Begin november 2016 startte de leesclub De Spion. Vijftien enthousiaste lezers bogen zich over de nieuwste roman van Paulo Coelho. De verwachtingen zijn hooggespannen: meerdere lezers kennen Coelho vanuit eerdere werken. Roosje, Yvette en Saskia verwachtten meer spiritualiteit, maar hebben het uiteindelijk niet gemist. Yvette vond het een prettig verhaal om te lezen, maar volgens haar had het ook goed van een andere schrijver kunnen zijn. Verder verwacht iedereen natuurlijk meer te weten te komen over Mata Hari, een intrigerende en bijzondere vrouw uit onze geschiedenis. Voor het grootste deel is dat laatste wel uitgekomen, al bleef het misschien wat oppervlakkig. Voor diepgaande kennis voldoet De Spion niet, wat ervoor zorgt dat Kelly ‘op haar honger’ is blijven zitten.

In De Spion lezen we een lange brief van Mata Hari aan haar dochter. Op het moment dat ze de brief schrijft, zit ze gevangen en wacht ze op haar terechtstelling. Ze rekent er nog op dat ze wel gered zal worden, maar zoals we allemaal weten: dat gaat niet gebeuren. Het boek opent dan ook met de executie van de Friese vrouw in Frankrijk. De brief is een lange terugblik op haar leven, de keuzes die ze gemaakt heeft, de mannen die ze gekend heeft.
Het boek besluit met een brief van haar advocaat: deze brief is nodig om de lezer op de hoogte te stellen van het proces. Duidelijk wordt, dat hij verliefd op haar was, maar dat Mata Hari dat niet door had of dat ze hem niet interessant genoeg vond.

Gevangen in vrijheid
Mata Hari schrijft een brief over haar eigen leven en dat maakt de beschrijving van de hoofdpersoon natuurlijk onbetrouwbaar. Luc ziet dat Mata Hari zich ontwikkelt van een slachtoffer tot iemand die anderen tot slachtoffer maakt. Ze gebruikt mensen en wordt uiteindelijk een egoïstisch en egocentrisch persoon. Hij vindt haar allesbehalve sympathiek. Anne-Claire ziet het allemaal wat positiever. Zij ziet dat Mata Hari regelmatig een verrassende mening blijkt te hebben over zaken uit haar tijd. Zo vindt de hoofdpersoon Picasso een onaangename man en verwijt ze balletgrootheid Nijinski haar act te hebben gejat… Volgens Anne-Claire laat het verhaal zien hoe nare gebeurtenissen in iemands jeugd mensen kunnen maken tot wat ze zijn. Ook Marieke ziet Mata Hari vooral als slachtoffer. Saskia stelt dat Mata Hari een fiere en kalme dame is, die uitgroeit tot een geëmancipeerde en onafhankelijke vrouw die alles overheeft voor haar vrijheid. UIteindelijk gaat ze min of meer ten onder aan haar naïviteit.

Schuldig?
Verraad wordt gezien als hoofdthema van De Spion. Zowel Mata Hari als haar advocaat laten weten dat ze onschuldig is aan hoogverraad, maar beiden zijn binnen het verhaal onbetrouwbaar. Ook Coelho laat in het midden of ze nu schuldig is of niet.
Een tweede thema binnen dit boek is ‘Macht’. Zowel de mannen als Mata Hari streven naar macht. Ze dacht dat de machtige mannen met wie ze naar bed was geweest, haar wel zouden beschermen, maar in werkelijkheid was dit feit juist reden om haar uit de weg te willen hebben, uit angst voor hun eigen reputatie.
Esther en Anne-Claire noemen ook nog de aversie tegen zelfstandige vrouwen als thema. Saskia en Yvette sluiten zich hierbij aan en denkt dat het boek draait om vrijheid. ‘Je vrij maken van je verleden, vrij van verplichtingen die anderen jou opdragen. Je eigen leven leiden.’
Wil neemt de leesgroep mee naar de geschiedenis. Gemakkelijk zet ze de zaken even op een rijtje en laat weten dat corruptie de bron van alle ellende is, in de hand gewerkt door macht. Dankjewel Wil, voor het bondige en ter zake doende overzicht.

Typisch Coelho? Of niet?
Coelho wordt geassocieerd met boeken over spiritualiteit. Op een aantal plaatsen in het boek is dit terug te vinden. Saskia verwijst naar de zonnebloempitten en het bijbehorende verhaal en het verhaal over Psyche. De motti, de bijbels en het religieus zijn passen ook prima binnen de Coelho-traditie. Voor lezers die al meer van Coelho hebben gelezen, viel het boek op dit punt misschien wat tegen. Geertje miste de uitdaging en Harriet stelt dat de schrijver het moet hebben van af en toe mooie en wat spirituele zinnen. Dat neemt niet weg dat alle lezers de schrijfstijl kunnen waarderen. Vlot, en de briefvorm nodigt uit tot snel doorlezen. Wil constateert dat een tweede keer lezen leidt tot meer diepgang. Een prima tip!

En analyse-technisch?
Wie het boek wil analyseren zoals dat op scholen wordt aangeleerd, komt niet echt ver. De briefvorm is duidelijk, maar zorgt er ook voor dat een duidelijk plot ontbreekt. Ook de spanning is ver te zoeken: omdat dit boek gebaseerd is op het leven van een bekend persoon uit de geschiedenis, weet iedereen al hoe de afloop zal zijn. Bovendien start het boek met de afloop. Een aantal lezers stipt het ontbreken van emotie aan. Anne-Claire: ‘..., maar dan de emotie van een vrouw die heel hard probeert niet emotioneel te worden. (...) Iemand die met opgeheven hoofd ten onder wil gaan, maar eigenlijk niet gelooft dat dit zal gebeuren.’ Volgens Luc zal het ook niet de bedoeling van Coelho zijn geweest om een spannend verhaal te schrijven. Door feiten een fictieve lading mee te geven, wordt duidelijk waarom het uiteindelijk heeft geleid tot de afloop die we allemaal kennen.

Uiteindelijk…
heeft Coelho niet alle lezers kunnen raken. De discussie in de leesclub bleef tam, juist omdat we het al snel met elkaar eens waren. Het boek wordt vooral als ‘interessant’ geclassificeerd. Een aantal lezers blijft hongerig naar meer achter, een aantal andere lezers, zoals Wil, Janneke en Esther zijn aan het denken gezet. Wil concludeert dat er alleen maar slachtoffers zijn. Toch geeft het, volgens Marieke, een goed beeld van een vrouw die haar eigen gang wilde gaan, maar zich moest aanpassen in een wereld gedomineerd door mannen. ‘Gegokt en verloren’, zoals Hetty het afsluit.

Alles overziend komt de leesclub tot een gemiddelde van 3,4 sterren en daarmee is De Spion een doorsnee-boek. Niet al te diepgaand, niet echt in de stijl van Coelho, maar zeker boeiend genoeg voor een paar uur leesgenot. Of de titel nu zo gelukkig gekozen is? Daar zijn de lezers het niet over eens geworden.