Er zijn veel boeken geschreven over de oorlog, maar hoe gaat het met de mensen als de oorlog voorbij is? Een boeiende basis voor een boek en tevens een boek dat met deze informatie een interessante leesclub op zou kunnen leveren.

Claire Deya situeert haar verhaal in Nadagen in de periode na 1945, waar Frankrijk haar wonden likte en de getroebleerde mensen hun leven opnieuw moesten gaan inrichten. De stranden lagen vol met mijnen en ineens waren de Fransen vrij, maar de Duitsers de krijgsgevangenen. Een omslag die voor beide kanten alles op z’n kop zette. 

Deya verwerkte daarnaast het waargebeurde verhaal in haar boek, van een jonge Joodse vrouw die de kampen had overleefd en terugkeerde naar huis, om te ontdekken dat het huis van haar familie inmiddels bewoond werd door een ander gezin.

Vijftien lezers werden na inschrijving ingeloot om mee te doen met de leesclub en één lezer sloot aan met een eigen exemplaar. We maakten kennis met elkaar in het leesclubcafé en lieten elkaar weten wat we aan het lezen waren tot de boeken arriveerden.

Eerste indruk en verwachtingen

De boeken kwamen vlot binnen en dan is het bekijken, voelen, snuffelen. Een nieuw boek is een feestje en dat was bij deze niet anders. De eerste indruk is goed, prima lettertype, het boek ligt goed in de hand, maar er valt gelijk iets op: Er zijn geen hoofdstukaanduidingen! 

MarieMaartje: Fijn! Het boek heeft een lekkere houvast en goede dikte. Bij het openslaan, dacht ik direct, dit boek leest prettig! Korte zinnen op een pagina. Veel witruimte aan de zijkanten. Waardoor het heel toegankelijk en snel leesbaar oogt.
Andrea: Ik vind de dikte van het boek prettig en nieuwe boeken ruiken altijd zo lekker, zo ook deze:-)
Samm: Wat me wel heel erg opvalt is dat er geen hoofdstukken in het boek staan gecijferd.

De verwachtingen zijn al gevormd door het leesfragment, een intrigerend hoofdstuk waardoor deze leesclublezers werden getriggerd. 

Zarah: [..] Tot ik het leesfragment las... en na 1 hoofdstuk al zo nieuwsgierig werd naar de rest van het boek dat ik geen moment meer twijfelde om me in te schrijven voor deze leesclub.
Ingrid: De preview van Nadagen maakte me nieuwsgierig. Het is een interessante invalshoek om de periode net na de oorlog te belichten. Na vijf jaar van angst en ontberingen is de oorlog afgelopen, maar daarmee is het niet klaar. Hoe krijgen mensen hun leven weer op de rit?

De verwachtingen liggen best hoog, mede door het leesfragment, maar ook door de periode waarin het speelt met het onbekende stuk geschiedenis. er wordt spanning en actie verwacht, maar ook menselijke interactie.

Renate: Ik verwacht een mooi verhaal, dat mij laat verrassen, het sprak mij aan omdat het historisch is en zich afspeelt in de tijd net na de Tweede Wereldoorlog, vind dat een leuk gegeven.
Bielieke: Het naoorlogse sprak me wel aan. Hoe pak je de draad weer op. Hoe laat je los en ga je weer verder na zo'n traumatische ervaringen. De bijna hopeloze zoektocht in een meer dan gevaarlijke situatie.
Andrea: Deze invalshoek, de mijnen opruimen in Frankrijk na de oorlog, heb ik nog niet eerder gezien.[..] Ik ben benieuwd hoe het liefdesverhaal verweven wordt met zo'n serieus onderwerp.

Het lezen en de leesclub

Twee weken werden uitgetrokken voor het lezen van het boek, waarna om de andere dag de discussievragen online beantwoord konden worden. We bespraken de cover en de titel, de personages, de schrijfwijze, de opbouw van het verhaal en het einde. Daarnaast doken we in de geschiedenis met de periode na de oorlog, bespraken wat opviel in het boek en maakten een quote van 10 woorden, om af te sluiten met een terugblik naar de verwachtingen en het geven van boekentips aan elkaar.

De cover

De cover viel in de smaak, maar kreeg als opmerking mee dat het een te romantisch plaatje was ten opzichte van het toch hardere verhaal. Tijdens de discussie blijkt de afbeelding van schelp in de handen op de cover een mooie vondst, vanwege symbolische betekenissen.

Els: De cover vind ik te mooi en te zacht voor de inhoud van het boek. Het gaat over oorlog en de gevolgen ervan, en op het strand vinden ze geen mooie schelpen, maar mijnen die voor vele doden zorgen.

Marijke: Heel poëtisch vind ik de schelp in haar handen. Een schelp die je op het strand vindt. Maar ook een schelp die (zoals je altijd tegen kinderen zegt) als je heel goed luistert ,de zee laat horen. Ofwel: die als je heel goed luistert, het verhaal, de geschiedenis laat horen.
MarieMaartje: Een mogelijke verklaring zou kunnen zijn, dat de vrouw op de cover, de schelp geeft/ offer doet. Het gebaar van een offer.
Flore: De schelp is misschien ook een verwijzing naar de stranden die de mijnwerkers moesten ontruimen.
Jeannette: De manier waarop de schelp heel behoedzaam wordt vastgehouden verwijst voor mij naar de behoedzame wijze van het ruimen van de mijnen.

De titel Nadagen

Nadagen heet het boek en staat voor de periode van net na de oorlog en dat vinden de lezers een pakkende titel die de lading goed dekt.

Rsamsom: Ik vind de titel ontzettend goed passen, als je hem leest, moet je even nadenken met wat precies bedoeld wordt.
Bielieke: Vooral zit het hem voor mij in het woordje na, wat na het ruimen van de mijnen, is een leven zoals voordien dan nog mogelijk.
Andrea: Het is mooi kort en krachtig en past bij het verhaal.

Personages

Het boek Nadagen wisselt constant van perspectief tussen een aantal hoofdpersonages. De naamloze hoofdstukken maken het wat lastiger om te weten wie er aan het woord is, maar dat wordt toch vrij snel duidelijk.
In de discussie bespreken we Vincent, Fabien, Lukas, Léna en Saskia nader, en zoeken een favoriet en een minder favoriet persoon. Ook bespreken we de rol van Ariane, die niet fysiek aanwezig is, maar wel als een rode lijn door het verhaal loopt en personages verbindt.

Zarah: In de eerste hoofdstukken moest ik er een beetje inkomen dat er zoveel geschakeld werd, maar ik kwam er al snel achter dat dit het boek juist meer diepgang gaf.
Ariane blijft een mysterie. Ook al kwam je gedurende het verhaal wel wat te weten over haar, ik voelde geen connectie.
Elsbeth: Saskia is mijn favoriete personage, misschien wel door wat ze heeft meegemaakt en met vallen en opstaan haar plekje moet zien te veroveren. Op het moment dat ze zich veilig voelde in het atelier van Vincent, durfde ze piano te gaan spelen.
MarieMaartje: Ik vond het bijzonder dat Saskia “ineens’ opduikt in het verhaal, waarin ze ook een redelijke rol speelt als hoofdpersonage. Pas in het nawoord werd mij duidelijk waarom Saskia is toegevoegd aan het boek

Na de oorlog

In de volgende vragen kijken we naar de periode waarin dit boek zich afspeelt, de tijd na de oorlog, dan met name de verhoudingen tussen de Fransen en de Duitsers die wisselden van rol. De Duitsers waren nu krijgsgevangen en afhankelijk van de Fransen. En vervolgens moeten ze samenwerken bij het ruimen van de mijnen. Het levert interessante antwoorden en een mooie discussie op.

Renate: Ze heeft dit goed verwerkt in het verhaal, je kreeg op de manier waarop ze dit heeft verwerkt ook echt een idee hoe het in die tijd was en je voelde het ongemak in het begin dat ze samen moesten werken om ze te ruimen.
Flore:  Je merkt doorheen het verhaal een evolutie in hoe de Franse mijnenruimers omgaan met de Duitse krijgsgevangenen. Ik vond dit wel echt een element dat mooi paste in deze roman. Van de harde aanpak naar de twijfel en uiteindelijk bijna een soort van kameraadschap.
Rsamsom: Voor de Duitsers kan ik mij voorstellen dat het een vernedering was. Je land heeft verloren, je kan niet terug en de rollen zijn ineens omgedraaid. Eerst hadden zij alles te zeggen, daarna konden ze alleen nog maar luisteren wilden ze enig kans hebben op overleving of terugkeer.
Bielieke: De ketting die ze op het strand maakten om ongelukken te vermijden was voor mij een bijzonder beeld van samenhorigheid.

Geschiedenis

In Nadagen lezen we over het ruimen van de mijnen na de oorlog. Een stuk geschiedenis dat niet zo heel bekend is. Plus het feit dat naast Fransen er ook Duitse krijgsgevangen voor werden ingezet, maakt het een leerzaam verhaal. De tweede verhaallijn van Saskia legt een stukje schrijnende geschiedenis bloot. Haar terugkeer uit de kampen en de manier waarop ze werd afgescheept bij de officiële instanties als ze haar huis terug wil krijgen, is gebaseerd op ware gebeurtenissen. Hoewel dit deel van Saskia niet helemaal lijkt te passen in het boek en enkele toevalligheden beschrijft, raakte het ons over het algemeen wel.

Marijke: Eigenlijk weet en wist ik niet zoveel over die periode vlak na de oorlog. Noch in Nederland noch in Frankrijk. Dat mijnen ruimen is een van die naweeën waar elk land mee heeft gekampt en nog steeds komt het voor na oorlogen. De mens leert zo weinig van de geschiedenis.
Els: Het boek leerde ik me nog iets dat ik me niet realiseerde: dat alle stranden ook vol lagen met mijnen en dat die inderdaad ook nog moesten geruimd worden vooraleer het normale leven kon hervat worden. 

Flore: Ik vind de manier waarop Saskia in het verhaal gebracht is nogal geknutseld. Eens ze deel uitmaakte van het verhaal vond ik haar passages wel een meerwaarde. Het toonde een andere kant van de naoorlog.
Marjolein: Het verhaal van Saskia heeft mij zeker geraakt. Tegelijk vond ik het er ook wat bijgezocht. Misschien omdat de schrijfster ook deze kant van de oorlog graag wilde belichten en daar een personage voor zocht
Bielieke: Er gebeurt veel in het verhaal van Saskia. Omdat de gebeurtenissen als in een sneltrein passeren, krijgt het iets onwaarschijnlijks. 

Het einde van het boek

Over het einde van het boek valt genoeg te zeggen. Het is prachtig en  hoopvol, maar er is ook kritiek. Door veel toevalligheden is het net iets te veel van het goede. En het afronden van het verhaal van Ariane, waar het eigenlijk volgens de achterflap om lijkt te draaien, wordt door de lezers een anti-climax genoemd.
En een vraag blijft bij iedereen rondspoken: Hoe ging het verder met de krijgsgevangen…

MarieMaartje: Prachtig en ontroerend. Een einde die ik absoluut niet had verwacht en mij helemaal in zijn greep had.
Els: Het einde is heel hoopvol, het geeft aan dat iedereen opnieuw bij iemand de liefde zal vinden en dat ze samen aan de wederopbouw zullen beginnen. Maar het zijn wel heel veel toevalligheden die samenkomen.
Bielieke: Met het einde had ik wel wat moeite. Iedereen bleek plots zijn bestemming gevonden, wat ik hen als lezer wel gunde, maar het leek me minder realistisch. Er miste voor mij enkele schakels om het geloofwaardig te maken.
Marijke: Het einde vond ik ontroerend, maar ik weet niet of het in de praktijk ook zo gemakkelijk gaat. Wel merkte ik dat de verschillende verhaallijnen nu als een koord bij elkaar komen.

Na een vraag over opvallende dingen en het opnoemen van bijzondere scènes en mooie zinnen (wat genieten is),schrijven we allemaal een zin van maximaal tien (of elf) woorden waarin we het boek samenvatten.

• Zarah: Opkrabbelen in de nadagen van de oorlog met vriend én vijand'
• Ingrid: Nadagen: hoe maak je een nieuwe start na de oorlog?
• Els: Mijnen ruimen en geliefden zoeken in de nadagen van WOII.
• Renate: Nadagen is een mooie historische roman die je wat leert over mijnen
• Bielieke: Nadagen toont dat oorlog pas verteert als je jezelf vergeeft
• Kelly: Nadagen’ is roman over veerkracht en een zoektocht naar jezelf.
• MarieMaartje: Historische roman over mijnopruiming en het hervinden van liefde na WOII
• Marieke: Indrukwekkende historische roman over mijnenruimen en vinden van respect
• Andrea: Indrukwekkend verhaal over mijnen ruimen en de kracht van liefde
• Marijke: Kun je je verleden achter je laten… valstrikken opruimen?
• Marjolein: Nadagen: De oorlog is pas voorbij als ook de interne strijd is gaan liggen
• Elsbeth: Nadagen: bijzonder verhaal over mijnenruimen, gedwongen samenwerken, vriendschap en liefde
• Samm: Strijd tegen het mijnruimen opzoek naar liefde in de Nadagen
• Flore: De oorlog is 'voorbij', en nu?
• Rsamsom: De nasleep van WOII, heropbouw van de Franse kust en haar overlevenden

De verwachtingen

Tot slot kijken we terug naar onze verwachtingen vooraf en in hoeverre die zijn uitgekomen. Het boek blijkt dan toch anders te zijn dan verwacht. Vooral de zoektocht naar Ariane heeft een veel kleinere rol en het ruimen van mijnen blijkt veel technische informatie mee te brengen.

Marieke: Het is een ander boek dan verwacht. Ik begin meestal niet met hele grote verwachtingen, maar de cover doet vermoeden dat het toch een geromantiseerd verhaal is met veel feelgood elementen. Het boek was realistischer en harder, maar echt indrukwekkend en mooi.
Kelly: Ik had verwacht meer over de zoektocht naar Ariane te lezen[..]Het was zeker geen slecht verhaal maar ik ben een beetje op mijn honger blijven zitten.
Ingrid: Mijn verwachtingen zijn gedeeltelijk uitgekomen. De nadruk lag op de actie van de hoofdpersonen (mijnenruimen, informatie achterhalen, voorwaarden regelen waaronder het mijnenruimen veiliger kan, etc.). De zielenroerselen schoten wat mij betreft tekort. En dat is toch een belangrijk bestanddeel van een roman.
Andrea: Niet helemaal, het onderwerp mijnen ruimen zeker. Daar wist ik niets van af. Maar de zoektocht naar Ariane waar ik dacht waar het om zou draaien, viel me tegen.
Marjolein: Mijn verwachtingen zijn niet echt uitgekomen. Ik vond het overall wel een mooi boek maar had er ook meer van verwacht. Ook had ik gehoopt meer van de omgeving te lezen maar, los van het strand, werd die niet heel erg beschreven.

Na het delen van andere boekentips betreffende oorlogsverhalen, zit het er weer op. Een gezellige leesclub, leerzaam ook, met enthousiaste deelnemers.

Met 9 x drie sterren, 5 x vier sterren en 1 x vijf sterren is deze leesclub afgesloten met een gemiddelde van 3,2 sterren.

Met dank aan de enthousiaste bijdrages van Andrea, Bielieke, Els, Elsbeth, Flore, Ingrid, Jeannette, Kelly, MarieMaartje, Marjolein, Marijke, Renate, Rsamsom, Samm en Zarah.

Graag tot een volgende keer.

Marieke Scheers, leesclubcoördinator