In juni begonnen we met 15 mensen, overwegend vrouwen, aan de leesclub van De trein naar Tibet van de Poolse schrijfster Maja Wolny. Eén vrouw sloot zich aan met een eigen exemplaar en werd van harte welkom geheten. Dus met 16 personen begon de treinreis dwars door Rusland, Mongolië en China om uiteindelijk op het dak van de wereld uit te komen: Tibet. Maar hoe is deze reis bevallen?

Door de lucht zou ik Lhasa, de hoofdstad van Tibet, in amper 24 uur kunnen bereiken. Maar zo'n reis is als een keizersnede, een te snelle overgang van de ene naar de andere wereld.'

Waarom gaan we met Maja op reis?

Veel leesclublezers vielen voor het boek door de titel én de ondertitel. Op reis met de trein naar Tibet spreekt tot de verbeelding. Velen kennen de trans-Siberië expres en zouden zichzelf misschien wel op die plek wensen, net als in het tot de verbeelding sprekende landje hoog in de Himalaya. En dan de ondertitel in het spoor van Alexandra David-Néel. Voor de één was deze Alexandra al een bekende persoon, voor de ander een trigger om eens op te zoeken wie zij was. Alexandra David-Néel was de eerste Europese (en Belgische) vrouw in de geschiedenis die Tibet bereikte, in 1924. Een reisverslag over een treinreis die weer gebaseerd is op de reis van een avontuurlijke vrouw uit het begin van de twintigste eeuw sprak vele lezers aan. Toen er op de achterkant van de kaft ook nog stond In Polen uitgeroepen tot beste reisverhaal van 2020 werden mensen nog nieuwsgieriger. Zo'n zin schept verwachtingen.

Marianne: Ik verwachtte een reisboek met veel geschiedenis en dan vooral over Tibet. Verschillen tussen treinreizen vroeger en nu. Verhalen over Alexandra David-Néel en hoe zij reisde en wat ze meemaakte en wat het verschil was met dezelfde reis van Maja Wolny in het heden.

MarijeMei: Ik verwachtte een boek met een meeslepend verhaal over hoe een vrouw begin 20e eeuw een reis maakte die een vrouw begin 21e eeuw dunnetjes over deed en waarover ze haar bevindingen zou schrijven.

Vrouwine: Ik verwachtte veel informatie over het reizen per trein, uitgebreide beschrijvingen van het traject en vooral de geschiedenis en het leven van de bewoners van Siberië en Mongolië.

Rietje: Ik verwachtte een verhaal te lezen waar de verschillen tussen de reis van Maja en Alexandra vergeleken werden, met name, wat zijn de grote verschillen of gelijkenissen, de problemen waar ze al dan niet mee te kampen hadden enz. 

La vida es bella: Tibet heeft voor mij iets mythisch, iets ongrijpbaars... Zover denk ik nooit te geraken, maar...ik wil deze zomer eindelijk werk maken van zelf eens een treinreis te ondernemen, dus ben ik nu volop aan het plannen en lijkt dit boek mij de ideale lectuur om me in de juiste sfeer te brengen.

De reis begint

Langzaam druppelden de boeken binnen. En kon het bladeren en kijken naar de kaft beginnen. Het bleek dat in het boek zwart wit foto's opgenomen zijn en dat alle foto's door Maja, of naasten van haar genomen zijn. Dit hielp nog meer om in de sfeer van de reis te komen. Mij trok als eerste de prachtige foto. 'Ik hou van de kleuren en de verstilde sfeer. Het witte kussen op de voorgrond en de kleuren van de natuur die in de kleuren van de trein worden gespiegeld. Het eindeloze landschap, de besneeuwde bergen.... heel mooi.' Toch was niet iedereen enthousiast over de coverfoto. Bijzonder om te zien hoeveel verschillende ideeën er zijn. 

Selene: De kaft geeft wel echt het idee van een treinreis. Dat het echt op een "eigen vakantiefoto" lijkt (die wel heel goed gelukt is) geeft het boek meteen een "eigen reisverslag"-sfeer.

La vida es bella: De cover deed me direct wegdromen: stel je voor dat je in zo'n landschap 's morgens je ogen opent!

Marianne: Op de cover een foto van een leeg landschap en in de trein kussens voor het raam. De wereld trekt aan je voorbij, terwijl je hangt op een kussen met je neus tegen de ruit. Zo stel ik me dat tenminste voor. Op de achterflap een flamboyant geklede vrouw met een kleurrijk kapsel.

Rietje: Voor de cover zou ik het boek zeker niet lezen, ik vind de cover nogal kleurloos.

Bij deze laatste uitspraak sluiten Nannie en Els zich aan. Zij vinden dit geen aantrekkelijke cover. Zij zouden het boek niet oppakken in een winkel. 

Onderweg

Al gauw blijkt dat deze reis door iedereen verschillend ervaren wordt. De één geniet met volle teugen, de ander leunt wat achterover en laat alles over zich heenkomen en een derde baalt een beetje van de reis.

Els: De stijl is, vooral in het begin, nogal zakelijk. Feiten, geen gevoelens. Gelukkig wordt dat in het tweede deel beter. Meer gedachten en gevoelens. Toen Maja ergens een schrijver citeerde, dacht ik meteen: “Dat is mooier geschreven.” Ik vind het dan ook een grote meerwaarde als men in non-fictie wat literaire citaten verwerkt; of hier en daar een subtiele verwijzing naar literatuur. Dat doet zij goed.

Lieke: De auteur biedt een persoonlijk maar toch feitelijk reisverslag met vele vertakkingen, maar wat mij vooral is opgevallen is hoe vaak ze stilstaat bij hoe de dingen zijn; het gedrag van haarzelf en anderen etc. Ze rapporteert niet alleen; ze vraagt zich ook af hoe bepaalde gewoontes zijn ontstaan en wat voor invloed ze hebben en of het allemaal wel zo zou moeten zijn. Ik vind dat heel prettig. Het zorgt meteen voor een extra laag, waarin niet alleen maar dingen worden gedaan en een verslag daarvan, maar er wordt echt nagedacht over de stand van zaken.

Die extra laag die Lieke noemt wordt door Sven en MarijeMei juist als minder positief gezien. Het haalt hen uit het verhaal. 

Yvie: Helaas kreeg de schrijfwijze vlak daarna (red. na de quote over vliegen als een keizersnede) een geheel andere stijl: mooie symboliserende zinnen werden vervangen door simpele teksten. Dat pakte me totaal niet, wat tot gevolg had dat ik het heel afstandelijk vond. Het lukte me gewoon niet om me in haar reis te verplaatsen. De stukken geschiedenis waren weer zakelijk, Interessant, maar zonder emoties geschreven. Evenals de details. Er zaten genoeg details in, maar voor mij in de verkeerde dingen. De interessante dingen werden beknopt beschreven (behalve toen ze in Tibet was, toen ging het stukken beter), en bijzaken kregen heel veel aandacht. Het voelde niet in balans, een "controlled chaos".

Janneke: Ik vind het soms wat rommelig, moeilijk te volgen. Misschien zijn dat de vertakkingen die Lieke ook beschrijft in haar antwoord op deze vraag. En ik vind dat ook wel een goede omschrijving. Hierdoor heb ik het gevoel dat het van de hak op de tak springt en moet ik een stuk 2x lezen voordat ik het goed begrijp. Later in het boek wordt het veel persoonlijker wat mij meer aanspreekt. 

De thema's die Maja Wolny aanhaalt in haar reisverslag spreken de meeste lezers wel aan. Maja gaat in op de milieuproblematiek zoals de opwarming van de aarde en op de onderdrukking van Tibet door China, maar ook op reizen met een kleine voetafdruk én ze vindt gebruiken die op meerdere plekken op aarde voorkomen, maar toch steeds een beetje anders zijn. Zo schrijft ze over dumplings en over gebedskralen die in veel landen voorkomen en overal toch net een beetje anders zijn en/of gebruikt worden. 

Marja over goedkoop en simpel reizen:

Ik doe dat dus niet! Ik neem mezelf mee op reis en die zelf is oncomfortabel zonder douche, privacy en nog wat dingen. Ik probeer niet te leven als een local, ik weet dat ik dat niet kan. 
Dus ik reis in Azië eerste klas in de trein. Zodat ik het daarna wel aan kan om de hele stad door te lopen om die ene tempel te vinden.

Dan komt het gesprek op de daadwerkelijke reis van Maja en blijkt dat ook zij lang niet zo goedkoop en simpel reist als ze misschien van plan was. Al haar mooie ideeën ten spijt, de praktijk van alledag is soms vele malen weerbarstiger dan je zou willen en zo reist ze soms toch eerste klas en kiest ze voor een duurder restaurant als het eten niet bevalt in een eerder gekozen lokaal tentje. 

Milieu en onderdrukking zijn de thema's die het meest genoemd worden door de lezers.

Sven: Dat raakt toch het meest. Dat een overheid beslist wat je wel of niet mag bekijken.

Als we het over vrijheid en onderdrukking hebben leert Els ons nog iets over de strafkampen in Siberië. Ze haalt de flaptekst op een boek van Daniël Beer aan:

Zowel het Russische collectieve geheugen als dat van de westerse gemeenschap denkt bij de Siberische strafkampen alleen aan de periode onder Stalin en de zogeheten Goelagarchipel. Maar lang voordat de Sovjet-staat haar kampen oprichtte, was Siberië al een gigantische openluchtgevangenis, met een geschiedenis die meer dan drie eeuwen beslaat.

Tussen de kroning van Nicolaas I in 1825 en het gedwongen aftreden van Nicolaas II in 1917 werden meer dan een miljoen Russen verbannen naar de gevangenissen, forten, mijnen en nederzettingen van Siberië. De mensen kwamen uit alle lagen van de tsaristische samenleving: boeren die uit hun dorp waren gezet, gevaarlijke misdadigers, duellerende aristocraten, schrijvers, studentenactivisten, revolutionairen en onschuldige slachtoffers van intrige en gerechtelijke dwaling. Velen van hen gingen samen met hun familieleden in ballingschap.

Selene zegt dat de stukken over klimaatverandering en de effecten daarvan haar het meest hebben geraakt:

In Rusland en Mongolië merken mensen er eigenlijk niets ("het is toch koud?") en in Tibet juist wel (dat iemand in zijn leven een gletsjer zo zichtbaar ziet verdwijnen).

En weer thuis

Bij thuiskomst kijken we allemaal met een ander gevoel terug op de reis. 

Nannie: In werkelijkheid was het een vakantieverslag van iemand die een niet heel leuke vakantie heeft gehad.

Marije Freriks: Boeiend waren de beschrijvingen van het verblijf in Lhasa, dit gedeelte van het boek wordt vanuit verschillende hoeken belicht: rituelen, religie, het eten, kleding enz. Het boek heeft ook een meerwaarde doordat geschiedenis en politiek worden besproken. 

Lieke: Ik vond het een fijn, gebalanceerd en genuanceerd verslag van de reisbeslommeringen verweven met een indruk van het land en de geschiedenis van die specifieke treinreis en Tibet.

Ine: Ik heb Maja en Polen een beetje leren kennen en Alexandra en haar tijd. En wat ik vooral fijn vond dat in ieder hoofdstuk een ander onderwerp besproken werd dat een link had met de plek waar de reis ons bracht.

Sven: Voor mij blijft de extra tekst op het boek van Beste reisverhaal de oorzaak van die hoge lat. Misschien zouden we het boek anders bespreken moest dat er niet opgestaan hebben. Dat ene zinnetje van Beste .....zorgt voor bepaalde verwachtingen.

De algemene conclusie na het lezen van De trein naar Tibet: We hadden bijna allemaal meer over de reis van Alexandra verwacht én wij hoeven niet zo nodig naar Tibet en zeker niet meer na het lezen van dit boek. De politieke omstandigheden maken het een onaantrekkelijke reisbestemming. Hoewel de Himalaya wel prachtig lijkt. Toch fijn dat Maja Wolny deze reis gemaakt heeft, dan hoeven wij het niet meer te doen. 

Het gemiddeld aantal sterren voor het boek was 2,9.