee, OK, dat zou ik zo niet vragen. 
Ik zou denk ik echt iets persoonlijk vragen, wat haar ervaringen zijn met de jongens die ze op straat ziet in Dakar? 

Marije bedenkt ook een fijne vraag voor de auteur: 'Smaakt het?"

En stel je eens voor dat je een kreet of slogan op de omslag mag plaatsen, hoe zou die luiden? 

Margot: Keisha Bush opent niet alleen de ogen van de lezer, maar weet je ook te ontroeren.

Leonie: Dit hartverscheurende verhaal moet je gelezen hebben!  

Sommigen waarderen de vogel in het verhaal maar over het algemeen roept dit symbool meer vragen op dan ons lief is.

Elke auteur maakt gebruik van bepaalde stijlelementen om het boek bijzonder en aantrekkelijk te maken voor de lezer en soms ook om er spanning mee op te bouwen. Welke elementen gebruikte Bush om haar boek speciaal te maken? We hebben het geregeld besproken dat het snufje magisch realisme dat gebruikt wordt niet door iedereen gewaardeerd werd. Sommigen vonden vooral de uitwerking hiervan niet goed, anderen vonden het minder passend bij het heftige en realistische onderwerp. Gelukkig waren er ook enkele lezers die dit juist wel konden waarderen. Maar er was meer, Bush gebruikte ook andere stijlmiddelen. 

Ilona: Het vogeltje heeft vast een mooie betekenis maar zorgt ook voor verwarring. De epiloog vond ik eerlijk gezegd echt niets. Teveel vragen wat het oproept.

Nel: Het verhaal op zich maakt het boek voor mij bijzonder. Daarbij speelt het verhaal zich in een land af waar ik eigenlijk nog nooit een boek over ben tegen gekomen. 

Linda: De beschrijvende stijl maakt dit boek bijzonder. 

We begrijpen dat die vogel symbool staat voor iets maar achterhalen de betekenis nog niet goed. Hullemans zoekt de symbolische betekenis van rode vogels op maar ontdekt dat die symboliek heel breed is. 

We buigen ons ook nog over boeken die op de een of andere manier doen denken aan deze roman. Dat kan zijn vanwege de schrijfstijl, de personages of door het onderwerp. Ook bedenken we boeken die we als leestip zouden adviseren aan een van de personages. Zo worden aan het einde van de leesclub nog veel leestips uitgedeeld en ja, heel wat tips verschijnen ook weer op de *wil ik lezen* lijsten.

Het is echt een rare snoeshaan, die vogel, je zou er boos van kunnen worden...

Uiteindelijk komt bij de eindscore naar voren dat hetgeen wij al zagen in de discussie ook daadwerkelijk in de beoordeling terug te lezen is: naast uitschieters omhoog van 5 sterren, zijn er ook uitschieters omlaag, waarbij  maar 2 sterren uitgedeeld worden. Dat maakt dat we de leesclub kunnen afsluiten met een mooi gemiddelde van 3,3 sterren. De discussie was levendig, plezierig en leerzaam. We hebben veel emoties gevoeld bij het lezen en in de discussie. Boosheid over zoveel onrecht maar er was ook ruimte voor humor en relativeren. 

Hartelijk dank voor jullie deelname en graag tot een volgende keer.