HET BOEK

Het is het jaar 1617. De welgestelde Lysbeth de Bisschop woont met haar man Rem en twee dochters in Amsterdam. Terwijl de tegenstellingen tussen remonstranten en contraremonstranten een kookpunt bereiken moet Lysbeth keuzes maken om haar familie ongeschonden door de strijd te loodsen. Met haar eigen gezin in het ene kamp en haar familie in het andere, is dat een moeilijke opgave waarbij zij alles kan verliezen.

DE LEESCLUB

Een bijzonder fraaie cover en een intrigerend leesfragment over een wat onderbelicht stukje Nederlandse geschiedenis. Meer was er niet nodig voor veel lezers om zich in te schrijven voor de Leesclub Lysbeth, de nieuwe historische roman van Marlies Medema over een Amsterdamse koopmansvrouw die voor zichzelf opkomt in een groot politiek conflict.

Veertien boeken arriveerden heel snel bij de gelukkige deelnemers, het vijftiende exemplaar raakte onderweg zoek zodat Vrmm pas later kon starten met lezen. Twee lezers met een eigen exemplaar brachten het totaal op zeventien deelnemers. Inmiddels had ook Marlies Medema zich gemeld om vragen te beantwoorden van de deelnemers. Haar enthousiasme daarbij werd door iedereen bijzonder gewaardeerd.

De verwachtingen waren hooggespannen. Sommige deelnemers hadden Papieren paradijs gelezen, het debuut van Marlies Medema, zoals Helena van D, die ook nu weer een goed uitgewerkt vrouwelijk personage verwacht. Anderen hadden een grote interesse in de tijdsperiode. Zo hoopten Maria en 3Marjan bijvoorbeeld Rembrandt in het verhaal tegen te komen. Qua tijd niet helemaal onmogelijk, alleen bleek er van Lysbeth nooit een portret te zijn geschilderd. Allemaal dachten we nog wat te kunnen leren, met name over de remonstranten en contraremonstranten.

DE DISCUSSIE

Cover en titel

Dat een cover belangrijk is voor een boek, daarover waren we het snel eens. De oorspronkelijke cover van Lysbeth bleek op het laatste moment te zijn aangepast en dat vonden bijna alle deelnemers een verstandige aktie. Maddy koos als enige voor de oorspronkelijke versie, die zij meer vond passen bij de positie van de vrouw in die tijd. Maar de rest viel als een blok voor de intrigerende, zelfbewuste vrouw die onverschrokken recht in de camera kijkt. Marja bekeek beide covers en vatte het helder samen: waar de oorspronkelijke cover de ‘binnenkant’ symboliseert, laat de uiteindelijke cover zien hoe Lysbeth door haar omgeving werd gezien.

Feiten, fictie en schrijfstijl

"In een historische roman heb je je te houden aan wat algemeen bekend is. De rest, daar mag je mee spelen." Met deze uitspraak van Matthias Rozemond in een interview met De Boekenkrant was iedereen het volmondig eens.

Volgens Marieke heeft Marlies Medema dit in Lysbeth uitstekend toegepast en zie je het zorgvuldig onderzoek vooraf overduidelijk terug: “Aan de ene kant zijn er feiten terug te vinden in het verhaal en is het leerzaam, maar het is ook absoluut een roman met dialogen, gebeurtenissen verwerkt in een goed lopend, lekker lezend verhaal.” En dat is een compliment voor de auteur, die moest omschakelen van journalistiek schrijven (waarbij je je strikt aan de feiten houdt) naar verhalend schrijven (waarbij je een wereld creëert waarin de lezer kan ronddwalen). Hemelse boeken was onder de indruk: “Ze neemt mij als lezer helemaal mee door haar verhalende schrijfstijl. Voor mij is haar taalgebruik om de geschiedenis tot leven te brengen zelfs de kracht van het boek.”

Het woordgebruik gaf Jen1981 het gevoel deel uit te maken van het verhaal. Zij vond de beschrijving van de gebeurtenissen gedetailleerd zonder dat het teveel details bevatte.

Anne-Fleur las met Lysbeth haar allereerste historische roman. Zij was niet alleen aangenaam verrast dat de feiten werden verpakt in een leuk en leesbaar verhaal, maar pakte Google erbij om een aantal zaken verder uit te zoeken, zoals de dood van Van Oldenbarnevelt. Daarin bleek zij niet de enige.

Opbouw en tijdsbeeld

Het verhaal begint in 1617 en springt daarna heen en weer in de tijd. Niet iedereen bleek dit een prettige opzet te vinden. Chrystel had de jaartallen boven de hoofdstukken echt nodig, voor Irene Otto was het meteen duidelijk wanneer je in het verleden (vóór de lopende tijdlijn) terechtkomt. Zij ontdekte later dat Marlies Medema die hoofdstukken in de verleden tijd vertelt, terwijl de tijdlijn van 1617 af in de tegenwoordige tijd is geschreven. Een belangrijk detail dat verder nog niemand was opgevallen.

Terwijl voor Anne-Fleur de flashbacks de vaart uit het verhaal haalden, vonden de meesten het een fijne dosering die de spanning vast wist te houden door telkens een klein tipje van de sluier op te lichten. Maddy ging het boek opnieuw lezen, maar dan in chronologische volgorde.

Een belangrijke bijdrage aan het tijdsbeeld wordt gevormd door het woordgebruik. De verklarende woordenlijst van zeventiende-eeuwse woorden en begrippen bood uitkomst bij onbekende woorden als pinksternakel, rommelpot, chatelaine, hondenslager, bombazijn, saai, rakkers, huik, visbennen en Album Amicorum. Maar met stip op de eerste plaats eindigde ‘waggelmussen’, als het leukste woord uit de zeventiende eeuw. In onbruik geraakt, maar destijds een andere benaming voor leden van de vroedschap die bij het calvinistische kamp hoorden, maar in staat waren om elk moment over te lopen naar de zijde van libertijnen of remonstranten.

Het verhaal gaat in detail niet verder dan 1620. De epiloog geeft de mogelijkheid om in een verhalende flashback ook het ontbrekende stuk van Lysbeths leven te belichten, zodat het verhaal compleet en afgerond is. Volgens Helena van D een leuk maar niet noodzakelijk extraatje. Voor Marlies Segers was het verhaal hiermee helemaal compleet.

Over het nawoord waren we kort: dat hoort er gewoon bij in een historische roman.

Het toegevoegde fotokatern kon ook op waardering rekenen. Stokstaartje123 vond het leuk om een aantal personen uit het verhaal op schilderijen terug te zien. En AnneS stond nog even stil bij de rellen in 1617. Zij realiseerde zich dat het niet zomaar een gebeurtenis moet zijn geweest als er zelfs een prent van is gemaakt.

Personages

De meest sympathieke persoon in het leven van Lysbeth bleek moeilijk te kiezen. Eigenlijk, zo stelde 3Marjan, was er niemand alleen maar sympathiek. Wel menselijk en waarheidsgetrouw. Marja beperkte de keuze door te stellen dat de vrouwen uit het boek in ieder geval sympathieker waren dan de mannen.

Het minst sympathiek vonden we zonder twijfel Reinier, met Jan als goede tweede. Vrmm zette vraagtekens bij de vele rollen van magistraten als Reinier. Als bestuurder van de stad, rechtspreker en handelaar kon hij altijd naar gelang het belang de gewenste pet opzetten.

Een dagje ruilen met een personage zag Marieke nog niet zo zitten, maar als ze dan toch een dagje in het zeventiende-eeuwse Amsterdam moest doorbrengen, dan maar als Toontje, een jonge vrouw die tegen alle conventie in, verkleed als jongeman door de straten rent op zoek naar gelukjes. Iets te eten wat van een kar valt, een spelletje rennen met andere straatschoffies, misschien een boodschap doen voor een dame of heer en dan een stuiver verdienen. En dan 's avonds veilig terug kunnen naar de herberg van Griet.

Perspectief

Een verhaal vanuit één perspectief, zoals in Lysbeth, had de voorkeur van Irene Otto, die door de ik-vorm vanuit Lysbeth het verhaal in werd gezogen en zo haar gedachten, emoties en herinneringen meekreeg. Dat gold ook voor Myrna, die lezen vanuit meerdere perspectieven maar verwarrend zou vinden. Anderzijds zit er ook een nadeel aan het enkele perspectief, stelde Marja, want Lysbeths blik op de wereld is gekleurd door haar ervaringen uit het verleden.

Toch zou het best interessant zijn geweest het verhaal ook eens vanuit een ander perspectief te zien. Chrystel was benieuwd naar het perpectief van Rem, om te begrijpen waar zijn rotsvaste vertrouwen vandaan kwam en wat hem bewoog om zijn levenskeuzes te maken. AnneS had graag wat meer dimensie in het verhaal willen zien door de toevoeging van meer perspectieven, en dan vooral die van Griet. Bij Vrmm waren Reinier en Cornelia favoriet. Daar zag zij genoeg voer voor nog een boek!

Historie en heden

Er waren nogal wat overeenkomsten te ontdekken tussen het leven toen en de huidige tijd. Jen1981 noemde het feit dat vrouwen niet alleen over straat konden. Anne-Fleur zag groepen die zich lieten ophitsen met het doel een ander kwaad te doen. Hemelse boeken vatte het samen met disrespect voor andere meningen, pestgedrag (van Reinier), onrecht en epidemieën. De nuchtere constatering van Vrmm dat met een brandende toorts bij het huis van een minister staan aardig overeenkomt met de plundering van het huis van Lysbeth en Rem, kon op ieders bijval rekenen.

Spanning, religie en humor

Een spannend randje mag bij een roman, daarover waren we het allemaal wel eens. Maar een opening als deze was wel heel spannend voor Stokstaartje123, die er niet aan moet denken dat er een woedende menigte voor haar huis staat, binnendringt en alles overhoop haalt. Marlies Segers hield bijna haar adem in bij het lezen van het stukje over de inbraak door Toontje bij Reinier, en wachtte met Lysbeth op het geluid van de muziek.

De spanning in het verhaal wordt gevoed door de verschillen in geloof, waarbij in het zeventiende-eeuwse Amsterdam de verschillen tussen remonstranten en contraremonstranten de grootste problemen opleverden. Volgens 3Marjan vooral uitgespeeld als politiek verschil. Dat werd mooi verweven in het verhaal, maar de meesten hadden er niet voldoende aan. Ook Maria ging op speurtocht op internet naar de verschillen tussen remonstranten en contraremonstranten en werd daar heel wat wijzer.

Naast spannende momenten waren er ook verdrietige tijden in het leven van Lysbeth. Myrna werd vooral getroffen door het feit dat Lysbeth zelf zo ernstig ziek werd dat ze pas toen ze beter werd hoorde van het overlijden en al begraven van haar tweede dochter. En Irene Otto keek vanwege haar achtergrond met meer dan gemiddelde belangstelling naar de impact van de kindersterfte op het leven van de vrouw in die tijd.

Als tegenwicht voor de spannende en tragische elementen konden we door het hele verhaal heel wat komische nootjes vinden. Zoals de kinderen die een passende naam bedenken voor de hond die aan is komen lopen en als gezinslid wordt geadopteerd. Het bakken van koekjes in de vorm van een booskijkende Reinier. Of de soms geniale invallen van Griet en de vindingrijkheid van Toontje. Subtiel en minder subtiel, deze momentjes zorgden ervoor dat 3Marjan regelmatig in haar eentje zat te lachen.

Een quote en het boek in tien woorden

Op de achterzijde van het boek staat een citaat van Margriet over Papieren paradijs, de debuutroman van Marlies Medema: "Prachtige roman over een belangrijk stuk geschiedenis." Een citaat waarvan wij vonden dat deze niet alleen ook van toepassing zou kunnen zijn op Lysbeth, maar tegelijkertijd zo algemeen is dat deze van toepassing is voor elke historische roman en daarmee eigenlijk elke waarde verloren heeft.

Wij gingen aan de slag om een betere te bedenken. En dat viel nog niet mee met een maximum van tien woorden.

Een opdracht voor de tweede druk van Lysbeth was net weg, maar misschien heeft de uitgever nog wat aan de volgende juweeltjes:

• Vrmm: Historische roman over eigenzinnige vrouw in tijden van (contra)reformatie.
• Maddy: Een rijke koopmansvrouw die haar handen uit de mouwen steekt.
• Maria: Een kijkje in het leven van een sterke vrouw!
• Myrna: Een boeiende roman uit een waar historische tijd.
• Jen1981: Roman Lysbeth beschrijft rol van vrouw rond 1600 tijdens godsdienststrijd.
• Anne-Fleur: Een strijdvaardige koopmansvrouw trotseert religieuze onrust.
• Irene Otto: Sterke roman over een zelfbewuste vrouw in roerige tijden.
• VM van Erp: Geloof, volharding en familiebanden bepalen Lysbeth’s leven in zeventiende eeuw.
• Helena van D: Portret van eigenzinnige vrouw die staande blijft in godsdiensttwisten.
• Chrystel: Kracht en kwetsbaarheid van een sterke vrouw tegen religieus onrecht.
• Marieke: Vechten voor waar je in gelooft in de 17e eeuw
• AnneS: Spannende roman over het bewonderenswaardige leven van een dappere vrouw.
• 3Marjan: Tussen godsdienststrijd en politieke rellen staat een koopmansvrouw haar mannetje.
• Hemelse boeken: Soepel verhaal over een krachtige koopmansvrouw in een waargebeurde context.
• Marja: Verhaal uit Gouden Eeuw met een krachtige vrouw als middelpunt.
• Marlies Segers: Een krachtig levensverhaal over een vrouw tijdens het 12-jarig bestand.

Nog even terugkijken

Er waren meerdere deelnemers die eerder Papieren paradijs lazen, de debuutroman van Marlies Medema. De verwachtingen vooraf waren dan ook hooggespannen. Voor Irene Otto kwamen die helemaal uit. Zij heeft genoten van het verhaal, van het ‘kijkje van binnenuit’ in het leven van Lysbeth. De tijdsgeest en belevingswereld kwamen voor haar gedetailleerd tot leven, zonder het gevoel overstelpt te worden met informatie en details. En tussen de regels door kreeg zij nog wat mee over de Bestandstwisten.

De verwachtingen van Maria werden zelfs overtroffen: “.... Ik had het toch meer als een soort van (studie)boek verwacht, [ ] want wat kun je zo gaan verzinnen in verhaalvorm als je iemand slechts geschiedkundig kent?!”

Maddy had respect voor de wijze waarop de auteur te werk is gegaan om de historische feiten te achterhalen en zo accuraat mogelijk te verwerken.

Dat de achtergronden van de remonstranten en contraremonstranten niet verder werden uitgediept, vond Vrmm wel een minpuntje, al ging dit niet echt ten koste van de mooie historische roman over een sterke vrouw, zoals vooraf verwacht.

De deelnemers die voor het eerst meededen met een Hebban Leesclub waren enthousiast, en niet alleen over het boek. Myrna beschreef haar ervaring: “.... Ik ben altijd al geïnteresseerd in ware historische verhalen, dit was precies wat ik eens wilde proberen. [ ] Het neemt wel meer tijd in beslag dan het gewoon lezen van een boek. [ ] Zodra er weer eens een interessant boek voor mij langs komt doe ik zeker weer mee!”

DE WAARDERING

De eensgezindheid over het boek werd al duidelijk aan het begin van de discussie, die daardoor wat traag op gang kwam. In de quotes hierboven klonk de waardering voor Lysbeth al door en in de recensies werd het ene na het andere superlatief gebruikt. Het is dan ook geen verrassing dat deze Leesclub met een hoge waardering afgesloten kan worden. Met 7x 5 sterren en 10x 4 sterren eindigen wij met een prachtig gemiddelde van 4,4 sterren. Een passende waardering voor een sterke vrouw!

Met dank aan alle deelnemers, die met hun enthousiasme deze Leesclub tot een feestje maakten, aan Marieke, die mij de fijne kneepjes van een Leesclubcoördinator bij probeerde te brengen, en natuurlijk aan Marlies Medema, die tijd vrijmaakte om op al onze vragen uitgebreid te antwoorden.

Ronny van Erp, 11 juni 2023