In april 2024 ging hier op Hebban een leesclub van start over het boek Ben je verdrietig als ik doodga? van Nicolas Lunabba. Een groep van 15 lezers waren de gelukkigen om dit boek te mogen meelezen.

Nicolas Lunabba is jongerenwerker in het Zweedse Malmö. Dit non-fictieboek is zijn autobiografisch debuut.

Het verhaal

In Ben je verdrietig als ik doodga? vertelt Nicolas of Nick over zijn werk met kansarme jongeren in Malmö. Hoewel hij over een aantal van hen vertelt, heeft hij het heel specifiek over Elijah. Elijah heeft een moeder die drinkt en heeft nood aan een adempauze. Nick neemt hem spontaan in huis. Maar leven met een tiener is niet altijd eenvoudig, en Nicks jongens zijn dat nog minder. En zelf heeft Nick ook de nodige bagage. Kan hij Elijah uit deze cyclus van armoede en geweld krijgen?

De leesclub

Iedereen stelde zich voor in het leescafé. Niet alle leden hadden eerder aan een leesclub meegedaan op Hebban. Na een paar dagen begonnen de boeken toe te komen.

Eerst werd er gepeild naar verwachtingen voor het lezen. De vragen waren op voorhand gegeven, zodat mensen die dat wensten, konden lezen met de vragen in het achterhoofd.  Eenmaal het boek gelezen was, gingen we serieus aan de slag. Om de twee dagen kwam er een vraag online en er ontstond een actieve discussie over stijl, thematiek, maar ook andere favoriete boeken, …zoals jullie hieronder kunnen lezen. Het werd een leeservaring met kritisch lezende, gemotiveerde deelnemers.

Een ‘Lees Eens Wat Anders’-leesclub is toch net iets spannender nog dan een gewone leesclub. De deelnemers hebben voor het boek gekozen zonder hier meer van te weten dan een fragment van één pagina en met de vereiste dat het genre buiten hun comfortzone ligt. Karen vatte de LEWA-geest al meteen goed samen toen ze haar boek ontving:

‘Echt een LEWA boek voor mij. Ik lees boeken altijd graag om te ontspannen en te ontsnappen aan de zorgen van alledag, dus ik zou dit nooit uit mezelf gaan lezen. Ben dus heel benieuwd!’

De discussievragen

Verwachtingen en eerste indruk

Nadine: ‘Ik verwacht dat het boek me zal verrassen omdat het een ander type boek is dan hetgeen ik normaal gesproken lees. Daarnaast verwacht ik een emotioneel verhaal waarin schrijnende situaties voorkomen. Ik ben zelf opgegroeid in een dorp, in een 'normaal' gezin en in mijn omgeving speelde er eigenlijk geen sociale problematiek. De jongeren waarover dit boek gaat groeien op in een heel andere setting, met veel sociale problematiek. ‘

Karen: ‘Ik verwacht dat het boek herkenbare situaties heeft en dat het me gaat raken. Ik heb bijna 20 jaar lang als psycholoog gewerkt in het voortgezet speciaal onderwijs in Rotterdam Zuid, dus veel schrijnende situaties bij jongeren meegemaakt. Dat is ook een van de redenen dat ik dit boek nooit uit mezelf zou lezen.’

PoppyJules: ‘Ik zou dit boek nooit uit mezelf lezen. Zoals zovelen lees ik om naar een andere wereld te ontsnappen. En dat gaat hier niet gebeuren. Ik verwacht dat ik met mijn neus op de feiten gedrukt zal worden en dat er geen happy ending volgt.’

Over de kaft en de flaptekst zeggen de leden het volgende:

Nadine vertelt dat de flaptekst haar triggert om meer te lezen en dit in tegenstelling tot de voorkant.

Ria: ‘De verknipte foto verwijst volgens mij naar het verknipte leven van Elijah en de verwevenheid ervan met de auteur van het boek.’

JHendrika: ‘Ik hoop een volmondig ja op de vraag die de titel vormt.
Mijn eerste indruk; de titel maakt me nieuwsgierig, een beetje verontwaardigd. Hoezo is er niemand verdrietig als je doodgaat. En wie gaat er dood en wanneer. Uit de foto's kan ik dat niet aflezen. Zijn de foto's van de jonge jongens van dezelfde persoon en is dit ook de volwassen man?
De kleurstelling van de kaft, met de matrode letters en zwartwit foto's past bij de woorden verdriet en doodgaan.’

Terwijl het lezen aan de gang was en in afwachting van vraag 2 waren er verschillende lezers die het lastig hadden met het boek. Zo zei Nadine:

‘Zucht… het wil nog niet echt vlotten met lezen. Ik ben pas in de eerste hoofdstukken maar het pakt me gewoon niet… het lezen gaat moeizaam en merk dat het me geen plezier geeft maar moeite kost.’

Verschillende lezers gaven aan dat de eerste helft lastig was om in te komen. Er kwam dan ook uit verschillende hoeken aanmoediging om vol te houden, want het gaat beter in de tweede helft.

Thema’s

We gaan op zoek naar hoofdthema’s en hoe die uitgewerkt zijn.

Ina: ‘De auteur spiegelt het leven van Elijah aan zijn eigen leven.’

Sofie stipte het belang van onderwijs aan.

Debbie beaamt dit:

‘Ik vond het mooi om te zien hoe Nicolas doorzet om Elijah aan het lezen en nadenken te krijgen en hoe Elijah inderdaad van een leerling met slechte cijfers verandert in een student met alleen maar A's en B's op zijn rapport.
Ik kom zelf uit het onderwijs en ik vond de situatie heel herkenbaar die beschreven werd dat de school slecht bekend staat, dus de leerlingen gedragen zich daarnaar. Als je inderdaad een slecht imago hebt, is het makkelijker om mee te gaan daarin dan om er tegenin te gaan.’

Ze vat mooi samen:

‘Ondanks alle geweld, racisme, vooroordelen en kansenongelijkheid zie ik ook echt wel hoop in het boek terugkomen. Door Nicolas en de mensen om hem heen die deze jongeren een kans bieden en opstaan tegen onrechtvaardigheid.’

Nadine stelde haar gevoel over het boek bij door deze opmerking:

‘Ik heb het boek als best wel 'zwaarmoedig' ervaren en vond het daardoor lastig om er ook positieve gevoelens bij te krijgen en positieve thema's aan te geven. Maar jouw opmerking liet me ook verder nadenken dan het beeld dat ik zelf van het boek kreeg. En ik dacht daardoor, ja inderdaad gelukkig spreekt uit dit verhaal ook hoop. Het feit dat Nicolas zich inzet voor deze jongeren en juist zo graag wil dat het met hen anders zal gaan dan hoe het in zijn eigen jeugd ging met hem en zijn leeftijdsgenoten.’

Ria stipt falende hulpverlening aan als thema. Ze geeft ook aan dat de auteur zich heel goed ingelezen heeft in de verschillende thema’s.

‘Hij herkent de patronen maar hij voelt ook dat hij het systeem niet aankan. Hij kan het niet veranderen.’

Personages

Ina: ‘Het hoofdpersonage is Nicolas en omdat hij in de ik-vorm schrijft, kom je alleen over hem te weten wat hij zelf kwijt wil. Dat past wel bij hem want hij is iemand die zich moeilijk laat kennen. In het begin had ik veel moeite met hem, door de schrijfstijl eigenlijk. Hij deed zich zo onsympathiek voor dat ik het zwaar overdreven vond (en afleidend). Later in het boek vertelt hij meer over zijn eigen achtergrond en begon ik hem wat beter te snappen.’

Zowel Ina als Marga geven aan dat bij een tweede lezing van het boek die eerste helft veel vlotter gaat, nu er meer inzicht in het personage is.

Ria en Karen vermoeden dat hij sympathieker is dan hij zich voordoet en vooral extreem eerlijk probeert te zijn over zichzelf.

Saskia: ‘Ik vind alle personages levensecht overkomen, met diepte en verschillende 'gezichten’. Ik vind het ook bijzonder dat Nick zich, zeker in het eerste deel, niet als held of redder profileert, maar al zijn angsten en zijn onsympathieke kant durft te laten zien.’

Marga: ‘Nee, ik kan me echt niet in de personages inleven. Ik voelde me ook helemaal niet verbonden met het boek. Voor mij was er veel te veel geweld in.’

Ria daarentegen herkent heel veel in deze personages.

‘Voor mij komen ze heel echt over. De veerkracht van kinderen, maar ook het zich gedragen naar hoe de buitenwereld hen ziet.’

Over de andere personages zegt Karen:

‘Soms mis ik wel wat diepte en achtergrond. Worden mensen aangekaart alsof we ze al kennen of wordt een karakter wat meer uitgediept om vervolgens weinig meer van te horen. Maar dat komt waarschijnlijk omdat dit geen bedacht verhaal is. Dit is wat de auteur ziet én wat hij kwijt wilde om zijn boodschap duidelijk te maken.’

Over de keuzes wordt het volgende gezegd:

Marga: ‘De keuzes die Nick en Elijah maken zijn erg moedig. Vooral het achter zich laten van het verleden en het geweld. En alles uit hun mogelijkheden halen wat ze kunnen.’

JHendrika: ‘De keuze van Nick om Elijah in huis te nemen begrijp ik niet vanuit het oogpunt dat je werk en privé gescheiden probeert te houden. Het is wel een keus met veel consequenties want werk en privé gaan door elkaar lopen. Kun je dan nog de juiste hulp geven?’

Stijl

We bekijken de schrijfstijl. Wat valt er op?

Marga: ‘Ik zou de schrijfstijl als deprimerend en donker omschrijven, zeker voor het eerste gedeelte. Later wordt het wel beter, maar het is zeker geen pakkend verhaal. Het voelt meer als een lang verslag van gebeurtenissen dan een echt verhaal. Ik lees het nu voor de tweede keer en dan lijkt het minder donker en beter leesbaar. Maar dat zou kunnen komen omdat ik nu weet wat voor gevoel het lezen met zich mee brengt.’

Ina: ‘Het boek is een verhaal dat de schrijver vertelt aan Elijah. Het lijkt soms op een dagboek, maar dat is het toch niet. De schrijfstijl is over het algemeen vrij zakelijk en nuchter, haast documentaire-achtig. (…) Voor mijn gevoel verandert de schrijfstijl in het tweede gedeelte van het boek. De zinnen worden wat vloeiender en langer. De schrijver citeert soms uit Zweedse literatuur.
Ik vind bijvoorbeeld de passage over Nils Holgersson en de vergelijking die Nicolas maakt tussen Nils Holgersson en Elijah heel mooi geschreven (blz 186-188).
Het is net of Nicolas in het tweede deel van het boek zich wat meer openstelt, zich meer bloot durft te geven, meer zichzelf durft te zijn en daarom minder zakelijk gaat schrijven. Hij beseft dat hij Elijah net zo nodig had als Elijah hem.’

Saskia: ‘De schrijfstijl verrast me in positieve zin. Eén van de dingen die me soms tegenhoudt om non-fictie te lezen, is omdat ik denk dat het niet zo goed geschreven is. Dat heb ik bij dit boek helemaal niet. Het is een heel directe, rauwe stijl die de werkelijkheid weergeeft zonder het mooier te maken.’

Zowel Karen als Saskia gaven aan geen moeite te hebben met het boek, iets wat vele anderen aanvankelijk wel hadden.

Karen: ‘Je krijgt een wat minder compleet beeld van personages doordat het non-fictie is. Dat is toch anders dan een boek waarbij een schrijver een volledig beeld van personages creëert. Daar moest ik soms even aan wennen.’

Debbie: ‘Ik vind dit boek niet typisch non-fictie. Het voelt soms aan als een lange brief die de hoofdpersoon Nikolas schrijft aan Elijah. Het ene moment worden er hele rauwe en heftige zaken beschreven, het volgende moment gaat het wat meer de literaire kant, door de vergelijkingen met andere boeken. Of als ze het over muziek hebben.’

Titel

Vervolgens bespreken we de titel: dekt die de lading? En dan de cover: past die bij het boek?

JHendrika is niet helemaal tevreden met de titel:

‘De zin die de titel vormt, komt voor in het boek en wordt door Elijah aan Nicolas gesteld. Het gaat over een moeilijke periode in zijn leven. Het drukt uit hoe verlaten Elijah zich voelt op dat moment. In het boek gaat het veel meer over moed en hoop, over doorzetten, over kansen geven en kansen grijpen. Dat zou ik graag terug zien in de titel.’

Marga: ‘Door het aantal doden of eigenlijk moorden, die in het boek voorkomen is het zeker een goede titel. Het geeft ook goed de twijfels van de hoofdpersonen weer.’

Past de cover bij de titel en de inhoud van het boek?

Karen: ‘De verknipte foto’s staan misschien wel voor de verschillende facetten van hun persoonlijkheden, de verschillende rollen die je aanneemt op verschillende plekken, het wat verknipte leven. Ik zag dat onze cover hetzelfde is als de Zweedse uitgave, dus er is ook heel bewust voor gekozen denk ik.’

Debbie: ‘Op de cover zie je fragmenten van zwart-wit foto's. Het flatgebouw, Elijah als jong jochie en als hij wat ouder is. En een foto van Nikolas, die in tweeën geknipt lijkt te zijn. Maar volgens mij zijn het 2 verschillende foto's, want de gezichtsuitdrukking is anders. Nikolas kijkt anders uit zijn ogen. Voor mij staat dit voor de groei die beide mannen hebben doorgemaakt. Elijah die gegroeid is naar een jongvolwassene die een basketbalbeurs heeft en Nikolas die toch wat zachter is geworden en open staat voor de liefde. Ik vind de cover dus heel erg passend.’

PoppyJules zou een foto van een gemeenschappelijke tatoeage op de cover gezet hebben.

‘Ik ben geen tatoeage mens maar dat beeld sprak mij aan.’

Ook Saskia gaf aan dat zij zich daardoor veel meer aangesproken zou voelen.

Impact

Toen keken we of de auteur ons had kunnen raken in positieve of in negatieve zin. We illustreerden dit met fragmenten uit het boek.

PoppyJules: ‘Ik heb mij nog nooit zoveel kwaad gemaakt op een boek. Ik vond de manier waarop hij Elijah behandelde bij momenten verschrikkelijk.  (…) Naar het einde toe kreeg ik meer sympathie voor Nicolas. Ik vond de verandering in Nicolas even belangrijk dan bij Elijah. Zoals ik eerder zei, ze hebben elkaar gered. Nicolas heeft Elijah kansen gegeven en Elijah heeft Nicolas uit de eenzaamheid gehaald. Want dat gevoel had ik toch sterk bij Nicolas, dat hij een bittere, eenzame man was.’

Karen: ‘Wat me ook raakt is dat je toch merkt dat óók de auteur soms snel oordeelt en een beeld vormt van een groep op basis van zijn ervaringen. Bijvoorbeeld het gevoel dat het hele land de andere kant opkijkt als er iets gebeurt in Malmö. Of de opmerkingen over ‘de politie’ op basis van zijn ervaring dat er een neonazi bij de politie werkt. Dat beeld gaat dan ten koste van de mensen die hard werken met goede bedoelingen, maar negatief bejegend worden, daardoor vanuit angst anders reageren, wat anderen weer in hun vooroordeel bevestigt…’

Nadine: ‘De auteur maakte een boel emoties in mij los. Vooral negatieve eigenlijk. Ik merkte dat ik geen sympathie maar een soort afkeer kreeg tegen de auteur en zijn houding. Hij is zelf erg beschadigd en dat merk je ontzettend in zijn verknipte wereldbeeld. Zijn wereld is zo anders dan de wereld waarin ik leef. Maar zijn manier van omgaan met anderen daarmee ook. Het gemak waarmee hij een ander verrot scheld, de afkeer tegen de politie en de maatschappij zoals deze is. Anderzijds vond ik het ook heel indrukwekkend om juist eens vanuit het perspectief van iemand te lezen waarbij het niet voor de wind gaat en die in een heel andere wereld leeft. Ik heb daar ook bewondering voor. Zeker omdat hij zich nu op een positieve manier is gaan inzetten voor de jongeren die opgroeien in eenzelfde situatie als waarin hij zelf is opgegroeid. Dat lijkt me zeker niet gemakkelijk.’

Ria: ‘Het gedicht over armoede (p 86) heeft mij heel erg geraakt. "....armoede is het ergste om de innerlijke haat die hij voedt,...........die gewisser doodt dan wat ook in arme huizen.......”
Armoede kan je leven zo beheersen dat het elke zin in het leven ondergraaft. Waarom zou je nog je best doen, je ziet rondom u dat het niets uithaalt, dat je eeuwig in dat straatje blijft hangen.’

Kijk je na het lezen van het boek anders naar dit onderwerp? Zijn er specifieke zaken in het boek die je kijk en mening hierover veranderd hebben, of net bevestigd?

JHendrika: ‘Mijn kijk op je ontworstelen uit de klasse waar je geboren bent, daar heb ik meer begrip en inzicht in gekregen. Deze zin raakte me vooral. “Verdrinkende jongeren op de bodem van het bestaan die slechts wrakhout hebben om aan vast te klampen.”’

Ina citeert uit het boek:

‘Ik kon toen niet weten wat ik nu weet. Zweden is een door en door geïnstitutionaliseerd land, waar de regels en verordeningen, wachtlijsten en formulieren, openingstijden en sociale codes, automatische antwoordapparaten en mechanische mensen een systeem vormen waarin je haast geboren en van jongs af aan grootgebracht moet zijn om het te kunnen overzien en begrijpen en er je voordeel mee te doen.’ (blz 80). ‘Ik viel eruit, belandde tussen de paragrafen.’ (blz 81)

Vijf woorden

Als je het boek zou moeten samenvatten in vijf woorden, welke zouden dat dan zijn?

PoppyJules: ‘Eenzaamheid, armoede, geweld, hoop, jongeren’

Sofie: ‘hard, kritisch, oproepend tot solidariteit, hoopgevend, eerlijk gebracht’

Debbie: ‘Rauw, kansenongelijkheid, hoop, discriminatie, open’

JHendrika: ‘Problemen-Jeugd-Toekomst-Hoopvol- Kansen’

Een tussendoortje

Omdat racisme en straatgeweld toch wel zware onderwerpen zijn, was deze vraag bedoeld als ontspannend tussendoortje. Het doel was om uit de grote leesvoorraad van de hele leesclub te putten. Er werd de leesclubleden gevraagd hun absolute lievelingsboek aan te prijzen aan hun medelezers (titel en auteur). Ze mochten dus even uit de LEWA-zone terug naar hun comfortzone gaan. Ze moesten kort vertellen welk genre het is, een paar regels over het verhaal vertellen (kort en zonder spoilers!) en wat voor hen een sterkte is aan het boek (Origineel idee? Mooie taal? Ontroerend of net spannend, romantisch, …?) De hoop was dat deze vraag ons mooie inspiratie zou opleveren. Een gepassioneerd lezer kan immers nooit voldoende boekentips hebben.

Bij deze vraag aangekomen gaat iedereen lekker los en krijgen we een hoop fijne leestips.

Evaluatie

We kijken of de verwachtingen (zie vraag 1) zijn uitgekomen? Is het boek beter meegevallen of juist minder? Waaraan lag dat?

PoppyJules: ‘Het lezen vond ik vooral erg lastig in het begin daarna ging het beter. Het boek is uiteindelijk beter meegevallen dan verwacht.’

Marga: ‘Het boek heeft mij minder geraakt dan ik verwacht had. Dus daarin heeft het niet aan mijn verwachtingen voldaan, maar ik vond wel dat het een helder beeld geeft over hoe het leven van kansarme jongeren eruit ziet en hoe ze met elkaar omgaan.’

Saskia verwachtte een aangrijpend en rauw boek. 

‘Dat klopt wel met mijn verwachtingen. Ik vond het boek aangrijpend, alhoewel het ook met een bepaalde afstandelijkheid geschreven is, waardoor het minder 'binnen komt'. Voor wat betreft rauw; dat klopt helemaal met mijn verwachtingen.’

Ina: ‘Mijn verwachting was om een heftig boek te lezen over het leven in een achterstandswijk. Dat is zeker uitgekomen. Ik had alleen niet het idee dat ik een non-fictie boek aan het lezen was. Het boek las als een roman waarvan je dan voor jezelf moest bedenken dat het een waargebeurd verhaal is. Ik had me eerlijk gezegd iets ander voorgesteld bij een LEWA boek, maar dat kan aan mijn eigen verwachtingspatroon liggen. In dat opzicht is het boek me dus niet meegevallen, tijdens het lezen vond ik het wel steeds beter worden. In het begin had ik moeite met doorlezen, later las het veel sneller.’

Nadine: ‘Om heel eerlijk te zijn heeft het me niet echt kunnen pakken jammer genoeg. Zoals ik al omschreef speelt dit boek zich in een totaal andere omgeving af dan de omgeving waarin ik ben opgegroeid. De thema's: probleemjeugd, sociale problematiek etc. stonden hierdoor erg ver van me af. Hoe indrukwekkend het verhaal verder ook was, het kon me gewoon niet echt pakken. Soms kan een boek dat zich afspeelt in een andere belevingswereld juist heel fijn zijn omdat je daarmee even kan ontsnappen uit je eigen belevingswereld. Normaal gesproken lees ik graag feelgood en dat speelt zich vaak in een idyllische setting af, dat is hierbij natuurlijk niet het geval. Al met al kostte het me erg veel moeite om mijn aandacht erbij te houden, het boek er überhaupt bij te pakken en ik merkte dat mijn leesplezier ver te zoeken was. Lezen is een grote hobby van me, maar helaas voelde dit toch meer als een 'opgave' zoals ik dat vroeger op de middelbare school heb ervaren. (…) De beleving van LEWA vond ik ontzettend leuk. Juist het uitproberen van een nieuw genre en op deze manier mogen ontdekken of een bepaald genre wel of niet bij je past vond ik een ontzettend mooie kans. Ik ben dan ook ontzettend blij dat ik aan deze leesclub kon mee doen.’

JHendrika: ‘Mijn verwachtingen waren dat het een heel verdrietig boek zou zijn  (…) Mijn verwachtingen zijn niet uitgekomen al is er wel veel verdriet in het boek. Maar in het boek lees ik ook perspectief op de toekomst.’

Debbie: ‘Ik had niet verwacht dat mijn beeld over Zweden zo bijgesteld zou worden. Het leek me altijd een vredelievend land, maar dat blijkt dus niet zo te zijn.’

Nog wensen of vragen?

Wat had je graag anders gezien aan het boek? Heb je nog aspecten die je graag zou bespreken met je medelezers?

Debbie: ‘Ik had nog wel een soort epiloog willen lezen met een update hoe het nu met de hoofdpersonen gaat. Heb dat nu zelf opgezocht.’

Nadine: ‘Het boek is natuurlijk geschreven vanuit het perspectief van Nick maar ik had het prettig gevonden als het boek wellicht geschreven was door zowel Nick als Elijah waarbij het boek vanuit twee perspectieven zou worden verteld. Ik vond nu dat Nick ook veel invulde voor Elijah en was daarbij geregeld benieuwd naar hoe Elijah ergens over dacht.’

Ook Ria, Ina en PoppyJules geven dit aan.

Ria: ‘Ik wist dat het in Zweden niet altijd gemakkelijk leven is voor bepaalde minderheidsgroepen. Iets meer verduidelijking over hoe dit gegroeid is was een meerwaarde geweest.’

JHendrika stelde nog een extra vraag:

‘In Nederland zijn ook kinderen die kapot gaan doordat ze in een wiegje geboren werden waardoor ze te weinig kansen kregen. Als jij hier mee te maken hebt, raad je dit boek dan aan?’

Debbie vertelt hierop dat ze in het onderwijs heeft gewerkt en dit ook wel heeft meegemaakt. Ze zou het boek niet aan jongeren aanraden, maar aan wat ouderen zeker.

‘Want ik vond ook wel dat er hoop uitsprak. En er zit ook wel een les in voor jongeren (in die situatie), dat je een keuze hebt. Je verleden kun je niet veranderen, maar je toekomst, daar heb je nog wel wat invloed op. Maar daar moet je wel wat voor doen.’

Zelf vraagt ze zich af of haar medelezers nu een ander beeld hebben van Malmö / Zweden dan voor het lezen.

Hier geven verschillende lezers aan inderdaad geschrokken of verbaasd geweest te zijn.

Nadine is benieuwd of de anderen door het deelnemen aan deze specifieke LEWA juist sneller of minder snel een boek uit het genre non fictie zouden lezen.

Ina reageert hierop dat ze tot de conclusie gekomen is dat non-fictie een heel breed begrip is,  

‘want eigenlijk vond ik dit boek meer lezen als een roman, gebaseerd op een waargebeurd verhaal. En dat er heel veel boeken onder dit genre vallen, dus ik denk dat ik er nu wel sneller een zal oppakken. Non-fictie is ook maar een etiketje, als het over een onderwerp gaat dat je interesse heeft, dan maakt het niet zoveel uit.’

PoppyJules gaf mooi het dubbele aan tussen waar je lezershart ligt en het plezier dat LEWA blijkbaar toch oplevert:

‘Het gaat nu wel efkens duren voordat ik een non-fictie ga lezen. Zit alweer met mijn neus in de thrillers. Ik zou wel de volgende keer opnieuw meedoen met een lewa leesclub en misschien dan eens kiezen voor poëzie want dat ligt nog verder uit mijn comfortzone.’

Samen zijn we grondig in dit boek gedoken en hadden we een heel boeiende tijd. Dankjewel aan de volledige leesclub voor de vele interactie, de grote inzet en de interessante gesprekken!

Sterren

Er werden 14 recensies geplaatst. Het boek werd als volgt beoordeeld door de lezers: 13 lezers gaven 4 sterren en 1 lezer gaf drie sterren. Dit brengt het boek op een gemiddelde van 3.9 sterren.

Sofie De Braekeleer, coördinator leesclub Ben je verdrietig als ik doodga?