De Canadese oud-leerkracht Janet Wees schrijft al sinds haar negende verhalen. Onlangs verscheen – als onderdeel van ‘de Holocaust Remembrance’-reeks het kinderboek De Jongen in de Schaduw. In dit boek vertelt ze het verhaal van de Joodse Walter Bartfeld. Een jongen die tijdens de oorlog, samen met zijn ouders, ondergedoken zat in het Verscholen Dorp op de Veluwe. Een plek die zeker niet bij alle Nederlanders bekend is – en dus ook niet bij al onze lezers - maar je nog altijd kunt bezoeken.

Dit eindverslag is van de hand van leesclubcoördinator Annemieke de Jong

Over het boek

De Joodse Walter Bartfeld komt met zijn familie naar Nederland gevlucht, in de hoop aan de dreiging van de Nazi’s in Duitsland te ontsnappen. Heel even lijkt het er op dat ze veilig zijn, maar dan vallen de Duitsers Nederland binnen en heeft de familie geen andere keuze dan onderduiken. Een deel van die tijd als onderduiker brengt hij door in het Verscholen Dorp op de Veluwe. Hutjes die – deels onder de grond – zijn gebouwd in het bos in Vierhouten. Tijdens zijn onderduikperiode schrijft Walter brieven naar zijn oma. Soms vertelt hij de waarheid, soms laat hij de dingen mooier lijken dan ze zijn. Wanneer de Nazi’s het Verscholen Dorp binnen vallen, kan Walter niets anders doen dan rennen. Zal hij er in slagen, samen met zijn familie, aan de Nazi’s te ontkomen?

Waargebeurd verhaal over onderduiken in Nederland

De Jongen in de Schaduw is overduidelijk een kinderboek, geschreven voor kinderen in de leeftijd van 9 tot 13 jaar. Een leeftijd waarvan het merendeel van de leesclubdeelnemers vindt dat het passend is voor het boek, afhankelijk natuurlijk ook van het kind. Het bespreken van het onderwerp of het meelezen door een volwassene is zeker gewenst – in de ogen van de leesclubdeelnemers – gezien de heftigheid van het onderwerp.

In het boek zitten foto’s van Walter, zijn familie en verschillende plaatsen in Nederland. Joella: “Je krijgt een beeld van Walter maar ook van het Verscholen Dorp. Hoe klein deze ruimtes eigenlijk waren. Ik denk dat het voor kinderen tastbaarder is als ze de foto’s er van zien.” De deelnemers zijn het er dan ook over eens dat de foto’s een toevoegende waarde hebben bij het verhaal. Het feit dat het een kinderboek is, is te merken aan de korte zinnen, relatief korte hoofdstukken en het makkelijke taalgebruik, aldus Karin. Dees geeft daarnaast aan dat zeker in de brieven een typische kinderstijl terug komt, in de vorm van onderwerpen en taalgebruik. Passend bij Walter, die vanuit zijn kinderlijkheid, brieven naar zijn oma schreef om haar te vertellen hoe het met hem ging. Een kanttekening bij deze brieven is het door de uitgever gekozen lettertype. Een aantal van de leesclubdeelnemers ondervindt hier last van, de letters h en b waren moeilijk uit elkaar te houden, wat zou kunnen betekenen dat het voor lezers met dyslexie geen prettig boek is om te lezen.

Het thema – dat zonder twijfel naar voren komt in dit boek – is het thema Oorlog. Een veel bij oorlogsboeken teruggevonden boodschap zien we ook in dit boek terug, namelijk dat we niet mogen vergeten wat er gebeurd is tijdens de oorlog. Andere thema’s die door de leesclubdeelnemers in het boek werden terug gezien zijn bijvoorbeeld Walter zijn eenzaamheid, angst, vriendschap en vertrouwen. Gigi Leestgraag gaf aan dat ze: “Dat je soms niet de gehele waarheid vertelt, in het belang van de veiligheid” een bijzonder thema vond in het boek. Iets waar veel andere leesclubdeelnemers zich in konden vinden.

De meningen zijn verdeelt over de mate waarin het boek wist te raken, iets wat mogelijk ook te maken heeft met het feit dat het een kinderboek betreft. Als volwassene verwacht je misschien wat anders van het verhaal, zeker waar het gaat om de diepgang bij een waargebeurd verhaal. Die echtheid zorg er wel voor dat deelnemers eerder geraakt werden. Annemieke geeft aan dat vooral ‘de kinderlijke onschuld van Walter wist te raken’, een positief element dat door het hele boek verweven zit. Renate voegt daar aan toe dat dit boek laat zien hoe het echt was en daarmee de belangrijke boodschap meegeeft dat verhalen over de oorlog verteld moeten blijven worden.

Omdat jij bent geweest waar jij bent geweest, en ik nu ben waar ik nu ben. Zal ik nooit helemaal kunnen zijn waar jij bent geweest en jij nooit helemaal kunnen zijn waar ik nu ben. 

Een prachtige quote die de kern van het verhaal pakt. Al doet Janet Wees nog zo haar best om ons het verhaal van Walter te vertellen, door de ogen van Walter – helemaal door de toevoeging van de foto’s en wanneer je het combineert met een bezoek aan het  Verscholen dorp – het blijft altijd de vraag hoe het echt was om als kind, eigenlijk geen kind te kunnen zijn! Ondanks dat is De Jongen in de Schaduw en goede aanrader. Het laat kinderen kennis maken met de oorlog in Nederland en de kinderen uit die tijd. Zeker in combinatie met een bezoek aan het Verscholen Dorp is dit boek een absolute aanrader voor kinderen. 

Eindoordeel

De Hebban Leesclub rond De Jongen in de Schaduw is afgesloten met een (afgeronde) gemiddelde waardering van ****