Rondom de 20ste oktober ontvingen de deelnemers aan deze Hebban leesclub het boek. Een in goudgele en bruine tinten uitgevoerde paperback met een foto van het Binnenhof en de titel Rode Sulfur uitgevoerd in grote, jawel, rode letters. Het is het fictiedebuut van de in Californië wonende maar in Nederland opgegroeide auteur Robert Bosnak die al enige bekendheid genoot als jungiaanse psychotherapeut. Het boek is het eerste deel in een serie. Opvallend is dat in de VS het tweede deel samen met het eerste is uitgegeven, maar in Nederland niet.  

Alchemie speelt een belangrijke rol in het verhaal en daarmee lijkt het verhaal fantasievol en mysterieus te worden. Maar het boek belooft zoveel meer te zijn, zoals een historische roman die zich afspeelt in Den Haag in 1666 en 1667 met bekende Nederlandse wetenschappers en politici uit die tijd. Op de kaft wordt het boek ook aangeprezen als een bijzonder romantisch en sensueel liefdesverhaal. Tenslotte wordt het weggezet als thriller, aangezien allerlei figuren over lijken zullen gaan om de steen der wijzen in bezit te krijgen. Wat wil je nog meer van een boek?

Hooggespannen verwachtingen

Alle reden kortom om op voorhand de verwachtingen die de deelnemers van het boek hebben te peilen. En dan blijkt het woord ‘hooggespannen’ beslist op zijn plaats. Woorden als intrigerend, interessant en nieuwsgierig vallen vaak. Vooral naar de alchemie en de historische setting wordt door de deelnemers reikhalzend uitgekeken. Een aantal deelnemers heeft duidelijk goede hoop op een pageturner. Er wordt gerefereerd aan hooggewaardeerde voorbeelden als de De Baroque Cycle van Neal Stephenson en Het parfum van Patrick Süskind.

Slechts één deelnemer voorziet de mogelijkheid dat het ook wel eens minder geweldig kan uitpakken. Sansan: Wat me heel erg bezig houdt, en wat naar mijn idee de maker of de kraker van dit boek zal zijn, is de combinatie van alchemie en romantiek. Een schrijver die meer dan 40 jaar de alchemie bestudeerde, maar tevens ook een Jungiaanse psychoanalist is, gespecialiseerd in droomduiding en healing?! Mijn eerste reactie is dat dit twee totaal verschillende werelden zijn. Of Bosnak weet het fantastisch neer te zetten en te combineren, of het wordt een te onwerkelijk geheel wat niet goed uit de verf gaat komen. Ik ben erg benieuwd welke kant het op zal gaan!

Het verhaal

Mundanus is een geboren alchemist die de laatste steen der wijzen, ook bekend als ‘rode sulfur’, van zijn vader heeft geërfd. Het is nu zijn missie om met behulp van ultra kleine beetjes rode sulfur de alchemie te populariseren en te zorgen dat de steen niet in handen valt van verkeerde, machtswellustige personen. Daartoe moet hij regelmatig vluchten voor bepaalde machtsfiguren die van het bestaan van de steen op de hoogte zijn. In December 1666 komt hij aldus in Den Haag bij de bekende arts Helvetius aan, wie hij de werking van de steen wil laten zien in de hoop op steun. Als hij echter Marianne, de vrouw van Helvetius, ontmoet heeft hij daar al snel een seksueel geladen klik mee en krijgt hij haar steun.

Marianne, zelf ook fervent alchemist, verliest haar hart aan Mundanus en verbindt zich vol overgave aan zijn alchemistische missie. Daarbij raakt ze steeds meer in de clinch met de sluwe raadspensionaris Johan de Witt, die op de hoogte is van de steen en deze wil bemachtigen. Ondertussen zit ze echter met het nog veel grotere probleem dat ze geen kinderen kan krijgen, terwijl de alchemistische missie van 40-plusser Mundanus verlangt dat hij opvolgers krijgt.

Dan is er ook nog Clara, de 19-jarige dochter van Mariannes overleden zus, voor wie ze jarenlang heeft gezorgd als voor een dochter. Clara, een talentvolle weefster, begint het verhaal doodziek en als tamelijk onopvallend meisje. Mundanus maakt haar echter beter en dan groeit ze uit tot een bloeiende jonge vrouw. Maar ze lijkt ook de juiste kandidaat om Mundanus’ kinderen te baren, wat uiteraard spanningen geeft tussen haar en haar tante. Uiteindelijk besluiten alle drie de betrokken echter om de liefdesdriehoek als zodanig te aanvaarden.

De schrijfstijl

Eigenlijk is er niemand die serieus moeite heeft om door het boek heen te komen. Toch ervaren niet alle deelnemers de stijl hetzelfde. Sommigen associëren hem vanwege het woordgebruik meer met de 17de eeuw dan anderen, die het door de korte, vlotte zinnen juist een tamelijk hedendaagse stijl vinden. Volgens Annet bijt het een het ander echter niet: Het ietwat statige taal gebruik en de beschrijvingen vind ik ook wel wat hebben. …. Wat niet zo 17-eeuws is zijn de korte zinnen, maar dat stoort me niet, integendeel, daardoor leest het zo vlot.

De historische achtergrond

Over de manier waarop de historische achtergrond vorm krijgt, lopen de meningen uiteen van karig tot best heel aardig. Sommigen moesten aanvullende informatie opzoeken op het internet en er worden historische incorrectheden gevonden. De meeste deelnemers zien echter ook positieve kanten. Zo vindt een aantal het feit dat er daadwerkelijke historische personages in het boek voorkomen best heel leuk. Sansan: Ik vind het mooi zoals de schrijver de geschiedenis als fundering heeft gebruikt en daarop zijn verhaal heeft gebouwd. Hij begint al met de brand uit 1666 in Londen, maar ook gebruikt hij werkelijke personen. Helvetius, Trismosin, Benedictus de Spinoza en natuurlijk Anthonie van Leeuwenhoek en Christiaan Huygens zijn niet zomaar uit de lucht gegrepen.

Evelien stelt zich wel vragen bij de vrouwelijke personages: Wat ik wel typisch vond was dat de vrouwen in dit verhaal, Marianne, Clara en Gerda, als erg zelfstandige types overkomen, ze kunnen hun eigen ding doen maar dat was volgens mij niet echt gebruikelijk in die tijd. Uiteindelijk leek het dat de relatieve zelfstandigheid van de hoger geboren dames Marianne en Clara waarschijnlijker was dan die van de boerenvrouw Gerda, die haar familie verlaat om in de leer te gaan bij Mundanus. Ellen: Ja, ik vind het bij haar karakter passen om het te willen, maar het past niet bij haar karakter om het ook te doen. De rol die ze heeft in de familie heeft ze verkregen om wie ze is en wat ze gedaan heeft en wat ze daar ongetwijfeld ook allemaal voor heeft moeten laten. Hoezeer ze het ook zou willen, ik vind het ook totaal onlogisch dat ze dat allemaal achter zich laat.

Uiteindelijk maakt de historische achtergrond echter op niemand echt indruk. Daarvoor blijft het toch teveel op de achtergrond. Geboren en getogen Hagenaar Alexander herkent de omgeving ook niet echt: De geschiedenis had geen hoofdrol in het boek, het werd zijdelings besproken. Ik had heb er ook niet een heel mooi beeld bij gekregen. Mijn eigen verbeeldingskracht moest hard werken om een beeld te vormen. Ik vond het al moeilijk om me voor te stellen hoe ver uit het dorp Den Haag de boerderij was. En hoe lang men dan langs of op de vliet moest lopen om terug de stad in te komen.

Over de historische correctheid van het geheel maakten de meeste deelnemers zich echter niet druk. Of het allemaal klopt doet er niet zo toe, als het verhaal maar goed is. Katy: Ik heb me niet zo gestoord aan de historische fouten, in dit soort fictie hoeft van mij niet alles correct te zijn. … Het historische aspect vormde voor mij een leuke achtergrond, maar primeerde niet. Hierdoor ben ik ook vrij tevreden over de geschiedkundige elementen en het geschetste tijdbeeld, al is niet alles accuraat. Ik vind dat de auteur de vrijheid moet hebben om in dit soort fictie te spelen met de historische elementen.

De verhaalopbouw

Het boek is onderverdeeld in vier afzonderlijke delen, waarin we steeds het gezichtspunt van een van de drie hoofdpersonen lezen in de ik-vorm, waarbij Mundanus twee keer aan bod komt. Dat heeft voordelen en nadelen, maar overwegend zijn de deelnemers toch positief over deze insteek. Alexander: De opzet vond ik een verassing, het hielp me alert te blijven en niet te verzanden in het verhaal. …Doordat er vanuit de verschillende perspectieven werd geschreven kreeg ik meer contact met de karakters, wat het boek voor mij levendiger maakte.

Met name Saskia en Greet en waren echter blij dat ze door deze opzet niet het hele boek vastzaten aan de in hun ogen vrij saaie Mundanus. Onder meer Katy en Anne-Claire vonden het relatief korte deel rondom Clara te kort. Katy: Ik vind de opzet op zich best oké, maar de verhouding had wat mij betreft anders gekund. Het perspectief van Clara blijft wat onderbelicht en Mundanus komt in het eerste deel vrij lang aan bod. Een alternatief had wat meer afwisseling kunnen zijn tussen de perspectieven van de hoofdpersonen (bv. om en om). Ten slotte zijn ze alle drie aanwezig in elk deel. Dat had wat meer vaart kunnen brengen en gelegenheid kunnen geven om de dames, die uiteindelijk toch een grote rol spelen in het verhaal, extra te belichten.

Meerdere deelnemers hadden moeite met het feit dat de verhaallijn gewoon doorliep als de perspectieven wisselden. Vivianne: toen ik deze vraag zag staan … verwachte ik eigenlijk dat dezelfde periode in het verhaal vanuit perspectief van de ander zou worden verteld. Dat leek me een verrijking, om dat het toch best een eenzijdig verhaal was vanuit Mundanus. Ik was erg benieuwd hoe het door Marianne beleefd en gezien werd. Ik was daarom behoorlijk verbaasd dat het verhaal gewoon verder liep, alleen met een andere verteller. … . Hoewel de personen wel vanuit een andere ik vertelde miste er iets aan voor me. Het was wel een andere ik, maar het was een beetje alsof ik wel door een ander kokertje keek, maar dezelfde verteller had ofzo. hij kreeg me wel mee in hun verhaallijn, maar niet in hun hoofd.

De personages

Het moge duidelijk zijn dat Mundanus, Marianne en Clara de drie hoofdpersonen zijn van dit verhaal. Helaas echter maakten ze geen van drieën een wezenlijke indruk op de lezers. ‘Oppervlakkig’ was de meest gehoorde omschrijving van hun karakterontwikkeling. Clara, die in de loop van het verhaal volwassen wordt, kent men nog de meeste ontwikkeling toe. En hoewel zowel Marianne als Clara op enige bijval kunnen rekenen, hebben de meeste deelnemers niet echt een favoriet . Evelien verwoordt het met de nodige instemming: Ik vind dat Mundanus vrij oppervlakkig blijft, afgezien van wat familiezaken, komen we weinig over hem te weten. Hij krijgt te maken met zijn gevoelens voor twee vrouwen maar wat hij daar nu werkelijk bij voelt, komt niet echt aan bod. Zijn uiterlijk is het enige wat verandert. Marianne bloeit eerst op nadat ze Mundanus heeft leren kennen, haar liefde voor hem maakt dat ze eerst als een sterke vrouw overkomt. Dat verandert als ze Clara als haar concurrent tegenover zich krijgt …. Aan het eind lijkt ze te berusten in het feit dat Clara de vrouw van Mundanus gaat worden maar hierdoor wordt ze wel zichtbaar ouder. … Clara maakt de grootste ontwikkeling door, zij het ook maar oppervlakkig, we krijgen niet echt inzicht in haar diepe zielenroerselen. Ik heb geen voorkeur voor één personage. Eigenlijk zijn ze een soort drie eenheid zonder echt een eigen ontwikkeling door te maken. Ze blijven alle drie vrij vlak. Het is hun eenheid die het verhaal maakt.

Saskia draagt als alternatieve hoofdpersoon de steen der wijzen voor: Misschien zou je kunnen zeggen dat de eigenlijke hoofdpersoon de Rode Sulphur is. En dat het om het mysterie , het procedé en de uitwerking van de Steen gaat. Tenslotte geeft de Steen visioenen, hij spreekt met de personages en roept hun verlangens en begeertes op. De Steen heeft de mensen om zich heen nodig om zijn werk te kunnen doen.

Wanneer Annet laat weten dat nevenkarakter Gerda eigenlijk haar favoriete personages is, krijgt ze verrassend veel bijval.

De thrillerelementen

Een van de dingen die het boek op voorhand suggereerde te zijn was spannend. Een thriller. Mundanus wordt immers achtervolgd door gevaarlijke figuren. En ja, dat komt in het boek voor, maar jammer genoeg niet op een manier die door wie dan ook als spannend wordt ervaren. Daarvoor duren de bewust scènes te kort en is het steeds opnieuw weer te vaag door wie Mundanus nu achtervolgd wordt. Greet: Nee, als ervaren thrillerlezer kan ik niet zeggen dat de achtervolging bijzonder spannend werd neergezet. Ik had nooit het gevoel dat ze hem ieder moment konden pakken. Door zijn transformatie had je van bij het begin het idee dat hij wel aan zijn achtervolgers zou weten te ontkomen. En waarom dat vage gedoe over 'de man met de dolk' ? Roept eerder ergernis dan spanning op.

Dat wil overigens niet zeggen dat iedereen dat nu erg vond. Een handjevol deelnemers had het niet echt gemist, omdat dit boek in hun ogen over andere zaken gaat.

De romantiek

Op de achterflap van Rode sulfur lezen we ondermeer de volgende aanprijzing: “een adembenemend romantische saga en een sensueel liefdesverhaal ineen.” Daar herkent opnieuw geen enkele deelnemer het boek in. Een aantal deelnemers vindt het boek eerder erotisch dan romantisch te noemen. Grote bedenkingen zijn er ook over de rol van Clara binnen de driehoeksrelatie. Anne-Claire: Zoals eerder vermeld val ik wat Clara en haar voorliefde voor Mundanus betreft af. De ondergeschikte en suffe rol die Clara krijgt toebedeeld in de driehoeksrelatie beneemt mij inderdaad de adem, maar niet zoals in het stukje op de kaft is bedoeld. 

In ieder geval inspireerde de vraag Jan tot de meest gewaardeerde bijdrage van deze leesclub: Vind ik sterk overtrokken. Adembenemend: nee, geenszins. Romantisch: dit begrip kan op zoveel manieren worden uitgelegd. … De moderne uitleg van romantiek heb ik er niet uit gehaald (Romantiek gaat toch ook over het .zoeken naar het goede in de mens?) Het belangrijkste doel van de hoofdpersoon is de alchemie zo lang mogelijk te laten voortbestaan en daar heeft hij een vehikel voor nodig in de vorm van een te bezwangeren vrouw. Vind ik niet erg romantisch. En dan treft het dat het dan toevallig een "schoonheid" is waar blijkbaar elke man voor zou vallen, ook zonder romantische gevoelens. Het zou toch eens een lelijke takkentrol zijn waar hij bij wijze van spreken impotent van zou raken: Als hij daarvoor zou vallen zou ik het wel romantisch durven noemen. Ik wil maar zeggen: gevoelens van liefde en romantiek (voor Clara) leken mij bijzaak. Het sensuele: nou vooruit, in zekere zin was dat er wel.

De alchemie

Als er één op voorhand aangekondigd onderwerp is waar Rode sulfur beslist wél over gaat, dan is dat over alchemie. Zozeer zelfs dat coördinator Anne-Claire besloot er twee discussievragen aan te wagen, waarna beide topics nog steeds langer werden dan die bij de meeste andere vragen. Ook in het leesclubcafé werd er trouwens nog van gedachten gewisseld over het verschijnsel alchemie. Aldus werden tal van kanten van dit onderwerp in ieder geval volop besproken en belicht.

Een eerste belangrijke vraag daarbij is dan of Bosnak het alchemistische systeem dat het boek voorkomt ook begrijpelijk en heeft uitgelegd en beschreven. En al heeft een enkeling toch weleens terug moeten bladeren, in het algemeen vond men het duidelijk. Tessa: Ik kon het goed volgen, al vond ik het een hoop hocuspocus. Maar ik kan me best voorstellen dat er in die tijd, met de kennis van de wereld van toen, werd gedachte en gehoopt dat het mogelijk was. Ik vond het interessant om dat uitgewerkt te zien, want het enige wat ik over alchemie wist was dat ze van lood goud wilden maken. Geen idee over hoe ze dat dan in de praktijk dachten te gaan doen.

Als de alchemie in toenemende mate wordt gecombineerd met dromen en spirituele aangelegenheden vinden verschillende deelnemers het verhaal vager worden, met name diegenen met een wat meer wetenschappelijke inborst. Erik: Ik heb zelf een wetenschappelijke opleiding gedaan en ben niet van dat zweverige dus ik vond de alchemie met dromen en spiritualiteit minder. Wel vond ik het goed te volgen en ook enigszins begrijpelijk dat de auteur spiritualiteit en alchemie combineert omdat beiden iets magisch en geheimzinnigs hebben. Maar toch vind ik het allemaal vaag gedoe.

Dat, zo gaven deelnemers op tal van verschillende plekken aan, vonden ze wel jammer want er had naar hun gevoel meer in gezeten. Greet: Het principe van de alchemie boeide me altijd (dacht ik toch), maar in dit boek kwam het vaak als een hoop vaag gedoe over. Waarschijnlijk was het eerder het scheikundige aspect dat me altijd boeide (zoals Katy ook al zei) dan de spiritualiteit, de dromen, enz.
 
Geloofwaardig van deze alchemie is dan ook een ander verhaal. Daar hadden de meeste deelnemers problemen mee. Dat had ook te maken met het feit dat de alchemie zoals die in dit boek wordt omschreven niet helemaal was gefantaseerd door de auteur. Ellen kwam er achter dat het was doorweven met op Carl Jung gebaseerde theorieën die Bosnak zelf heeft uitgewerkt en in zijn psychotherapeutische praktijk gebruikt onder de noemer ‘embodied imagination’. Ellen: … toen ik het verhaal van Jung en zijn ideeën over alchemie en transmutatie las, klopte dat bijna als een zwerende vinger met het verhaal in Rode Sulfur.

Dat veroorzaakte wel enige opschudding, want nu begon het erop te lijken dat het promoten van zijn ideeën een belangrijkere reden voor Bosnak was om dit boek te schrijven dan het vertellen van een spannend verhaal. Saskia: Ik kreeg van het boek af en toe zo'n zendelingsgevoel, alsof ik bekeerd moet worden. Ondertussen is er echter niemand echt een fan geworden van het spirituele alchemistische systeem zoals dat in het boek wordt neergezet.

Maar wat vindt men dan van alchemie als zodanig? Is het een aantrekkelijk idee? Ook daar is veel over gezegd, want in principe spreekt het onderwerp erg tot de verbeelding. Al vraagt Jan zich in het leesclubcafé wel het volgende af: Voor mij eigenlijk raar om te lezen over alchemie. Als fenomeen interessant maar goud als zodanig interesseert mij niet. De fascinatie voor (specifiek) goud begrijp ik niet. Als kleur vind ik het niet bijzonder, ik vind andere kleuren mooier. Als materiaal vind ik het ook niet zo bijzonder, … Staat los van de waarde die eraan wordt toegekend, maar het is in wezen toch niet anders dan wat de gek ervoor geeft? Ik vermoed dat ik daarin een uitzondering ben. Dat dan weer wel. Maar nee, in dat laatste blijkt hij zich toch te vergissen en krijgt hij juist onverwachte bijval.

Erik wijst er ondertussen op dat àls het zou kunnen, de wereld dan drastisch zou veranderen: Goud zou niet meer kostbaar zijn omdat het gemaakt kan worden. De goldrush in het westen van de VS zou er misschien niet zijn geweest of in ieder geval niet op die schaal. De Spanjaarden zouden misschien midden en Zuid-Amerika niet geplunderd hebben. Er zou meer druk komen staan op andere kostbare stoffen zoals bijvoorbeeld ivoor en diamanten met alle gevolgen van dien voor Afrika. Enzovoort enzovoort

Niet veel interesse dus voor de lood-in-goud transformatie. Wel kan men zich goed voorstellen dat mensen in de 17de eeuw geloofden dat alchemie mogelijk was. Ellen komt met een spectaculaire link van een wel heel merkwaardige scheikundige reactie waarover ze zegt: Het kan nu prima verklaard worden, maar het is niet zo gek als mensen die dit zien zonder voorkennis (nu nog) denken dat er dingen uit de hel naar boven kruipen, toch :)? Toch vindt ze het boek op dit punt niet geslaagd: Waar het in Rode Sulfur, wat mij betreft en niet alleen mbt dit onderwerp, aan ontbrak was het gevoel dat dit allemaal 17de-eeuwse mensen waren in een 17de-eeuwse wereld. De wereld moet zoveel 'magischer' zijn geweest voor de mensen van toen, maar dat idee/gevoel kreeg ik nergens.

Niet waargemaakte verwachtingen

Uiteindelijk geven bijna alle deelnemers aan dat het boek niet of slechts gedeeltelijk aan hun aanvankelijke verwachtingen heeft voldaan. Hoewel Saskia een van haar verwachtingen wat overdadig uit zag komen: Ik was benieuwd of er iets terug te vinden was van de Jungiaanse psychologie. Het antwoord luidt dat het voornamelijk Jungiaanse psychologie was. Annet was nog het meest positief: Het had niet de spanning en de sfeer van Het Parfum en toch is mijn nieuwsgierigheid gewekt. Ik denk niet dat ik er erg veel moeite voor ga doen, maar als het op mijn pad komt zal ik zeker deel 2 gaan lezen!

Veel deelnemers voelden zich verkeerd voorgelicht. Het was een heel ander boek dan men op basis van flaptekst en andere informatie had gedacht. Anne-Claire: Ondanks het feit dat ik op voorhand niet eens zulke specifieke verwachtingen dacht te hebben, voel ik me toch verkeerd voorgelicht. Die zaken die op voorhand mijn interesse aanwakkerden, zoals het idee van alchemistische tovenarij, een historische setting in de Nederlandse Gouden Eeuw, een spannende thriller rondom mensen die allemaal die steen in handen wilden krijgen en wat romantiek kwamen geen van allen behoorlijk uit de verf voor mij.

Eindoordeel

Het moge duidelijk zijn, het oordeel over Rode sulfur was niet mals. Al valt het op dat deelnemers met meer ervaring in en interesse voor spirituele aangelegenheden het boek gemiddeld hoger waardeerden dan anderen. Toch kreeg het slechts eenmaal 4 sterren, vijf maal 3 sterren en wel zeven maal 2 sterren, van de dertien deelnemers die de leesclub zouden afronden. Dat brengt het op een gemiddelde van 2,54 ofwel 2,5 sterren.

Desondanks werd de leesclub zelf als positief ervaren, wat ook blijkt uit het relatief grote aantal reacties bij de discussievragen en in het leesclubcafé. Over een boek met problemen valt immers niet minder te discussiëren. Het tegendeel is eerder waar! En dat discussiëren is in een goede sfeer verlopen.