“HEEFT OLIVIER WILLEMSEN MET ROZA GELOOFWAARDIGE FICTIE GESCHREVEN?”

• INLEIDING

Olivier Willemsen baseerde zijn tweede boek ROZA op het nog altijd onopgeloste mysterie van het “incident” op de Djatlovpas in het Russische Oeralgebergte dat plaatsvond in de winter van 1959 en waarbij negen jonge ervaren bergbeklimmers (studenten uit Jekaterinenburg) onder raadselachtige omstandigheden gruwelijk om het leven kwamen. Twee vrouwen en zeven mannen waaronder Igor Djatlov die de leiding had. Hun gemiddelde leeftijd ligt vooraan in de twintig, alleen Sasja die later bij de groep is gekomen, is overduidelijk de oudste van het stel. Hij zou de opdracht hebben gekregen om de groep naar de oostflank van de Cholattsjachl te leiden. Een onherbergzaam gebied dat al eeuwenlang het domein is van de Mansen. Allerlei mysterieuze verhalen doen de ronde over dit nomadenvolk. De namen van veel bergtoppen zijn afkomstig van de Mansen. “Otorten” betekent: “Ga daar niet naartoe” en de Cholattsjachl  is: “De berg der lijken”. “Het was de goden verzoeken…”, kunnen we nu achteraf concluderen.

Inmiddels zijn er wel vijfendertig theorieën ontwikkeld over wat er gebeurd zou kunnen zijn, maar geen enkele is waterdicht. Men zwijgt er in alle talen over. Het gebied was vele jaren afgesloten. De dossiers en de dagboeken van de groep zijn lange tijd gesloten gebleven. En in hoeverre zijn déze nu zij wel openbaar zijn, betrouwbaar? Zijn het wel alle oorspronkelijke dossiers, enzovoorts? De Russische samenleving is erg gesloten. Zelfs nu bijna zestig jaar later is de angst in Rusland om erover te praten nog steeds voelbaar. Griezelig eigenlijk. Deze mysterieuze gebeurtenis triggerde Olivier Willemsen om er een boek omheen te schrijven.

• ROZA – 100% FICTIE

Zijn boek Roza is geen reconstructie maar een nieuw, volkomen fictief verhaal met als context het Djatlov-incident en als fictieve hoofdpersoon Roza. Zij was toen een meisje van twaalf jaar dat deze groep een paar dagen voor hun dood meegemaakt heeft op haar school toen zij over hun aanstaande bergexpeditie kwamen vertellen en daarbij al hun attributen toonden. Een voorbeeldschool “avant la lettre” met praktijkonderwijs in de middagen. Roza is een intelligent, vrolijk, onbezorgd, levenslustig, zeer fantasierijk meisje dat ervan droomt om een beroemd kunstrijdster te worden. Ze heeft natuurlijk een dagboek vol geheimen waarin zij gefantaseerde verhalen schrijft o.a. over de veldslagen die zij met de door haar vader gemaakte houten kleine poppetjes speelt. De meeste poppetjes zijn soldaten net als haar vader, maar er is ook een lange, oude man bij die zij haar vuurtorenwachter noemt en die waakt over haar. Heel aparte fantasie!

Helemaal in de wolken is Roza als ze de groep en de klas mag vertellen wat haar vader haar geleerd heeft over bergtoerisme. Ze raakt bijzonder onder de indruk van Zina, een van de twee vrouwen in de groep, een lange vrouw met prachtig zwart krullend haar. Na haar spreekbeurt wordt ze ineens heel angstig, moet zelfs huilen omdat ze denkt aan een gesprek dat ze niet had mogen horen en ze smeekt Zina niet te gaan, naar Otorten. Zina belooft voorzichtig te zijn en geeft haar als aandenken een steentje van blauw angeliet.

Het was te verwachten: er gebeuren vreselijke en schokkende dingen…

Marja: “Dreiging en geheimzinnigheid spelen al vanaf de eerste bladzijden mee.”

Harriët: “Roza heeft een verontrustend gesprek opgevangen van haar vader, werkzaam in het leger, en een onbekende persoon. Als een paar dagen na het vertrek van de groep er ’s nachts een raar licht te zien is, de groep niet terugkeert op het verwachte tijdstip en er ook nog soldaten in zwarte kleding op de huisdeur staan te bonken is het tijd voor Roza om te vluchten.” Samen met Boris.

Welnu, zoals uit het voorgaande blijkt, dat fictieve verhaal is er gekomen en heet Roza. Als leesclub hebben we, aan de hand van tien vragen diverse mysteries proberen te ontrafelen en we hebben daarbij zeker van Willemsens ongebreidelde fantasie en frisse schrijfstijl genoten. We waren al gewaarschuwd… Maar toch zitten we met een katerig gevoel.

In het interview met de schrijver in de Boekenkrant van 30 maart 2018 lezen we: “Ik vind het mooi om zelf mee te gaan in het verhaal waardoor de personages mij met hun handelen ook kunnen verrassen. Ik wil me tijdens het schrijven volledig durven overgeven aan mijn fantasie”. Dat is 100% gelukt! Maar, vonden wij, het aantal mysteries werd daardoor wel verveelvoudigd, de plot werd verwarrend en zorgde voor te veel open eindjes die wij zelfs met onze gezamenlijke fantasie ook niet waterdicht kregen. Heel knap overigens van de schrijver om het mysterie rondom zijn Roza parallel te laten lopen met het Djatlov-mysterie, (Marja omschreef dit parallel lopen “als een vlecht”).

Marieke: “Een roman die begint als een logisch verhaal, maar waarbij aan het einde meer vragen zijn ontstaan dan zijn beantwoord.”

• OPBOUW

De fictieve levensgeschiedenis van Roza Andreja Onilova wordt verteld in vier delen vanuit vier verschillende perspectieven. Het zijn verschillende punten in de tijdlijn van Roza. Zij vertellen haar geschiedenis vanaf haar jeugd tot aan het eind van haar leven (ze was ca. 70 jaar) en nog een korte tijd daarna.

Deel I –  Roza, als twaalfjarig meisje, begint zelf te vertellen…

“Mijn familie en ik woonden in een boerenhuis aan de rand van Serov”

Opmerkelijk is dat Roza (zoals later blijkt – blz 155 en volgende), hier als dementerende 70-jarige vertelt over haar redelijk onbezorgde jeugd met een vreemd broertje (Oleg) dat kippenpoep eet, een vader die veel weg is en een bezorgde, zorgzame moeder. En daarna heel gedetailleerd over haar vlucht met Boris, de avonturen die ze meemaakten, hun angsten, de ontmoeting met de goede fee, e.d. “Door wie werden zij achtervolgd?” vraag je je als lezer af.

Toch vonden we bijna allemaal dat Roza als verteller wel betrouwbaar was….

EllyK: “Ik vind haar een betrouwbare verteller omdat Roza hier kind is en ze vertelt hoe haar leven is, dat ze het niet leuk vindt dat haar vader zo vaak en zo lang weg is voor zijn werk als militair (…), waarom zou ze daarover liegen”.

Ananasje: “Ze lijkt me wel betrouwbaar, er is in mijn ogen niet echt iets dat ze vertelt over haar gezin dat verzonnen zou zijn”.

Pioen: “Het verhaal is betrouwbaar als het beeld van een kind”.

Hetty: “Erg goed gedaan door de schrijver dat je Roza zo makkelijk gelooft en haar verhaal meteen voor waarheid aanneemt, pas later in het verhaal of nadat het boek uit is ga je dieper nadenken en twijfelen aan de betrouwbaarheid van het eenzijdig vertelde verhaal”

Evelien was vanaf het begin op haar “qui vive”: “Ik vind een ik-persoon altijd een onbetrouwbare verteller. Het verhaal komt immers alleen uit diens mond, je leest maar één kant van het verhaal. Daarbij is Roza ook nog maar 12 jaar en dus nog maar een kind. We leren ook dat ze best veel fantasie heeft, dus of haar verhaal betrouwbaar te noemen is, valt te betwijfelen”.

En dan is er de cliffhanger aan het eind van deel I; er ontstaat een grote gap naar deel II.

Citaat blz. 118 – einde deel I – laatste zin: “Vanaf het moment dat de boot puffend de haven verliet, keken Boris en ik vanuit een patrijspoortje naar de golfkoppen en de meeuwen die met ons meevlogen, tot ik opeens een sleutel in het slot van de deur hoorde steken.”

Deel II – Cape Point Light

Roza is het eerste “lijk” dat door Langlois (de vuurtorenwachter!) uit de branding wordt gehaald. En wie was aan het eind van deel 2 het tweede slachtoffer? Boris?

Citaat blz. 135 – einde deel II: “In de branding deinde een naakt lichaam. Langlois trok het aan de armen uit zee en draaide het om”. We zullen nooit weten wie het was.

We constateren dat Langlois die voor enige opheldering lijkt te kunnen zorgen, toch onvoldoende licht op deze zaak werpt. Het blijft mistig. Wat is er gebeurd met Roza sinds haar vlucht uit Serov samen met slagerszoon Boris? Vertrekken uit Vladivostok en aanspoelen in Amerika, hoe kan dat? In hoeverre is het avontuurlijke, bijna sprookjesachtige verhaal dat zij vertelt over haar verblijf op Cape Point Light bij de vuurtorenwachter betrouwbaar?

Marloes heeft een geniale vondst naar aanleiding van de vraag over de relatie tussen het poppetje van de vuurtorenwachter en de echte vuurtorenwachter Langlois.

“Wat mooi, en wat een voorbode voor Roza's fantasie. Want het voelt nu alsof het tweede deel geheel verzonnen is. Alsof dat gewoon Roza's fantasie is waarmee ze wat er wel echt gebeurd is (jarenlange gevangenschap, mogelijke hersenspoeling?) wil doen vergeten. De vuurtorenwachter is een persoon bij wie ze zich vertrouwd voelt, dus ik kan me indenken dat ze hem opvoert in haar gedachten. Uit zelfbescherming.

Een soortgelijke conclusie hadden we ook over het steentje van blauw angeliet dat Roza in haar hand hield geklemd toen zij aanspoelde. Diverse scenario’s hebben we in de discussie kunnen lezen. We googelden, vonden toepasselijke symbolische betekenissen, enz.

Cindy merkt terecht op: “Het steentje had nooit in haar hand kunnen blijven zitten. Er staat op bladzijde 126 dat Langlois de vingers van haar hand open pelde en er het blauwe steentje uithaalde. Mooi beschreven, maar dat is echt niet mogelijk. Als Roza een tijd in het water gedreven heeft, buiten bewustzijn, dan kunnen haar vingers het steentje niet hebben vastgehouden, anatomisch gezien onmogelijk.

Evelien oppert als eerste: “Uit het verhaal van zoon Albert blijkt dat Roza geen steentje heeft gekregen van Zina. De schrijver wil er zelfs wel mee aangeven, denk ik, dat Roza helemaal nooit een ontmoeting heeft gehad met de Djatlov groep, laat staan met Zina. Ik denk dus dat de schrijver hier verwarring mee wil zaaien, het geheim van de Djatlov groep nog groter maken”.

Marloes beaamt dit: “Dat zou betekenen dat Roza alles gelogen heeft (of eigenlijk de schrijver), en waarschijnlijk is gaan geloven in haar fantasiewereld. Geen gekke gedachte”.

Elly vermoedt een complottheorie: “Het zou ook mogelijk kunnen zijn dat Albert dat expres doet omdat hij (hij alleen?) wil voorkomen, dat er maar verder gewroet wordt naar de waarheid”.

Hetty gaat daar nog iets verder in mee: “Dat is ook een mogelijkheid die ik overwogen heb: dat Albert helemaal niet de zoon van Roza is, en dat dit de reden is dat hij niets van het steentje wist en uiteindelijk een vervangend en gelijkend steentje koopt en in een ring laat plaatsen (om te verdoezelen dat de vorm misschien anders is)”

Marja verzucht: “Maar wat is in dit boek geloofwaardig?”

Pioen heeft naar mijn mening het meest verrassende antwoord: “Voor mij is Alberts verhaal ook zeker niet overtuigend. Wel ben ik inmiddels zo bezig met het verhaal dat ik vanmiddag, toen ik op een wandeling langs een edelstenenwinkel kwam, een angeliet heb gekocht...”

Deel III – Coos Bay

Jan Klink: “Het derde deel gaat over een onderzoeker (de auteur zelf?) die op bezoek in Jekaterinenburg van het gebeuren op de Djatlovpas hoort en vervolgens in aanraking komt met iemand die een zoon van Roza zou kunnen zijn en hem vertelt over wat Roza is overkomen. In het laatste hoofdstuk is deze mogelijke zoon de verteller”.

Inderdaad, dat is de vraag: “Wie is wie?”

Ingeborg: “Net als de anderen ben ik geneigd te denken dat de schrijver het over zichzelf heeft in het derde deel. Maar hij kan ons ook, net als in de rest van het boek, een hoop zand in de ogen strooien doordat deze man van Nederlandse afkomst is en buitengewoon geïnteresseerd in de raadselachtige geschiedenis van de negen omgekomen klimmers. Voor mij blijft het redelijk open.

Cindy: “Maar wat speurwerk naar de auteur geeft niet prijs dat hij zich, behalve wellicht voor het boek, op deze manier heeft bezig gehouden met onderzoek naar de Djatlovgroep of les heeft gegeven aan de universiteit van Jekaterinenburg. Het boek is doorspekt met verwarrende elementen dus deze onbekende verteller kan ook gewoon de onbekende blijven, voortgekomen uit de fantasie van de auteur.

Wil: “Niet is wat het lijkt. We kunnen het helaas niet aan de schrijver vragen...” Hij deed niet mee in deze leesclub.

Deel IV - Albert

In dit deel gaat de onderzoeker uit deel III samen met Albert naar de geboorteplaats van Roza: Serov. We hopen op een soort ontknoping. Ze ontmoeten een oude man met een muntenkistje. Wie is dat nu weer? Hij zou het gezin van Roza gekend hebben… En hoe geloofwaardig is zijn verhaal?

Marja: “Mijn allereerste reactie was: het zal toch niet? Zal het Boris zijn? Maar al heel gauw was dit opgehelderd”.

Evy: “Ik heb er helemaal niet op gelet, die man met het kistje, of dat wel of niet zou kloppen. Dat draagt voor mij dan te weinig bij op dat moment en ik lees er overheen. Ik registreer dat niet eens, dat er eventueel iets scheef zou zitten daar”. 

Cindy: “Het verhaal van de man met de muntjes vind ik wel geloofwaardig. Hij weet veel over Roza te vertellen, maar het is inderdaad merkwaardig dat hij niet weet dat ze een broertje had”. 

Samenvattend kunnen we zeggen: De perspectiefwisseling per deel was een geniale vondst om ons als lezer nog meer op het verkeerde been te zetten. Een absolute meerwaarde voor het boek die verfrissend werkte.

Hetty: “De hiaten in het verhaal zorgen voor het versterken van het mysterie en zijn wat dat betreft erg goed gedaan (hoewel ik ook snap dat het soms irriteert), het hele verhaal over de Djatlovgroep zit vol met hiaten en mysterie....de schrijver laat ons, de lezer, voelen hoe frustrerend dit is dat je niet weet hoe iets gegaan is of afgelopen is, hoe je ook je best doet je komt er niet uit!”

Jan: “Het vlot geschreven verhaal zit vol ongerijmdheden en open einden. (…) De lezer blijft met allerlei vragen over onderlinge verbanden tussen de hoofdpersonen zitten die niet opgelost worden.”

Evelien: “Willemsen vermengt een waargebeurd feit met het leven van de fictieve Roza in een soort avonturenroman die overgaat in een misdaadverhaal en eindigt in een bijna magisch-realistisch verhaal waarin je als lezer moet speculeren over wat nu echt gebeurd is en wat niet. In vier delen brengt de schrijver vanuit vier verschillende perspectieven een verhaal dat steeds verwarrender wordt, de lezer uiteindelijk in grote twijfel achterlatend.”

DE SCHRIJFSTIJL EN MOOIE / BELANGRIJKE CITATEN

Eigenlijk zijn we het er allemaal over eens dat Olivier Willemsen GOED schrijft. In eenvoudige bewoordingen, zinnen weet hij mooie beelden op te roepen. Hij gebruikt treffende metaforen. En je blijft lezen! Er is toch een bepaalde mate van spanning voelbaar. Dat is een echte verdienste van de schrijver.

Wil over de plaatselijke zwerver in Serov: “Halverwege de brug hing de dronken bedelaar van het treinstation als een achtergelaten jas over de leuning.” 

Marja over de Djatlovgroep: "Het leek alsof ze uit de toekomst waren gekomen, of op z'n minst uit Moskou aan de andere kant van de bergen, waarover een oude schrijver die onze klas eens had bezocht vertelde dat het een stad met duizend kleuren in de nacht was, een plaats waar het altijd toekomst was."

Marieke over de dood van Roza: “Het was ineens snel gegaan; de dood kan geruime tijd boven iemand cirkelen en dan naar beneden duiken om zijn uitverkorene van de aarde weg te plukken”.

Cindy heeft eigenlijk een prachtig motto voor dit boek gevonden met een link naar de schrijver: “Overdag was de toren een silhouet, niets meer dan een paal op de rotsvlakte, maar ‘ s nachts veranderde het bouwwerk in een geheimzinnige verhalenverteller.”

Elly en Hetty zien de trotse vader die zegt: “Mijn prinsesje Roza, wie kan een bloem verhinderen te bloeien in de nacht”.

Ingeborg kwam met een mooie metafoor: “Ze leek nog witter, breekbaarder en vooral naakter van zo-even. Haar lichaamsdelen weerhielden zich nog niet tot elkaar. ..... ze had dunne polsen maar grote handen, veel te lange slungelige benen als de poten van een reekalf, een kort rompje, een hoog voorhoofd en nog spierloze, platte billen die één geheel vormden met haar bovenbenen”.

Hetty heeft een citaat dat goed weergeeft hoe het er in Rusland aan toe gaat:
"Ik knikte. Ik wilde niet tegen hem liegen. Zwijgen, daar was ik goed in, zoals iedereen in Rusland dat met de paplepel was ingegeven, maar liegen kon ik niet. Op liegen stond een zware straf van God, had vader me ooit gezegd."

Evy ziet de verliefde Roza voor zich als ze zegt: “Ondertussen probeerde ik oogcontact met Boris te maken, maar toen dat lukte plonsden mijn ogen als knikkers in het kommetje pap onder me”.

• ONZE RECENSIES

De koppen zijn eigenlijk eensluidend duidelijk. Ik citeer er enkele:

Jan:                   Veel onbeantwoorde vragen

Marja:                Het mysterie compleet

Harriet:              Niets is wat het lijkt

Marieke:             Boek lost niets op, levert wel meer vragen op

Elly:                     Verwarrend en mysterieus verhaal

Evy:                      Origineel en verwarrend

Pioen:                  Ook na 50 jaar nog geen openheid in Rusland

Anne:                   Nieuwsgierigheid blijft onbevredigd

Ananasje:            Mysterie in de Oeral

Ingeborg:            Roza laat je in vertwijfeling achter

Voor de statistiek:

De leesclub bestond uit 14 dames en een heer.

Hun gemiddelde leeftijd was ongeveer 50 jaar.

Er werden tien vragen gesteld. Geen standaardvragen. Wel prikkelend en leuk, volgens de deelnemers. Het boek leende zich er ook prima voor…. De eerste vraag werd gesteld op 31 mei en de laatste vraag op 18 juni 2018. Een week later waren alle recensies op de boekpagina gezet. Wat een discipline.

Er werden: 2 x 2 sterren, 5 x 3 sterren en 8 x 4 sterren gegeven. Gemiddeld: 3,7. Een mooi resultaat!

Coördinator Wil vond dit een hele fijne, dynamische leesclub. Er werd volop meegedacht. Veel interactie. Nieuwe scenario’s werden bedacht en ook weer onderuit gehaald. Een verrijking bij dit boek! Dank aan al mijn medelezers.

• HEEFT OLIVIER WILLEMSEN MET ROZA GELOOFWAARDIGE FICTIE GESCHREVEN?

Het antwoord is: “Nee!” We zijn lovend over de schrijfstijl, maar elke keer opnieuw word je als lezer in de maling genomen, mag jezelf het antwoord bedenken. En als je denkt het raadsel opgelost te hebben, dan blijkt dat het weer anders is en op de volgende bladzijde(n) is het wéér anders. Het vierde hoofdstuk was het toppunt van misleiding en ongeloofwaardigheid. Exact zo zal het ook geweest zijn ten tijde van en na het incident op de Djatlovpas. Men doet en deed er angstig het zwijgen toe. Er lijkt geen waarheid te mogen zijn.

Ik besluit met een quote uit de recensie van Evelien die ongeveer de mening van ons allen verwoordt: "Olivier Willemsen heeft mij verrast en verward met zijn Roza. Hij laat veel over aan de interpretatie van de lezer. Hij laat zien dat een verhaal niet altijd een duidelijk en goed einde hoeft te hebben om interessant te zijn. "