Suikerbastaard, het is de intrigerende titel van de nieuwste roman van Jaap Scholten. Een combinatie van feiten en fictie met als rode lijn de suikerfabrieken die familiebedrijf Stork, (Dupont in het boek) opzette in Ethiopië. Bij vijftien leesclublezers werd het boek bezorgd, waarna zij zich lieten onderdompelen in de avonturen van Frederik, Mila en Marinus en het land van Haile Selassie.

Suikerbastaard

Een ode aan Hollandse inventiviteit en industrieel avontuur, een hartstochtelijke zoektocht naar een vader en een romantische roadtrip door het woeste Ethiopië. Suikerbastaard is gebaseerd op de nauwelijks bekende geschiedenis van een immense Hollandse onderneming in de binnenlanden van Ethiopië en raakt aan de ingewikkelde verhouding tussen Europa en Afrika, tussen zwart en wit, de dominante positie die Nederland vijftig jaar geleden in Ethiopië innam en die nu door China is overgenomen, de teloorgang van Nederlands grootindustrie, de onmogelijkheid van behoud van onschuld. Een wervelende roman over drie met elkaar vervlochten levens, het eeuwige verlangen en reizen naar het grote onbekende.

De leesclub

Vijftien lezers, een boek en tien vragen over de cover, de titel, de personages, de opbouw, de schrijfstijl, de geschiedenis en recensies en media waren alle ingrediënten die we nodig hadden voor een levendige discussie. En het pakte goed uit. De meningen kwamen soms overeen en lagen op andere punten wat meer uiteen.

De cover en de titel

De eerste vraag die in de leesclub werd gesteld, was een gecombineerde, waarbij de cover en de titel werden besproken. De cover werd positief beoordeeld vanwege de gekozen kleurcombinatie en past zeker bij het boek mede door de afbeelding van Haile Selassie. De vijf rode olifantjes zijn voer voor speculatie, staan ze symbool voor de personages in het boek of zijn het de vijf broers van Dupont?

Ina: De cover vind ik erg mooi. Er is veel op te zien: de kleuren van de Ethiopische vlag, de afbeelding van Haile Selassie. De vier olifanten met het kleine olifantje erachter, dat doet Afrikaans aan.
Patricia: Vier olifanten en een kleintje, ik denk dan aan al die zonen en zonen daarvan die Bathasar heten. Zoals in de Dupontfamilie het geval was.
Pollie: Naast dat de rode olifant het logo voor de Ethiopische suiker van de HVA is staat het kleine olifantje vermoedelijk voor Dawit 'Balthasar' die uiteindelijk geen Balthasar Dupont blijkt te zijn vandaar dat hij los staat van de vier overige olifanten (zijn slurf is niet verbonden).

De titel geeft een verwijzing naar een bastaardzoon van een grootvader uit de familie Dupont die regelmatig naar de suikerfabrieken in Ethiopië afreisde. Toch is de titel niet helemaal te verenigen met het totale boek omdat al in het eerste deel de zoektocht naar de vermeende bastaardzoon wordt afgerond en het boek nog veel verder gaat.

Chantal: De titel is heel slim gevonden. Het gaat om medewerkers van de Suikerfabriek. Sommige van hen hebben in Ethiopië kinderen gekregen van inheemse vrouwen. De titel zegt dus al waar het boek over gaat: Suiker bastaards.
Nikol:  Ik moest wel even nadenken waarom deze titel is gekozen als het verhaal eigenlijk meer over Marinus en Mila gaat dan over Dawit. En om Mila nou een echt bastaard te noemen, vind ik heel triest.

Een proloog en drie delen

Het boek is opgedeeld in vieren. In de proloog wordt een familiebijeenkomst beschreven, waarbij de mogelijke bastaardzoon van grootvader Balthasar wordt besproken en Frederik wordt aangewezen om het in Ethiopië te gaan verifiëren. Het tweede deel “Balthasar” is het verhaal van die zoektocht waarbij Frederik gezelschap krijgt van Mila die haar eigen zoektocht heeft. Het derde deel “Marinus” is ineens anders van toon en is een avontuurlijk verhaal van een van de Dupont jongens die meewerkt met het opzetten van een suikerfabriek in Ethiopië. Het laatste deel is de zoektocht van Mila naar haar vader en daarmee worden alle verhaallijnen afgerond.

In de leesclub bespreken we de vier delen apart. De proloog blijkt een prima aanzet voor de zoektocht in het boek. Het tweede en het laatste deel zijn niet altijd even geloofwaardig, maar bevatten wel veel geschiedenis. Het deel over Marinus wordt over het algemeen het beste beoordeeld, maar ook daar zijn wel wat puntjes van kritiek in te vinden. Mila en Frederik worden niet sympathiek gevonden, ze hebben soms vreemde en nare trekjes. Marinus is een totaal ander personage en valt bij de lezers in de smaak.

We bespreken de verhaallijnen, de personages en ook de eindes van de verschillende delen.

Proloog

Roosje:  De proloog brengt de lezer in korte tijd op de hoogte waar deze roman over gaat. En de couleur locale van de familie kun je zo duidelijk naar voren laten komen.
Heleen: Ik vind dat in deze proloog op een mooie manier de sfeer wordt neergezet. Een landgoed, vergane glorie, en een familie die op gezellige en chaotische wijze samen is gekomen.

Balthasar

Dirk-Jan: Ik vond “Balthasar” een interessant deel. Ik heb veel 'geleerd' over Ethiopië. En het was best spannend. In de zin van of ze daadwerkelijk Dawit vinden. En of dat de zoon is van opa Dupont.
Annemarie: De vriendschap van Frederik en Mila vond ik wat ongeloofwaardig en Mila’s uiterlijk en gedrag ook.
Roosje: Het einde is broederlijk. Al is Dawit geen familie, Frederik en hij zijn wel een soort soul-brothers. Een beetje deus ex machina, dat wel....

Marinus

Annemieke: “Marinus: is een mengeling van feit en fictie, maar kwam op mij heel realistisch over, mede door het gebruik van de foto's.
Harriet: De briefwisseling vind ik wel een leuk detail in het verhaal, het maakt het verhaal wat levendiger. Het laat ook wel zien dat Marinus toch ook wel verbonden blijft met Nederland (Twente). Het voegde voor mij echt iets toe aan het verhaal.
Diet: Het einde geeft het verhaal een nieuwe wending, wel tamelijk onverwacht.

Mila

Annemieke: We bekijken Mila door de ogen van Frederik en ik vraag me af hoe ze echt was.
Diet: Het einde vond ik wel aangrijpend, het jurkje dat daar gevonden werd en de bergtop waar het graf zich bevond. Ja, het was wel echt een einde.
Heleen: Het einde was in mijn ogen ongeloofwaardig. Een man die bijna onvindbaar was, maar zijn graf terugvinden blijkt geen probleem, en dan als klap op de vuurpijl, ook het jurkje vinden bij het graf. Het kon mij niet bekoren.

Geschiedenis

Het boek is een roman, waarin feit en fictie zijn ‘verknoopt’, zoals Scholten het zelf aangeeft aan het einde van het boek. Voor de lezer is het puzzelen wat fictie is wat feit, maar dat heeft meer te maken met de personages en hun belevenissen. Vooral het deel over Marinus lijkt een groot waarheidsgehalte te hebben door de structuur van verhaal en de afwisseling met brieven en foto’s.

Waar de feiten wel duidelijk zijn, is in de delen waarin de geschiedenis van Ethiopië is beschreven. De tijd onder het leiderschap van Haile Selassie en de tijd na de coupe onder het gruwelijke bewind van de Derg. De geschiedenis is door het hele boek heen verweven en levert de meeste lezers veel nieuwe kennis op.

Helma: Ik had eerlijk gezegd nooit gehoord van de bouw van de suikerfabrieken in Ethiopië. Ook de geschiedenis van Ethiopië was mij niet echt bekend. Natuurlijk kende ik de naam Haile Selassie, maar ik had geen idee dat hij een soort godheid voor de Rastafari was. Ik heb er dus heel wat van opgestoken.
Annemarie: Ik wist over de val van Haile Selassi in 1994 en dat er daarna een schrikbewind kwam maar realiseerde me niet hoeveel er toen kapot is gemaakt. Dat wordt pijnlijk duidelijk met dit verhaal over de drie suikerfabrieken die gebouwd werden, met grootse plannen en verwachtingen zowel van Haile Selassi als van Nederland. Alles stort in met die staatsgreep van de Derg en dictator Mengistu die aan de macht komt.
Harriet: Ik vind wel dat er weinig kritische noten zijn genoemd over HVA en Dupont, ook daar zullen dingen fout of in ieder geval minder goed zijn verlopen. Dat dat besef er mogelijk niet was toen ze daar actief waren kan ik nog wel iets begrijpen , maar dat er in latere tijden niet op terug gekomen is vind ik wel een gemis in het boek.

Verwachtingen

Voorafgaand aan het lezen zijn er verwachtingen. Nu het boek uit is en de leesclub bijna is afgerond is het dan ook interessant om te kijken in hoeverre de verwachtingen zijn uitgekomen. De meningen komen aardig overeen. Het boek heeft grotendeels aan de verwachting voldaan, een leerzaam en onderhoudend boek wordt het genoemd met wel wat zwakke plekken, maar er zijn ook een paar kritische lezers bij wie de verwachtingen niet geheel zijn uitgekomen.

Chantal: Ja, mijn verwachtingen zijn uitgekomen. Ik verwachtte een interessant boek met daarin de geschiedenis van Ethiopië verweven en dat heb ik ook gekregen.
Nikol: Ze zijn deels uitgekomen. Het verhaal liep heel anders dan verwacht. Het bleef voor mij toch iets te veel op de oppervlakte.
Diet: Ik had echt zin om dit boek te lezen en ik ben zeker niet teleurgesteld! Ik heb er ook veel uit geleerd o.a. over de geschiedenis van Nederland met Ethiopië, daar wist ik heel weinig van af.
Dirk-Jan: Het boek is mij uiteindelijk wat tegengevallen. Frederik en Mila zijn personages waar ik me niet of nauwelijks mee kan identificeren. Bij Marinus heb ik dat meer, maar er gebeurt niet heel veel in dat verhaal. Mooie beschrijvingen, maar weinig spannende ontwikkelingen.

Conclusie

Het boek Suikerbastaard zorgde voor een energieke leesclub. Met veel enthousiasme werden de vragen beantwoord en was er een goede interactie wat een interessante discussie opleverde. Het boek heeft minnen en plussen, dat is duidelijk geworden, maar over het algemeen is het met plezier gelezen en was het leerzaam wat betreft de geschiedenis van Ethiopië.

• Met zeven keer 3 sterren en acht keer 4 sterren sluiten we deze leesclub af met het mooie gemiddelde van 3.53 sterren.

Chantal (4 sterren) : Het deel over Martinus is heel anders geschreven dan de ander delen, met brieffragmenten en foto’s. Het lijkt net of het hele boek hier om draait, maar volgens mij draait het niet zozeer om de zoektochten als wel om Ethiopië en zijn cultuur en politiek.
Marieke (4 sterren): Suikerbastaard mag dan fictie zijn doorspekt met feiten, het is een bijzondere roman om te lezen en leerzaam door alle feiten die zijn gebruikt rondom de suikerfabrieken in Ethiopië en de geschiedenis van het land die doorheen het boek zijn verweven.
Ina (4 sterren): Jaap Scholten wil veel met dit boek, bijna teveel, maar het lukt hem om aan het eind tot een mooie afronding te komen.
Roosje (3 sterren): Deze roman bestaat met drie verhalen: dat van Frederik, dat van Mila, dat van Marinus. Ze hangen in betekenis samen, maar het maakt deze roman niet tot een eenheid. De kritiek over all op deze roman is dat er te veel verschillende verhalen zijn.
Patricia (3 sterren): Het is een lijvig boek geworden. Onderhoudend en informatief. De verhaallijn is het zwakke punt, lang niet altijd geloofwaardig, maar de informatiedichtheid en sfeerbeschrijvingen maken dit weer enigszins goed.