Feelgood en muziek in een platenzaak en een leesclub

Een leesclub rond een boek dat ook een bijbehorende playlist heeft; het was nog niet eerder vertoond op Hebban. Uiteindelijk bleek De platenzaak van schrijfster Rachel Joyce (1962) een ideaal boek om de spits af te bijten, aangezien in deze roman het verhaal en de playlist nauw met elkaar verbonden zijn. De deelnemers, veelal muziekliefhebbers, gingen er enthousiast mee aan de slag en beluisterden zoveel mogelijk tracks ook daadwerkelijk tijdens het lezen van het boek. En zo werd deze leesclub ook een luisterclub.

Het boek

Het is 1988 en Frank is eigenaar van een platenzaak in een achterafstraatje in hartje Londen. Hij verkoopt uitsluitend vinyl en leeft van een reputatie als muziekkenner. Want Frank weet altijd precies welke muziek mensen op een bepaald moment in hun leven nodig hebben. Hij houdt dan ook voet bij stuk wanneer zijn leveranciers steeds meer druk op hem uitoefenen om cd’s te gaan verkopen in plaats van langspeelplaten. Als zijn winkel vervolgens wordt bezocht door een geheimzinnige Duitse dame in een groene jas, Ilse Brauchmann geheten, lijkt zijn leven zelfs een gunstige wending te nemen. Maar dan komen zich ook projectontwikkelaars met de buurt bemoeien, voeren de platenmaatschappijen hun druk op Frank op en verdwijnt Ilse spoorloos. Het is dan maar zeer de vraag of Frank deze tegenslagen nog te boven zal komen.

De auteur

Rachel Joyce is een Britse auteur, die vooral lichtvoetige romans schrijft. Ze brak internationaal door met de bestseller De wonderbaarlijke reis van Harold Fry. Verschillende andere boeken van haar hand zijn echter ook in het Nederlands vertaald. De Engelse titel van De platenzaak luidt The Music shop. En dat is van belang, want het is meestal onder de Engelse titel dat versies van de playlist op YouTube of Spotify zijn terug te vinden.

Met De platenzaak heeft ze een boek heeft willen schrijven over de helende kwaliteiten van muziek. Dit omdat ze daar zelf goede ervaringen mee had opgedaan. Voor haar research heeft ze ongelooflijke hoeveelheden muziek beluisterd.

De leesclub

Vijftien deelnemers deden mee met een gratis leesclubboek. Twee deelnemers sloten aan met een eigen exemplaar. Hoewel *wil* het hare eigenlijk ook had gewonnen, maar dan in een andere giveaway. Maar daardoor had ze het boek wel mooi als eerste in huis. De Nederlandse deelnemers Anne, Renske, Chris, Elsbeth, Ellis, Charlotte, Barisca, Carla, Jessica en Anne-Claire kregen De platenzaak echter ook al snel uitgereikt van de pakketbezorger.

Helaas verliep de verzending van de boeken naar België niet zo vlekkeloos en kwamen ze pas twee weken later aan. Silke, Liana, Steph, Nicole en Robbin moesten daardoor erg lang wachten. Tevens moest het begin van de leesclubdiscussie hierdoor worden uitgesteld. Gelukkig hielp iedereen coördinator Anne-Claire de problemen zo beperkt mogelijk te houden: de Nederlandse deelnemers waren geduldig, de Vlaamse deelnemers wisten het boek snel uit te lezen. En ondertussen was er gezellig veel activiteit in het leesclubcafé.

Daaronder waren wat vrolijke opmerkingen over de oranjerode kaft die er behoorlijk uitknalt. Al vroeg Steph zich wel af wat dit boek met haar boekenkast zou doen.

De discussie

De leesclubdiscussie bedroeg tien op het boek aangepaste vragen, soms opgesplitst in deelvragen. De eerste vraag was een voorafvraag om te polsen welke verwachtingen iedereen van het boek had. De antwoorden daarop waren tamelijk eenduidig. Mensen verwachten een gemakkelijk boek met een leuk verhaal. Een erg menselijk verhaal ook en met een nostalgische knipoog naar de jaren ‘80. Vooral Ellis, Carla, Elsbeth, Barisca en Anne-Claire, die in 1988 allemaal ergens rond de twintig waren, keken uit naar die nostalgie. Als doorwrochte muziekliefhebbers verheugden alle deelnemers zich op het muzikale gedeelte en de playlist.

Silke was de enige deelnemer die al andere boeken van Rachel Joyce had gelezen en ook een fan is. Ze weet goed aan te geven wat ze zo aan deze auteur waardeert: Simpel en ontzettend menselijk; Ze schrijft geen verhalen met onverwachte plotwendingen en grote cliffhangers. Maar net dat simpele, eenvoudige, bijna pastorale gevoel dat ik bij haar verhalen krijg trekt me zo aan.

De overige vragen werden gesteld nadat de meeste deelnemers het boek uit hadden. De volgende onderwerpen kregen daarbij de meeste aandacht.

De schrijfstijl

Ook bij de vraag naar de schrijfstijl van de auteur liepen de antwoorden niet ver uiteen. De door Silke al aangehaalde eenvoudigheid wordt inderdaad vaak genoemd als een typisch kenmerk: korte zinnen, korte hoofdstukken, weinig moeilijke woorden. Ook vinden veel deelnemers het boek beeldend geschreven en roemden ze het vermogen van Joyce om een specifieke sfeer te creëren.

Renske over die sfeer: het verpauperde straatje heeft een gemoedelijke, gezellige sfeer met alle bijzondere bewoners en verhalen. Dit voelde ik ook als ik hierover las.

Ook de rustige verhaalopbouw zonder wilde plotwendingen wordt vaker genoemd. Ten slotte vallen de vele leuke metaforen op.

Barisca vroeg zich in dit kader af waar anderen de voorkeur aan gaven: eenvoudig of moeilijker taalgebruik? Afwisseling tussen beide, zo liet *wil* als eerste weten en kreeg vervolgens louter bijval.

Kritiek was er, op aangeven van Anne, ook over kromme en vage zinnen die in het boek zaten. Het leek er op dat deze moesten worden toegeschreven aan de vertaler, maar dat was niet zeker. Robbin, die zich er ook aan had gestoord, besloot de proef op de som te nemen en begon nog tijdens de leesclub aan de Engelstalige versie. Zijn uiteindelijke conclusie was dat de kromme zinnen hier inderdaad niet in voorkwamen, maar dat er verder weinig verschil was. Toch beveelt hij de Engelse versie aan boven de Nederlandse.

In het algemeen vindt men het boek vlot en prettig lezen, maar maakt de stijl op de meesten toch te weinig indruk om snel meer boeken van Rachel Joyce te willen lezen. Chris was enthousiaster en las ook al De wonderbaarlijke reis van Harold Fry en heeft een derde boek klaar liggen.

De personages

Vele lovende woorden voor de karakterisering van Rachel Joyce. Eén van haar sterkste punten, zo werd gesteld. Vooral omdat men de personages zo voor zich zag en ze allemaal zo hun eigen onvolkomenheden hebben. Anne-Claire: Ook ik vond de karakters erg beeldend en op een bepaalde manier ook heel herkenbaar neergezet. Alsof ik ze al eens eerder tegen ben gekomen. Vooral ook de mild humoristische manier waarop ieders eigenaardigheden werden geschilderd vond ik leuk als ook de erg realistische dialogen waarin de mensen vaak onhandige dingen zeiden of soms zelfs regelrechte onzin uitkraamden.

Ongeveer de helft van de deelnemers meldde niettemin diepgang in de karakters te missen of moeite te hebben zich in Frank en/of Ilse in te leven.

Opvallend in het boek is het voorkomen van veel kleurrijke bijpersonages. Hadden mensen daar ook favorieten onder? Zo luidde de vraag. Het antwoord hierop was in zoverre tekenend dat alle van belang zijnde personages wel een keer werden genoemd en de meesten vaker. Toch was er één favoriet die met kop en schouders boven de rest uitstak en dat was Kit, de extreem onhandige maar o zo goed bedoelende jonge winkelbediende van Frank. Liana wijst erop dat de gesprekken tussen Kit en Ilse bovendien veel weggeven over wie Ilse nu eigenlijk is.

1988

Driekwart van het verhaal speelt zich af in het jaar 1988. Voor een leesclub met deelnemers in leeftijd variërend tussen de 16 en 62 jaar was dat een interessante kwestie. Negen deelnemers hadden deze tijdsperiode bewust meegemaakt en zeven waren er nog niet geboren of nog te jong. Een uitgelezen kans dus om te vergelijken hoe het tijdsbeeld dat van de late jaren ’80 wordt geschetst bij de twee verschillende groepen werd gewaardeerd. En daar bleek inderdaad verschil in.

Diegenen die 1988 niet bewust hebben beleefd waren in het algemeen genomen een stuk positiever over het tijdsbeeld dan de ooggetuigen. Alle jongere deelnemers vonden dat het tijdsbeeld overeenkwam met wat ze daarvan in hun hoofd hadden, al gaf Charlotte aan wel nog leuke details te missen die het geheel echt af maakten. Liana, de jongste deelnemer, zag een verschil tussen heden en verleden waar de rest nog niet aan had gedacht: Ook geeft het boek een originele manier van hoe je iemand kunt bereiken nadat je die kwijt bent geraakt, terwijl we in deze tijd die persoon zouden opzoeken op Facebook en hem een berichtje zouden sturen.

Onder de negen ooggetuigen waren er ook een paar vrij positief, vooral in de zin dat ze de dingen die wél in het boek naar voren kwamen, herkenden. Het idee dat kleine en karakteristieke winkels destijds in rap tempo werden overgenomen door winkelketens werd vooral genoemd als typisch voor het tijdperk.

Een meerderheid van deze deelnemers had echter gemengde gevoelens. Zo vonden sommigen de sfeer, de economische situatie en de stand van de techniek meer te refereren aan het begin van de jaren ’80 dan aan het einde ervan. Er werd echter ook verwezen naar mogelijke verschillen daarin tussen Engeland enerzijds en Nederland en België anderzijds, waarbij de situatie bij ons beter was dan aan de andere kant van het kanaal. Dat vergrootte het nostalgische gevoel niet. Elsbeth: Ik had verwacht het heerlijk te vinden om terug te gaan naar 1988, maar in Engeland was de situatie in 1988 minder rooskleurig dan dat ik die in Nederland heb ervaren. Het was meer een ‘o ja, er was daar veel onrust door armoede’.

Verschillende leesclubleden vonden het tijdsbeeld bovendien karig. Chris: In het boek vond ik het leven in 1988 niet zo uit de verf komen. De rode draad met de vertegenwoordigers die Frank aan de cd moeten helpen is duidelijk aanwezig en de tijd van stadsvernieuwing/speculatie, maar verder vond ik de beschrijving van het leven in Engeland in 1988 summier.

Binnen dit kader was er ook verbazing over het feit dat er nauwelijks muziek uit de jaren ’80 aan bod komt in dit muziekboek.

Unity Street

Unity Street is het achterafstraatje waar Frank zijn winkel heeft, samen met enkele andere winkeliers met een beperkt budget. Samen met deze winkeliers, Kit en enkele omwonenden vormt hij een gemeenschap. In de discussie was geen enkele vraag gesteld specifiek gericht op Unity Street, maar in verschillende andere vragen kwam men er steeds weer op terug. Kortom, deze arme maar hechte groep mensen hield de gemoederen bezig.

Ellis: Ik zag het wel allemaal voor me, hoe de panden dichtgetimmerd werden en met graffiti bespoten werden en hoe daardoor het verval inzette in Unity Street. En in mijn beeldvorming zag dat er somber uit. Deprimerend ook. Tegelijkertijd zag ik voor me hoe de platenzaak, met de trieste buitenwereld op de achtergrond, een soort toevluchtsoord was waar men even kon ontsnappen in de muziek.

De platenzaak is echter niet voor niks een feelgood boek, dus de misère voor de bewoners houdt niet aan. Renske: Wat betreft de gefnuikte dromen heb ik meer het gevoel dat de mensen van Unity Street allemaal goed terechtkomen ondanks dat het anders is dan dat ze hadden gehoopt.

De playlist

Dat het boek een playlist heeft, ging bepaald niet ongemerkt aan de deelnemers voorbij. Eigenlijk was iedereen er enthousiast over en vond men dat het bij dit boek zeker een toegevoegde waarde had. Van een aantal liedjes of muziekstukken worden beschrijvingen gegeven, vaak aangevuld met achtergrondinformatie over de artiest of componist. Maar hoe goed de auteur die beschrijvingen ook voor elkaar had, ze kregen wel degelijk meer inhoud door de bijbehorende muziek ook zelf te beluisteren.

Steph: Ik vond dit zeer vernieuwend en ik ben helemaal enthousiast. … Dit geeft het lezen een veel diepere ervaring, je snapt wat Frank met zijn beschrijvingen bedoelt omdat je ze zelf ook tegelijkertijd kan horen. Het geeft ook de juiste sfeer aan een bepaald fragment. Toen de Chopin liefhebber bijvoorbeeld Aretha Franklin opzette (en ik hem daarbij volgde) snapte ik dat hij zich beter begrepen voelde, …. Sommige stukken heb ik bijvoorbeeld zonder de muziek gelezen en ik vind dat deze minder zijn blijven hangen.

Sommigen hadden wel problemen met alle tracks te beluisteren tijdens het lezen, aangezien dat er nogal veel waren en bepaalde klassieke muziekstukken erg lang duurden. Het lezen van het boek werd er behoorlijk door vertraagd.

De muziek die in het boek ter sprake komt is erg gevarieerd. Er is stokoude klassieke muziek, er is punk en van alles daar tussenin. Dat leidde voor veel deelnemers tot het ontdekken van nieuwe muziek. Vooral de middeleeuwse gezangen geschreven door Hildegard von Bingen sloegen aan, vooral bij Ellis, Barisca en Robbin.

Muziekboek

Dat De platenzaak een echt muziekboek is staat buiten kijf. Ook de manier waarop verschillende songs en muziekstukken in het boek voorkomen en worden beschreven, kon op veel bijval rekenen. Anne: Ik vond het erg origineel en leuk hoe verschillende muziekstijlen en periodes aan elkaar gekoppeld worden door ‘gevoel’ of luisterervaringen. Hierdoor zie je verbanden of overeenkomsten die je anders nooit waren opgevallen en is het makkelijker om nieuwe muziek te ontdekken die je ook tof vindt. Franks methode werkt dus!

Toch viel er ook kritiek te bespeuren. Lezers hadden verwacht dat er meer aandacht zou zijn voor de muziekadviezen die Frank zijn klanten en vrienden geeft en wat die muziek dan precies met mensen deed. Uiteindelijk kwam dat wel in het boek voor, maar minder dan verwacht. Vooral *wil* vond dat erg jammer: Zo had ik graag wat meer achtergrondverhaal van pastoor Anthony gehoord. Frank vond jazz voor hem, wat de redding voor de pastoor was, maar dat wordt verder niet uitgelicht. En dat had ik nou zo graag gewild, meer van die mooie verhalen over wat muziek met een mens kan doen.

Belangrijk in het boek waren allerlei anekdotes over componisten of muziekanten die ofwel door Frank ofwel door diens moeder in flashbacks werden verteld. Ook die stukken hadden de meesten met interesse gelezen. Wel had een aantal deelnemers moeite met het feit dat de muzikale stukken vaker om klassiek en jazz draaide dan om pop of rock. Robbin: Het leek mij dat Frank niet alleen wou vasthouden aan vinyl maar ook aan zijn liefde voor jazz en vooral klassieke muziek. Was wel leuk om de anekdotes van de componisten te lezen. Maar er zijn nog zo vele leuke anekdotes van modernere muziek te vinden.

Maar moet je dan van muziek houden om van dit boek te houden? Niet volgens Jesscia: ook het verloop van het verhaal is erg mooi. ook al had ik enig sinds het einde misschien want anders verteld. maar al met al een prachtige roman die je zeer zeker gelezen moet hebben, ook als je niets met muziek hebt.

Niettemin is het volgens de meesten het een aanrader voor muziekliefhebbers. Chris in zijn recensie: Ik … ben verrast hoe Rachel Joyce een vorm heeft kunnen vinden om ons, lezers, te laten ervaren hoe muziek je dichter bij jezelf kan brengen of je meer over jezelf kan leren, …  

Het verhaal

Op zich was er één woord dat heel vaak werd genoemd als het om het verhaal uit De platenzaak draaide en dat woord was: leuk. Ondanks wat kritiekpuntjes, hadden mensen het met plezier gelezen. Charlotte: Ik vond het een prettig boek om te lezen. Je hoefde niet te veel na te denken, waardoor mijn fantasie al een stuk sneller begon te razen over van alles en nog wat. Hoewel ik soms wat diepgang miste bij de personages, heb ik ze vol liefde kunnen omarmen en het hele verhaal door genoten van iedereen. Unity Street werd uiteindelijk toch wel een beetje speciaal voor me.

De opzet van het verhaal vond men origineel en toepasselijk tegelijkertijd. Het was namelijk onderverdeeld in vier delen die waren gespiegeld aan een dubbelalbum, met Kant A t/m D. En dan was er, tot veler verassing, ook nog een heuse hidden track…

Hoe het afliep

De ontknoping van het boek verloopt op een onverwachte manier. In het laatste kwart van het boek, kant D, verplaatst het verhaal zich vrij plots naar 2009 en naar het gezichtspunt van Ilse, terwijl we tot dan toe voornamelijk met Frank te maken hadden. Altijd riskant om zo’n ommezwaai te maken zover in een roman, maar hier vonden de deelnemers het passend en zagen ze Ilses gezichtspunt als verfrissend.

Barisca: Dit deel geeft het boek afwisseling, het laat zien hoe het de andere personages is vergaan. Iedereen leeft zijn of haar leven. Frank ook, al lijkt zijn leven meer op overleven. Ook blijkt dat de personages verder zijn gegaan met hun leven, maar dat vooral Ilse bepaalde dingen in haar leven niet heeft afgesloten; ze moet terug. Samen zorgen ze voor een grote omslag.

Over de grootse ontknoping waar dit op uitdraait zijn de meningen meer verdeeld en verschillen ze van heerlijke feelgood tot ongeloofwaardig tot van allebei een beetje.

Nicole was positief: Ik vond kant D wel leuk bedacht en het heeft zeker een meerwaarde gegeven, laat ook voelen dat vroeger vrienden of buren wel weer snel de draad opnemen en weer volledig voor elkaar gaan. Het is dan ook een meeslepend deel dat na een aantal tegenslagen voor iedereen goed afloopt.

Carla, uh, ietsje minder: … maar ik vond het allemaal zo ongeloofwaardig worden. Het is natuurlijk een soort sprookje met een happy end, maar je kon op je klompen aan voelen komen hoe het verhaal verder zou gaan. Ik verwachtte bijna als slotzin: En ze leefden nog lang en gelukkig.

Dat laatste zou overigens niet zo vreemd zijn geweest aangezien het boek ook begon met een heuse “Er was eens…”. Maar nu eindigde het, zoals eerder vermeld met een verborgen nummer. En dat nummer, zo geloofde men, was een waardige afsluiter van het boek.

Vinyl?

Tijdens de leesclub bleek ook nog het volgende:

• Verschillende leesclubleden kennen of kenden platenzaken die in de buurt kwamen van die van Frank, maar Steph kwam toch het dichtst in de buurt met een zaak in Heusden Zolder dat de zeer toepasselijke naam ‘Pick Up’ heeft (al verkopen ze er ook cd’s).

• Ondanks de hernieuwde opkomst van vinyl, is Carla de enige die (dankzij haar zoon) nog een platenspeler in huis heeft staan en deze ook daadwerkelijk gebruikt. Elsbeth heeft platenspeler en vinyl wel startklaar staan en zou dus ieder moment weer eens een plaat kunnen afspelen…

• De cd is definitief ook een achterhaalde geluidsdrager. De meeste deelnemers aan de leesclub, waaronder ook deelnemers die de hoogtijdagen van vinyl en cd hebben meegemaakt, beluisteren hun muziek bijna alleen nog digitaal of via de radio.

Het eindoordeel

Uiteindelijk bleek De platenzaak een boek dat door iedereen in meerdere of mindere mate positief was ervaren; niemand gaf het boek een onvoldoende. Verwachtingen waren grotendeels ingelost. Zeker ook bij Rachel Joyce kenner Silke: Ik heb ontzettend genoten van het boek. Het heeft ook al mijn verwachtingen ingelost en was voor mij een typisch Rachel Joyce boek.

Uiteindelijk zouden veertien van de zeventien aanvankelijke deelnemers de leesclub volledig afronden. Dat bracht de volgende waarderingen in sterren: 5 maal 3 sterren, 7 maal 4 sterren en 2 maal 5 sterren. Dat geeft een gemiddelde beoordeling van 3,78 sterren, die nog net naar 4 sterren mag worden afgerond.

De platenzaak was de eerste leesclub op Hebban waar een playlist bij betrokken was. Of het ook de laatste zal zijn valt nog te bezien. Het maken van een playlist op Spotify of YouTube is erg gemakkelijk en het idee zit dan ook enorm in de lift. Een goede zaak, zoals uit deze leesclub blijkt. Om dit idee te ondersteunen kwam er ook een lijst met boeken met een playlist die hier valt te bekijken: https://www.hebban.nl/lijsten/boeken-met-een-playlist De leesclub mag dan afgelopen zijn, de lijst zal door blijven groeien.

Anne-Claire Verham