We startten de leesclub met 15 deelnemers en al snel voegden zich daar twee deelnemers aan toe met hun eigen exemplaren. Eén met het Engelstalige luisterboek, een ander met het Nederlandstalige papaieren boek. Geen mannen dit keer. Voor enkele deelnemers is dit boek het eerste boek over de Tweede Wereldoorlog, of het eerste boek over een concentratiekamp, anderen hebben al heel wat van dit soort boeken tot zich genomen en een enkeling heeft ook Auschwitz bezocht. 

Een foto

Al vrij snel komen de boeken binnen en wordt er gesproken over de kaft. De foto van Lily spreekt aan. Een vriendelijke vrouw met een twinkeling in haar ogen kijkt je recht aan. De titel belooft ook wat: Lily's belofte. Hoe ik Auschwitz overleefde en na 75 jaar de familie vond van de soldaat die mij bevrijdde. Zoveel letters op de voorkant, het lijkt wel een samenvatting van het boek. Maar klopt het ook? Francisca, die het Engelstalige luisterboek gebruikte merkt al op dat bij haar versie het stuk over de soldaat niet voorkomt. 

En dan van start...

Het boek begint met een introductie van Dov, de zestienjarige achterkleinzoon van Lily, die een bankbiljet met een geschreven tekst erop vindt. Dit biljet is de aanleiding om met zijn overgrootmoeder in gesprek te gaan over haar leven en op zoek te gaan naar de soldaat van wie ze het biljet kreeg. Daarna volgt het verhaal van Lily. Beginnend bij haar gelukkige jeugd in Hongarije, via de oorlogsjaren naar haar leven na de oorlog. Af en toe komt er een stuk van Dov tussendoor. De meeste deelnemers vonden de opbouw prettig en het hielp hen om het verhaal in perspectief te zetten.

Francisca: Het is natuurlijk non-fictie, maar voor mijn gevoel was het net een roman zo vloeiend als het verhaal liep. Juist door de jaartallen was ik me er weer extra van bewust dat het gewoon echt waargebeurd is en dat Lily, in combinatie met de extra informatie die Dov heeft kunnen aanleveren na een heleboel uitzoekwerk, gewoon echt en ijzersterk geheugen heeft. Bijzonder dat ze dit nog allemaal zo wist te vertellen.

Marielle: Lily neemt ons echt mee in haar leven, van kind tot volwassene, tot ouder, oma en overgrootmoeder. Ik vind de rol van Dov ook zo mooi. En zo prachtig om te lezen hoe trots Lily en Dov op elkaar zijn. Echt aandoenlijk. Mooi ook om het boek te laten beginnen en te laten eindigen met het verhaal van Dov.

Toch werd deze opbouw niet door iedereen gewaardeerd.

Laura: Ik vond het eerlijk gezegd niet zo prettig. Het was voor mijn gevoel beter geweest als Dov aan het begin of het einde aan het woord was gekomen. Ik had liever in een ruk doorgelezen over Lily. De toelichting had voor- of achteraf gekund. Ik miste ook wel een verklarende woordenlijst van de jiddische begrippen. 

Esselyn: Het stoorde mij niet, deze opbouw, maar ik merkte aan mijzelf als lezer dat ik het verhaal van Lily vele malen boeiender vond dan het verhaal van Dov, en het middenstuk toch als een onnodige onderbreking ervoer. Mijn voorkeur zou denk ik zijn: Dov helemaal op het eind, ook al begrijp ik deze keuze wel. 

Al gauw blijkt tijdens het lezen dat de ondertitel voor wat verwarring zorgt. Deelnemers hadden een boek verwacht dat meer gericht was op de zoektocht naar een soldaat, maar krijgen daar maar een kort stukje over. Daarnaast is de soldaat is ook niet echt de bevrijder van Lily. Uiteindelijk maakt dit voor de waardering van het boek weinig uit, want waar het boek wél over gaat; het leven van Lily vóór, tijdens en na de oorlog, geeft genoeg stof om je bezig te houden. 

Jeannie: Aan de ondertitel kon je afleiden dat het over WOII ging en over Auschwitz, dat trekt meteen mijn aandacht. Daarna ging ik pas nadenken over de titel Lily’s belofte, die maakte me nieuwsgierig.

Marielle: Door de foto en het gebruik van de naam in de titel ging ik uit van een persoonlijk verhaal. Ik vind het erg interessant om dit soort verhalen vanuit eerste hand te horen of te lezen. Er zijn natuurlijk steeds minder mensen die het kunnen navertellen dus ieder verhaal is de moeite waard omdat het een persoonlijk verhaal is. 

Marlies: Persoonlijk vind ik ondertitels altijd wel lastig. Horen ze wel of niet bij de titel? Heeft de titel nog een uitleg nodig? In dit geval vind ik de tweede ondertitel teveel. Bovendien zijn er ook nog eens twee auteurs waardoor er heel veel tekst op de kaft staat. 
Zeker na het lezen vind ik de hoofd-titel heel mooi gekozen. Het heeft zoveel lagen in zich die op vrijwel iedere pagina van het boek zijn weerklank vindt. Lily deed haar vader een belofte, Lily deed de wereld een belofte, de soldaat gaf haar een belofte, haar kinderen en kleinkinderen gaven haar een belofte, enz. En ook het boek sluit weer af met de belofte dat er altijd hoop is. 
De toevoeging van de soldaat is wat mij betreft overbodig

Francisca: Het eerste deel van de titel is prima, maar voor de regel eronder zou ik de Engelse ondertitel vertaald hebben 'Hoe ik Auschwitz overleefde en de kracht vond om te leven'.

Schrijfstijl

Over de schrijfstijl is eigenlijk iedereen het eens. Met gevoel, persoonlijk, maar ook met de nodige afstandelijkheid geschreven. Het neemt je mee, maar laat je ook echt goed kijken zonder dat je door je emoties meegenomen wordt.

Barisca: Gezien de gebeurtenissen vind ik dat Lily er neutraal over kan vertellen. Ze vertelt natuurlijk over haar eigen ervaringen en ze ziet het als mensen dingen anders doen of het niet gaat zoals ze wenst. Of ze er altijd begrip voor heeft? Dat denk ik niet, maar ze aanvaard het. Wel oordeelt ze erover. Ze is emotioneel over haar herinneringen, maar vertelt het niet emotioneel....Ik las dit verhaal van een vrouw die geleden heeft, maar die besloten heeft dat ze haar er niet onder krijgen. Zoiets benoemt ze ook een keer in het boek. De emotie is er en mag er zijn, maar het verhaal vertelt ze feitelijk, maar wel vanuit zichzelf.

Evy: Ik vond de schrijfstijl zeer vlot en makkelijk te lezen wat mij echt verbaasd voor een non fictie boek. Ook valt me op dat er niets wordt verbloemd of wordt weggelaten. Je krijgt het verhaal puur en uit het hart en dat is al een pluspunt op zich.

Esther: de schrijfstijl vond ik absoluut niet afstandelijk, want ik kroop in Lily's huid. Juist omdat ze alles zo gedetailleerd omschreef, zoals alles eruit zag en wat ze meemaakte snapte ik ook beter waarom ze het zo moeilijk vond om over de gebeurtenissen te praten: ze wilde haar kinderen er niet mee belasten.

Wendy: Ze heeft het er wel eens over dat ze even moet stoppen om te denken, daardoor krijg je het gevoel dat je in een gesprek met haar zit.

Marina:  Ze vertelt de emoties, Ze vertelt het soms een beetje van op een afstand, maar dat is waarschijnlijk een stuk uit zelfbescherming. Ik wil wel benadrukken dat de emoties wel overkwamen, ik voelde ze wel …

Nicolle: De emoties die ik erin las waren vaak de mijne, ik gruwelde, rilde en voelde de pijn bij de beelden die ik voor mij had. 

Gewetensvraag

Lily laat al vanaf heel jong zien dat ze een leidersfiguur is, het zorgen voor én het leiding nemen over zit haar in het bloed. Daarnaast is ze ook een doorzetter die niet gauw opgeeft en zich behoorlijk kan vastbijten. Tot slot laat ze ook een staaltje aanpassingsvermogen zien. 'Maar mijn generatie is het gewend om zich aan te passen aan nieuwe situaties. Als het moet, dan doe je het gewoon. Het is altijd goed om te kijken wat je hebt in het leven en er dan het beste van te maken.' 

En dan dus de vraag: Hoe zit dat met jouw generatie? Waaraan heeft die zich aan moeten passen? En welke van jouw eigenschappen zouden jou helpen in een situatie zoals die van Lily?

Karin: Ik denk dat de coronaperiode een goed voorbeeld is. Ik ben 1 van de velen die moeder is geworden in deze periode van lockdowns en hierdoor waren er maatregelen rondom kraambezoek etc. 
Ik denk dat we daarin moesten schakelen. Ik lag in het ziekenhuis toen Rutte de allereerste persconferentie vanuit zijn torentje gaf. Mijn dochter is pas 2 geworden en nu konden we eindelijk haar verjaardag normaal vieren. 

10eke: Voor mijn generatie is dat de automatisering. Apparaten die steeds geavanceerder zijn. De intrede van het digitale tijdperk dus.

Jeannie: Het relativeringsvermogen, iets dat ik in mijn opvoeding heb meegekregen: ‘Kijk eens om je heen, het kan altijd nog erger’. En als je dat eenmaal kan zien, is je eigen ‘leed’ veel kleiner dan gedacht.

Marlies:  Allereerst hoop ik nooit in zo'n situatie terecht te komen. En of ik dan zou overleven? Ik weet het niet. Misschien zou ik me inderdaad richten op anderen. Maar een van mijn eigenschappen die mij zowel zouden kunnen helpen als ook juist zouden kunnen vernietigen is het hebben van een afkeer van massagedrag. Ik ga me uit pure eigenwijzigheid dan juist anders gedragen.

Verwachtingen

En dan...zijn de verwachtingen uitgekomen?

Sandra: Ik verwachtte, buiten Lily's getuigenis, een verhaal over de zoektocht naar en het vinden van de soldaat. 
Wat ze zelf allemaal meegemaakt heeft was wel heel duidelijk en gedetailleerd verteld, maar ik had meer over de soldaat willen lezen. Dat kwam maar heel even ter sprake terwijl het wel een belangrijk ding lijkt op de cover.

Maria: Ik had misschien iets meer verwacht omtrent de zoektocht van Dov naar de soldaat. Dit kwam misschien iets te weinig naar voren, maar de rest van het verhaal maakt dit gemis meer goed.

Barisca: Het verhaal dat na de oorlog speelde, vond ik ook aangrijpend. De stilte omtrent de verhalen over Auschwitz, de niet zo welkome ontvangsten. Ik had het met mijn vader over dit boek en hij vertelde dat de verschrikkingen van Auschwitz pas rond de jaren ‘80 bespreekbaar werden en er toen pas echt aandacht voor kwam.

Conclusie

Het boek is goed tot zeer goed ontvangen. De titel zorgde voor wat andere verwachtingen, maar de meeste deelnemers zijn toch erg blij met het eindresultaat en allen geven aan erg meegeleefd te hebben met Lily's levensverhaal en weer een stuk interessante geschiedenis te hebben toegevoegd aan hun kennis. Het minimale aantal sterren was 4. 

De gemiddelde beoordeling van Lily's belofte is een 4,4. 

Marlies: Door de samenwerking met haar achterkleinzoon Dov leert Lily ons dat deze verhalen van generatie op generatie moeten worden overgedragen.
Ik heb het boek uiteindelijk 4 sterren gegeven. Het verhaal is prachtig, dat verdient wel 5 sterren. Maar ik miste toch wel een bronvermelding (er is veel research gedaan volgens het dankwoord) en andere documentatie zoals foto's.

10eke: Wat Lily heeft moeten ondergaan in de kampen mag niemand meer overkomen.

Esther: Lily vertelt zo beeldend hoe ze in de goederentrein worden gezet, dat het voelt alsof je de scène zelf beleeft. 

Kortom:  Een prachtige samenwerking van de 96-jarige Lily met haar 16-jarige achterkleinzoon Dov over een verhaal dat verteld moet worden en verteld moet blijven worden en over een belofte om het verhaal te vertellen die wordt ingelost.