Ze zijn een blikvanger in de boekhandel: de opvallende omslagen van de Willem Elsschot-reeks die uitgeverij Polis op de markt brengt. Wij kunnen het ware kunstwerkjes noemen. Ontwerper van de reeks is Herman Houbrechts, die naast ontwerper ook musicus is). In een eerder artikel hebben we de kaft van ‘Pensioen’ besproken. In dit tweede artikel, een interview,  gaan we nader in op de ideeën rondom het ontwerpen van de reeks.

 (Alternatief ontwerp voor 'Pensioen')

Het is wel verrassend dat het werk van Elsschot zo’n totaal nieuwe impuls krijgt. Prachtige vormgeving, opvallende omslagen, en een verhelderend nawoord. Kun je iets vertellen over de opzet van de reeks?

“Bij de briefing werd duidelijk dat uitgever Harold Polis met het reeksgevoel en de nieuwe omslagen een zo ruim mogelijk en zeker ook een jonger publiek (nieuwe generatie) wilde aanspreken. We kwamen tot de conclusie dat we, qua stijlaanpak, dus niet verder zouden bouwen op de vaak mooie, esthetische aanpak waar een zuivere typografie (kloeke grote letters) werd gecombineerd met een mooi omslagkarton of linnen bandmateriaal met stempeling. Die aanpak zou, door materiaalkeuze en grafische stijlkeuzen, de boeken te zeer bevestigen in het tijdskader waarin ze werden geschreven. De boeken overstijgen nu net dat tijdskader en zijn vandaag nog steeds relevant en literair belangrijk. Door dat soort van vormelijkheid zouden we ook teveel één bepaald publiek aanspreken. Enkel een publiek van 'Elsschotkenners' en mogelijke verzamelaars. We wilden net een nieuwe generatie aanspreken. De nieuwe omslagen zouden paperbacks met flappen worden. Niet gebonden.

In de omslagen zouden een eventueel beeld, de titel en de auteursnaam in elkaar versmelten, bedachten we. Zodanig dat het omslag, niet de gebruikelijke beeldlaag en tekstlaag heeft, maar één eindbeeld oplevert. De gekozen stijloplossing per boek zou verschillend zijn. Fotografisch, typografisch, illustratief, een mengvorm,... We kozen voor een eclectische aanpak waarbij elk boek vormelijk helemaal op zich staat. Dus geen eenduidig uniform concept voor de hele reeks. Maar elke titel een nieuwe grafische aanpak/stijl. De oplossing voor het reeksgevoel zit enkel vervat in een uniforme oplossing voor de rug.  Een verschillende kleur (voor elk boekdeel) en een zelfde duidelijke, klare, rustige typografie (voor titel en auteursnaam) die vormelijk niet concurreert met het omslagbeeld.”

 (Alternatief ontwerp voor 'Pensioen')

In de leesclubs bij Hebban komen de eerste drie boeken uit de reeks aan de orde. De leesclub ‘Het Tankschip’ is reeds afgerond. Wat zijn gedachten geweest bij het ontwerp van de omslag van dat boek?

“Voor het omslag van Het Tankschip wilde ik een illustratieve oplossing. Ik kende het erg mooie, gestileerde zwart-witte omslag uit 1942 met de illustratie van Eppo Doeve. Het is een beetje mijn 'knipoog in kleur' naar hem geworden. Uiteindelijk verschillen de twee omslagen compleet. Het zijn geheel andere illustraties, zowel in compositie als in kleurgebruik. 

De opstelling van de titel in mijn ontwerp maakt ook volledig deel uit van het eindbeeld.Het omslag is geen 'beletterde' illustratie geworden. Het neigt, grafisch gezien, meer naar een filmposter.”

Met ‘Het Tankschip’ in gedachte moet ‘de vlag natuurlijk de lading dekken.’ Hoe ga je om met de verbinding tussen omslag en inhoud?

“Een boekomslag maakt het boek tot 'een boek' (als voorwerp). Het maakt het tot een object; ook 'los' van het verhaal dat het vertelt. Het verzamelt de tekst (inhoud) tot een geheel. De jas er omheen, zoiets. Het omslag is een visuele belichaming van de inhoud. Je kunt het ook als een soort van vitrine voor het boek zien. Maar het omslag is er ook om wervend te zijn. Het moet het publiek aanspreken. Er is natuurlijk een verschil tussen fictie en non-fictie. Bij het laatste is de aanleiding duidelijk en factueel. Dan is het soms makkelijker om er een beeld bij te bedenken.

Ik wilde in de Elschotomslagen een element uit de inhoud aanbrengen. Bij 'Het Tankschip' is dat letterlijk geworden en is er in het omslagbeeld een illustratie van een tankschip verwerkt. Bij 'Pensioen' roept het zwarte, zware geometrische lijnenspel (dat soms letterlijk uit de haak staat en zo de balans verstoort) de tragiek van het boek op. Een dwingende uitgang naar een einde/eindigheid? Het eindbeeld draagt conflict in zich.

'De Verlossing' toont de mogelijks dubbele betekenis van de titel. Ook een van de personages uit het boek staat erop afgebeeld, zij het zonder hoofd. Dat zorgt voor intrige.

Ik wilde vooral dat de omslagen een soort van sensatie en beleving zouden opleveren.En de omslagen moeten ook begeesterend, verrassend, intrigerend, prikkelend, verleidend, verwarrend, informerend,... zijn. 

 (Alternatief ontwerp voor 'Pensioen') 

Kun je iets vertellen over je manier van werken?

“Mijn ontwerpwijze is vooral intuïtief. Ik vertrek vanuit het spelplezier. Al 'jammend'. Trial en error. En dat spelplezier wil ik graag overdragen zodat het voelbaar/zichtbaar is. Mijn ontwerpen ontstaan voornamelijk vanuit het 'doen' en dan 'herstellen' of 'weggooien en opnieuw beginnen'.” 

Hieronder nog wat voorbeelden van de boeken die nog komen in de reeks. Verzamelen zou ik zeggen!! Het zijn juweeltjes. Kijk eens op zijn website en naar zijn ontwerpen. Misschien heb je nog wel meer boeken of covers van cd’s/lp’s die door hem ontworpen zijn in je kast staan. En blijf Herman Houbrechts, deze bijzondere ontwerper, volgen.

www.beeldzorg.com
www.hermanhoubrechts.be

- Jan Stoel, leesclubcoördinator -