In het begin van deze zomer startte deze leesclub met 15 lezers voor het debuut Kongokorset van Herlinde Leyssens (1968), waaronder twee leesclubcoördinatoren (kwestie van verlofregeling en zo).

Inhoud van het boek

Het hoofdpersonage van het boek Kongokorset is Gabrielle Deman, een jonge vrouw met ambities aan het begin van de 20ste eeuw, die echt heeft bestaan. Ze groeit op in het Brusselse gezin van Edmond Deman, uitgever en boekhandelaar, en staat in nauw contact met zijn kunstvrienden die er aan huis komen, zoals oncle Théo (van Rysselberghe), oncle Maurice (Maeterlinck), Léon (Spilliaert),…

Maar Gabrielle droomt ervan om wetenschapster te worden en de wereld te zien. Op een dag komt Albert Sillye binnengewaaid, commandant van de Force Publique: hij wordt haar ticket naar Kongo-Vrijstaat, het toenmalige privébezit van de Belgische koning Leopold II. Na hun voorbarige verloving vertrekt Albert terug naar Afrika om er eerst zijn bruidsschat bij elkaar te verdienen. Zij houden er een sprankelende correspondentie op na. Intussen leiden Gabrielles minutieuze voorbereidingen op een koloniale wetenschapscarrière haar naar Engeland en Frankrijk. 2 juni 1904. Het is eindelijk zover: Albert en Gabrielle vertrekken voor een termijn van drie jaar naar Afrika voor een unieke huwelijksreis vol kleurrijke figuren en gevaren. Kan Gabrielle haar grenzeloze ambities vervullen? Slaagt ze erin haar naam in de geschiedenisboeken te doen verschijnen? Wie is Gabrielle wanneer ze drie jaar later terugkeert naar huis?

Achtergrond en extra's

Gabrielle is in ieder geval in de archieven terechtgekomen van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika (kortweg Afrikamuseum) in Tervuren als eerste vrouw die het land Kongo volledig doorkruist heeft, en waar Herlinde haar in een doos heeft gevonden en afgestoft, en rond haar een vlotte roman heeft weten te brouwen. Herlinde maakte ook deel uit van deze leesclub en verraste ons met haar enthousiaste en spontane antwoorden en reacties op onze vragen en bemerkingen. Door de roman werden we opnieuw geconfronteerd met de Belgische koloniale geschiedenis, die harder is dan dat wij dikwijls hebben meegekregen de voorbije decennia in onze lessen op school...

De cover viel alvast bij iedereen in de smaak, ook de twee foto’s uit het archief vielen Silke Wimme direct op en maakten haar benieuwd naar het verhaal.

De omgeving van Gabrielle is uiteraard ook gebaseerd op de werkelijkheid. De kunstwereld waarvan haar vader deel uitmaakte, kon terug opgeroepen worden door een uitstekend informatief artikel door Ine, die haar eigen interesse in de kunstenaars kon verdiepen met nieuwe informatie opgediept uit het wereldwijde web, en zo anderen hier meer wegwijs in kon maken. Herlinde was bovendien zelf helemaal overdonderd wat ze na de archieven over Gaby’s Kongo-reis, allemaal wist te vinden over de wereld waarin Gaby thuis was opgevoed, namelijk in een vrij progressieve familie met allerlei kunstenaars die haar wereld binnenstapten. 

Nathalie maakte dan weer een kort overzicht over de Belgische koloniale geschiedenis en zorgde voor enkele letterlijke vertalingen van de vier in het geheel overgenomen gedichten in de roman van de vriendin van Gaby, namelijk Marie Closset, die in haar tijd enkele Franstalige gedichtenbundels had gepubliceerd onder het mannelijke pseudoniem Jean Dominique, om mede-lezers een zetje te geven bij het beter begrijpen van de roman.

Onze mening

"Naast Gaby waren er niet zoveel personages volledig ontwikkeld van wie je de gedachten en de motieven kon begrijpen,"

volgens Hilde H. Hilde vond haar man Albert wel een interessant personage maar kon hem toch moeilijk doorgronden.

Sandra kopte haar mening over de man van Gaby, Albert, ongezouten binnen in de leesclub:

“Albert staat voor de - excusez moi - de supereikel van de blanke man - . Trots, wreed, de dubbele mannelijke moraal. (veel drank, veel mannelijk vertoon, minnaressen, buitenechtelijke kinderen. Als vrouw had je het maar te slikken, en in die tijd geaccepteerd.”

Om een tijdje later toch toe te voegen dat ze zich er van bewust is,

“dat wij keuzes en normen en waarden in de juiste historische context moeten blijven zien.” :-) 

Albert werd in ieder geval ongeveer het meest bediscussieerde personage van het boek… Ook waren verstandshuwelijken in die tijd niet ongewoon. Voor zowel Albert als Gaby kwam hun huwelijk in feite op een vrij goed moment in hun leven, was onze conclusie.

Feminisme en kolonialisme

Gaby kreeg van haar vader gedaan om een studie aan te vatten op de toenmalige “Université libre de Bruxelles” wat in haar tijd wel heel progressief was. Haar universiteitsstudie liep echter met een sisser af omdat ze niet op kon tegen het gepest van haar mannelijke professoren en studenten. Had ze hier meer voor kunnen vechten? Volgens sommigen had ze het misschien wat langer kunnen volhouden, maar om in die tijd als vrouw een opleiding te vervolledigen aan de universiteit zou dit sowieso een hele beproeving zijn geweest. Ze gaf er dan ook de brui aan, om terwijl ze in de uitgeverij van haar vader werkte, haar toekomstige man te ontmoeten en zich te wijden aan vaardigheden die ze wel kon gebruiken zoals fotografie en taxidermie.

Annemieke:

“Gabrielle heeft niet gevochten voor haar universitaire droom, maar heeft zich wel terdege voorbereid op haar verblijf in Congo. Zij heeft flink gewerkt aan haar lichamelijke conditie en zoveel mogelijk kennis vergaard over het land. Daar was zij dus wel een doorbijter in. Die droom wilde zij beslist verwezenlijken.”

Een belangrijk thema uit dit boek is natuurlijk het kolonialisme en de bijhorende tijdsgeest waarin dit systeem amper in vraag werd gesteld. Toch zijn er al Britten zoals Roger Casement (Casement rapport) en Alice Seeley Harris (fotografe) die de wantoestanden onder het regime van Leopold II aan de kaart durven stellen. De Britten liggen bij Albert dan ook niet in de bovenste la. Gaby wordt in dit boek al met Alice Seeley Harris geconfronteerd in het eerste deel als ze een periode in Engeland verblijft, nog voor haar vertrek. Toch is ze natuurlijk een kind van haar tijd, en is ze het gewoon van thuis uit om personeel te hebben, al probeert ze zich in Kongo aan te passen aan de lokale gewoonten en toont zij meer respect voor de inheemse gemeenschap dan de andere Belgische personages.

Ine:

“Gabrielle had in Engeland de lezing bijgewoond over de gruweldaden in Leopolds Kongo. Ze had er volgens mij dus veel meer op kunnen letten tijdens haar verblijf in Afrika. Misschien past het bij de tijdsgeest om dit niet te willen zien, maar dat past dan weer niet bij de vrouw die toch probeert om de inheemse bevolking in zijn waarde te achten. […] dat was helemaal niet evident was in die tijd, maar Gaby deed wel haar best. Herlinde heeft dat dubbele trouwens goed beschreven vind ik, want het zal niet makkelijk zijn om onze hedendaagse blik te negeren.”

De gedachten en het taalgebruik uit het boek passen in het tijdsbestek waarover het gaat, en waardoor het de meeste lezers wel frappeert. Toch is dit de enige manier waarop het volgens de meesten ook geschreven moest worden, zonder verbloeming van de termen uit die tijd.

Martin (ex-redacteur bij een aantal grote uitgeverijen):

"Herlinde, ik steun je volledig in je taalgebruik. Zo werd er in die tijd nu eenmaal over zwarten gesproken. Dat aanpassen naar het actuele taalgebruik zou afbreuk hebben gedaan aan de sfeer én de geloofwaardigheid van de roman. Je hebt wat mij betreft de enig juiste keuze gemaakt.”

Een groot deel uit het boek bestaat uit brieven, in het eerste deel van Albert uit Kongo, en in het tweede deel, van Gabrielle naar haar familie en voornamelijk haar zusje. Uit deze brieven haalt Ingrid

“meer info over de tijdsgeest en hoe de personages hun verblijf in Kongo ervaren. Bijvoorbeeld hoe Albert zijn opdracht ophemelt en verwijst dat dit een eer is om in naam van de koning zijn taak uit te voeren, komt goed naar voor uit zijn brieven en zou een objectieve verteller nooit zo kunnen weergeven.”

Voor haar geven de brieven een duidelijke meerwaarde aan het boek.

Een snaar geraakt

De stijl werd door de meesten erg gesmaakt: helder, gedetailleerd, vlot en duidelijk met veel plezier neergeschreven. Er werd duidelijk een snaar geraakt bij de meeste lezers. Ingrid gaf het boek de volle vijf sterren en raadde het zelfs aan op de Vlaamse radio 2 bij het programma ‘Plage préferée’. Het is zeker ook een boek dat door meerdere deelnemers al werd aangeraden bij vrienden, familie en collega’s. Ook naar het vervolg op het verhaal van Gaby, ‘Moederzielen’, zal met smart worden uitgekeken.  

Hilde H:

“Kongokorset bruist van vertelplezier. Het is aangename lectuur. Leyssens schrijft heel helder en gedetailleerd en heeft zich bovendien bijzonder goed gedocumenteerd.”

Els:

“Ik vond het heel interessant om zo veel te vernemen over het Kongo van die jaren, en ik was verbaasd toen ik in dit boek las hoeveel Belgische nederzettingen er toen al waren langs de Kongostroom, met Europese huizen en plantages. Het koloniseren ging blijkbaar in een sneltreinvaart...!”

Ingrid:

“De vlotte en gedetailleerde schrijfstijl van de auteur geeft de lezer de kans de reis van Gabrielle te volgen alsof men zelf deel uitmaakt van haar gezelschap.”

Pierre:

“Het boek leest vlot weg, is doorspekt met wist-je-datjes en verbaast de lezer vele malen. De verschillende verhaallijnen komen samen tot een mooi boek dat geschreven moest worden, dat verdiend te worden gelezen en waar we onze ogen voor het verleden nooit voor mogen sluiten."

Er werden gemiddeld 4 sterren uitgedeeld voor dit sprankelend plezierig debuut op een totaal van (op het moment van schrijven) 13 eindoordelen. De leesclub was super tof, en we waren opgetogen over de actieve deelname van de schrijfster!