April 2023 – Een gelukkig groepje Hebbanleden is geselecteerd voor de leesclub met het jeugdboek Spanning in de lucht van Emma Carroll. Niet al te lang nadat zij het blije mailtje over hun deelname ontvingen, viel het boek op de mat en kon er begonnen worden met lezen. Eind maart startte de discussie over dit historische verhaal voor kinderen vanaf 10 jaar.

Korte samenvatting van het boek

Spanning in de lucht speelt zich af in oktober 1962. De Koude Oorlog is op zijn hoogtepunt en tussen Amerika en Rusland dreigt een nucleaire strijd. Terwijl de spanning toeneemt vinden de vrienden Stevie en Ray een mysterieus meisje in het kolenschuurtje. Ze twijfelen geen moment en besluiten haar te helpen. Anna is namelijk gevlucht voor mensen die haar willen vergiftigen en ze zoekt een schuilplaats. Ondertussen is de Cubacrisis voortdurend in het nieuws, en de kinderen besluiten om mee te demonstreren. Als de oorlogsdreiging groeit, wordt Anna’s gedrag steeds mysterieuzer.

De leesclub

Met 15 deelnemers lazen we het boek van Emma Carroll. Na een eerste voorstelrondje blijken we een divers gezelschap van allerlei leeftijden te zijn. Allemaal zijn we erg nieuwsgierig naar het geschiedenisaspect van dit jeugdboek. Ook is een aantal benieuwd hoe dit boek kinderen zal bevallen. Een van de deelnemers laat het boek aan haar dochter lezen, die vervolgens gezellig mee kletst tijdens de leesclubdiscussie. Met elkaar bespraken we het boek en gingen we in op diverse onderwerpen zoals personages, thema’s, opbouw, schrijfstijl en de samenhang met de actualiteit.

De leesclubvragen

 1. Verwachtingen en cover

De nieuwsgierigheid naar het boek voorafgaand aan het lezen is groot. Wat vaak wordt genoemd is dat men interesse heeft in geschiedenis, ook regelmatig historische boeken leest, maar erg benieuwd is naar dit vrij onbekende onderwerp; de Koude Oorlog. Er wordt vooral een spannend en avontuurlijk verhaal verwacht.

De cover wordt wisselend ontvangen. Er zijn deelnemers die het donkere en grauwe wel aanspreekt, maar ook een aantal deelnemers die het wel heel somber en dreigend vinden en het boek niet hadden opgepakt in de boekwinkel. Simone zocht de titel en cover van het oorspronkelijke Engelse boek op. Door de deelnemers wordt daar overwegend enthousiast op gereageerd. De sfeer die het oproept is minder dreigend en iemand noemt het zelfs “sprookjesachtig”.

Rietje: “Historische boeken zijn helemaal mijn ding. Ik verwacht vooral dat het historisch correct is maar dan toegankelijk geschreven op kindermaat zonder te betuttelen.”

Simone: “Ik vind de omslag best wat onheilspellends hebben door de donkere kleuren en de personages die boos, roepend en met hun vuist in de lucht worden afgebeeld.”

2. Oorlog

Een duidelijk aanwezig thema in het boek is ‘oorlog’. Het verhaal speelt zich af tijdens de Cubacrisis en de spanning is om te snijden of een nucleaire bom zal gaan vallen. Veel deelnemers geven aan dat ze niet veel (meer) wisten over deze periode. Anderen noemen dat door het lezen van het boek er weer plukjes aan informatie uit de geschiedenislessen naar bovenkomt. Het boek gaf voor sommigen nieuwe informatie. Vrij onbekend was dat er geoefend was met echte nucleaire bommen. Heftige onderwerpen en informatie die wellicht nog niet voor alle kinderen van een jaar of 10 geschikt zijn. Toch is men het erover eens dat de schrijfster er rekening mee heeft gehouden dat het boek voor kinderen is, door bijvoorbeeld niet alle details te geven en niet al te moeilijke woorden te gebruiken. Het is vooral een avontuurlijk verhaal en dat overheerst.

Zo vindt onze jeugdige meelezer: “Je volgt al het nieuws maar toch heeft ze het zo geformuleerd dat het ook voor kinderen te lezen is. Dat komt ook doordat het verhaal van Anna steeds even door dat van de crisis kwam zodat het er niet heel de tijd over ging.”

Bertine: “Ik heb heel veel boeken gelezen over de eerste en de Tweede Wereldoorlog, maar heel weinig over de Koude Oorlog. Dat was ook een van de redenen waarom ik graag mee wilde doen met deze leesclub. De schrijfster heeft mijn veel informatie gegeven die ik nog niet wist.”

3. Actualiteit

Een groot deel van de leesclubdeelnemers heeft tijdens het lezen stilgestaan bij de oorlog die tussen Rusland en Oekraïne heerst. Rusland speelde tijdens de Koude Oorlog een rol en nu weer. Sommigen hebben er niet of nauwelijks aan gedacht.

Julie: “Ik heb hier tijdens het lezen niet echt bij stil gedaan. Het boek deed me wel stilstaan dat een kind toch veel van de actualiteit meeneemt. Zelfs als ze niet bewust kijken of luisteren naar het nieuws. Ze vangen flarden op. En maken zich misschien toch wel meer zorgen dan we als ouders kunnen voorstellen.”

Ook al is het een historisch verhaal dat gaat over een oorlog van een aantal decennia geleden, het is vanwege de nog steeds dreigende oorlog en de kans dat Rusland nucleaire wapens inzet, erg actueel. Iedereen is het er over eens blij te zijn over dit onderwerp en de oorlog waarvan men niet zoveel meer wist, te hebben gelezen.

Bianca: “Ik denk, en hoop dat dit ooit veranderd, dat een boek over oorlog helaas altijd actueel zal zijn.“

Snowflockie: “Persoonlijke vind ik het altijd goed iets nieuws te leren, het verbreedt je kijk op de huidige wereld. Ook vind ik het hoopvol dat oorlog ook voorkomen kan worden door te praten.”

4. Thema’s

Al lezende en pratende komen we er achter dat het boek niet alleen over oorlog gaat, maar vol zit met diepgaande thema’s. Zo wordt vriendschap veel genoemd, maar ook vrijheid, opkomen voor je mening, rassenscheiding, ziekte, verlies en anders durven zijn. De keuze om meerdere thema's te bespreken wordt door alle deelnemers gewaardeerd.

Melissa: “Het thema vriendschap speelt een erg grote rol. Daarnaast kwam het stuk opkomen voor jezelf en jouw mening er erg in terug. Bev die straf krijgt voor haar protest op school, Anna die niet wil starten met haar behandeling, en Ray die niet naar de bunker wil.”

Tessa: “Ik denk dat de loyaliteit die Stevie en Ray naar elkaar, maar ook naar hun familie en Anna voelden het mooiste thema is. Ondanks de geheimen en verschillen tussen de kinderen en familie, blijven Stevie en Ray als goede vrienden met elkaar omgaan. Zij zien geen verschillen en dat vond ik mooi om te lezen.”

5. Geloofwaardigheid

Het boek kent geen voor- of nawoord en onduidelijk is in hoeverre Spanning in de lucht helemaal op ware feiten is gebaseerd. Toch is iedereen het er wel over eens dat het verhaal geloofwaardig op je overkomt. Een aantal van ons heeft het geheel voor waar aangenomen en heeft tijdens het lezen geen vragen gesteld rondom de geloofwaardigheid van het boek. Er waren ook deelnemers die zijn gaan speuren op het internet en tot de conclusie kwamen dat het wel klopt wat er is geschreven.

Margreeth: “Als je ervan uitgaat dat het een verzonnen verhaal is hoeft het voor mij niet te kloppen met de werkelijkheid. Had het echt kunnen gebeuren? Ja, denk ik wel. Er zitten veel toevalligheden in het boek, maar heb je die in het gewone leven ook niet?”

Ook als het gaat om de emotionele reacties van de hoofdpersonen in het verhaal wordt dit door iedereen wel als geloofwaardig bestempeld. Iedereen gaat op zijn of haar eigen manier met de dreiging van de oorlog om, niet in elke personages was herkenning te vinden, maar toch was het over het algemeen geloofwaardig.

Hannie: “Je zag verschillende reacties van mensen, zoals je om je heen ook van iedereen een verschillende reactie ziet in een stresssituatie: fight, flight or freeze. De demonstranten vallen onder de eerste categorie, Anna onder de tweede en Stevie (in het begin van het boek) onder de derde, al verandert haar houding later naar fight.”

6. Personages

Het verhaal zit boordevol personages. Zo zijn er Stevie, Ray en Anna, de hoofdpersonages en de kinderen om wie het draait in het boek. Daarnaast zijn er diverse rollen weggelegd voor de ouders van de drie kinderen, maar ook voor de oma en het zusje van Stevie, een boze buurtbewoner, en familie van Ray die in Amerika woont.
Groot favoriet onder de leesclubdeelnemers is Stevie, die met haar moed en behulpzaamheid een warm plekje in ieders hart krijgt. En ook de bedachtzame, intelligente en betrouwbare Ray wordt vaak genoemd als favoriet. De oma van Stevie was door haar optreden een grote verrassing. Minder dol is men op de moeder van Stevie, die erg afstandelijk is en zelfs een groot deel van het boek afwezig is.

Elly: “Voor mij is dat Stevie. Ik vond het mooi hoe zij zich ontwikkelde, zeker nadat ze de brief van haar vader had gevonden. Hoe zij ondanks haar verlegenheid of misschien dankzij haar verlegenheid zo goed bevriend was met Ray. Beiden vielen op school om verschillende redenen een beetje buiten de groep maar in de vriendschap vonden zij elkaar.”

Reina: “Ik had het minst met de moeder van Stevie. Ze heeft ook best een deel van het verhaal gemist, omdat ze niet thuis was, maar de manier waarop zij bijvoorbeeld met de dood van de vader van Stevie omging, vond ik heel bijzonder en bijna kil. Ik miste de liefdevolle, warme moeder.”

7. Opbouw

Het boek is opgedeeld in zeven delen en beslaan elk een dag. Elk deel bestaat weer uit verschillende hoofdstukken. Ook kent het verhaal meerdere verhaallijnen; het ene gaat over de oorlog en het andere over het raadsel rondom Anna en de gifmengers. Eigenlijk is iedereen het er wel over eens dat de opbouw ervoor zorgt dat het boek spannend is en je blijft lezen. Steeds meer puzzelstukjes vallen op zijn plek en maken je erg nieuwsgierig naar wat komen gaat. Voor een enkeling had het verhaal wel wat meer vaart mogen hebben. Een andere, veelgehoorde, kritische noot heeft betrekking op het einde. Dit kwam snel en de nasleep voelde voor menig lezer als te veel van het goede.

Noorm: “Voor mij een goed opgebouwd verhaal dat avontuurlijk begint en later de oorlogsdreiging goed bespreekbaar maakt. De spanning loopt gedurende het verhaal op.”

Julie: “Het einde vond ik misschien wat snel gaan. Ineens zat Anna in Amerika en kon ze achterna vliegen. Maar een boek voor de jeugd moet misschien ook niet veel meer hebben.”

8. Schrijfstijl

Over de schrijfstijl is iedereen het eens: die is vlot, zonder moeilijke woorden en prima passend bij de doelgroep. Er wordt verwacht dat kinderen van een jaar of 10-12 dit goed kunnen lezen. De historische feiten worden niet heel diepgaand en met enige voorzichtigheid uitgelegd, waarvan wordt gedacht dat dit prima is voor kinderen. Voor hen zal vooral het feit dat dit een avontuurlijk verhaal is de boventoon voeren. Dit boek smaakt in ieder geval voor diverse leesclubdeelnemers naar meer, helemaal nu de vraag is ontstaan of ‘Het geheim van de vuurtoren’ een voorloper is op dit boek. Meerdere deelnemers zijn voornemens een of meerdere andere boeken van Emma Carroll te gaan lezen.

Heleen: “De schrijfstijl vond ik prima. Het was niet te moeilijk, niet te lange zinnen en geen moeilijk woorden, waarmee het past voor kinderen.”

Elly: “De manier waarop de historische feiten werden besproken maakt het denk ik voor de doelgroep goed te lezen. De feiten worden niet te diepgaand maar wel duidelijk besproken waardoor je een beeld krijgt van wat er in die tijd aan de hand was.”

9. Kinderboek

Voortbordurend op de vorige vraag over de schrijfstijl, wordt over het algemeen verwacht dat het boek een selecte groep kinderen zal aanspreken. Het boek is goed leesbaar, maar het feit dat het een historisch boek is over een onderwerp dat niet heel bekend is, doet twijfelen of het voor een brede groep aantrekkelijk is. Toch heeft bijna iedereen wel iemand in het hoofd voor wie het boek interessant zou kunnen zijn en zouden zij het aan zowel kinderen als volwassenen aanraden.  

Tessa: “Niet alle kinderen zullen geïnteresseerd zijn (of raken) in de Koude Oorlog en het boek om die reden links zullen laten liggen. Maar omdat de titel en de achterflap toch wel spannend klinken, zullen kinderen het boek toch wel oppakken.”

Bertine: “Ja, ik zou het zeker aanraden aan kinderen waarvan ik weet dat ze van zulke boeken houden. Het gaat over een stukje geschiedenis waar ze niet heel snel over zullen horen. Dat is ook precies de reden waarom ik het mijn oudste dochter aangeraden heb.

10. Achteraf

Bij de start van de leesclub hebben we met elkaar gesproken over verwachtingen. De verwachtingen van een spannend boek zijn uitgekomen. Enige teleurstelling valt te proeven als het gaat om de historische feiten. Dit had voor meerdere lezers meer toegelicht mogen worden.

Ook kwam bij de eerste vraag de cover en titel van het Engelse, oorspronkelijke, boek ter sprake. Nu het boek is gelezen, kunnen we beter beoordelen welke van de verschillende omslagen we het beste bij het verhaal vinden passen. Overwegend wordt de Nederlandse cover het best passend gevonden, maar de Engelse cover het meest aantrekkelijk.

Simone: “Mijn verwachtingen zijn deels uitgekomen. Ik had echt verwacht dat de Koude Oorlog en Cubacrisis meer een hoofdrol zouden spelen in dit verhaal. Nu ging het verhaal naar mijn idee vooral om het mysterie rondom Anna en dat had niks te maken met die oorlog, wat ik in eerste instantie wel verwachtte.”

Melissa: “De Nederlandse versie vertelt meer over het verhaal, maar ik vind de Engelse versie mooier.

Conclusie

Bij de laatste vraag vatte iedereen het boek samen in een vijftal woorden. Dat zorgde voor de volgende woordenwolk waarin de woorden die het vaakst door deelnemers werden genoemd, het grootst zijn afgebeeld:

Tot slot zijn de recensies geschreven en valt de definitieve beoordeling. In totaal werden door de leesclubdeelnemers 1 keer 5 sterren, 7 keer 4 sterren en 7 keer 3 sterren uitgedeeld. De leesclub wordt afgesloten met een gemiddelde beoordeling van 3,6 sterren. 

Spanning in de lucht bleek een bijzonder boek om met elkaar over te spreken; een spannende, avontuurlijke en historische jeugdroman met diverse diepgaande thema's. Er is in de leesclub uitgebreid verteld hoe het boek werd ervaren, er ontstonden diverse gesprekken en er werd herkenning gevonden in elkaars antwoorden. De leesclub was genieten! Alle deelnemers heel erg bedankt voor jullie enthousiasme.

Sanne