In november 2022 ging hier op Hebban een leesclub van start over het boek Vuurvader van Leen Van den Berg. Een groep van 15 lezers waren de gelukkigen om dit boek te mogen meelezen. Een enthousiaste lezeres sloot aan met een eigen exemplaar.

De Vlaams-Nederlandse Leen Van den Berg is historica en psychoanalytica. Ze doceert creatief schrijven en schreef eerder kinder- en jeugdboeken. Zoon in Congo was haar debuut voor volwassenen en is nu heruitgegeven onder de titel Vuurvader.

Het verhaal

In Vuurvader volgt de lezer de arme wees Elias in zijn armoedige bestaan in België. Als Elias een kans krijgt in de vorm van de koloniaal August die een assistent zoekt om hem te helpen in de rubberhandel in Congo, grijpt hij die kans. Congo is op dat moment Congo Vrijstaat en persoonlijk eigendom van de Belgische vorst Leopold II. Elias ziet de reis aanvankelijk als een groot avontuur waarbij ze beschaving gaan brengen in Congo en gelooft heilig in de goede bedoelingen van de koning. Daarbovenop wil hij het gerucht onderzoeken dat de vader die hij nooit gekend heeft ergens in Congo verblijft. Tijdens de reis en het verblijf in Congo leert Elias niet alleen veel over de werkelijke situatie in Congo, maar ook over zichzelf en over de relaties tussen mensen.

De leesclub

De leesclub ging meteen zeer actief van start. Iedereen stelde zich voor in het leescafé. Alle leden hadden al eerder aan een leesclub meegedaan op Hebban en kenden dus de klappen van de zweep. Nog voor de boeken toekwamen werden er boekentips uitgewisseld, was er aandacht voor Belgische schrijvers die vaak onbekend en onbemind zijn in Nederland, kwam de tip van een leerrijke podcast over Leopold II ter voorbereiding op het boek… en begonnen verschillende leden aan die podcast om beslagen ter ijs te komen. Na een paar dagen begonnen de boeken toe te komen.

Eerst werd er gepeild naar verwachtingen voor het lezen. De vragen waren op voorhand gegeven, zodat mensen die dat wensten, konden lezen met de vragen in het achterhoofd.  Eenmaal het boek gelezen was, gingen we serieus aan de slag. Om de twee dagen kwam er een vraag online en er ontstond een gezellige discussie over personages, stijl, maar vooral over het fenomeen van de kolonies, zoals jullie hieronder kunnen lezen. Het werd een enthousiaste leeservaring die ons soms behoorlijk diep liet graven en dat met enorm gemotiveerde deelnemers.

De discussievragen

Verwachtingen

Meer dan in de meeste leesclubs viel het verschil tussen Nederland en België op. Nederlandse lezers gaven aan (uiteraard) veel beter op de hoogte te zijn van het kolonisatieverleden van hun eigen land, hoewel ook de Vlaamse lezers betreurden niet méér geleerd te hebben over Congo op school. Ook bij de (volkse) taal die het boek gebruikt in het eerste deel zou het voor de Nederlandse leden even wennen worden…

Margo: Als Nederlandse weet ik het een en ander van het Nederlandse koloniale verleden. Zo heb ik onder andere Oeroeg door Hella Haasse en De tolk van Java door Alfred Birney gelezen. Van het Belgische koloniale verleden weet ik helaas niets. Nu zou ik het loeidikke non-fictieboek Congo van David van Reybrouck kunnen lezen, maar ik leer liever iets door middel van een roman. Het genre faction (facts/fiction) spreekt mij dan ook erg aan. Ik hoop dan ook met veel leesplezier te leren hoe het koloniale verleden van België eruit zag.

Joran: Als leraar geschiedenis ben ik uiteraard altijd te vinden voor verhalen die met het verleden te maken hebben. Dat was ook een van de redenen om me in te schrijven voor deze leesclub. Het is een historische roman, dus ik verwacht zeker geen historisch verslag over het koloniale verleden van België. Wel hoop ik een intrigerend verhaal te lezen waarbij feit en fictie dicht tegen elkaar aanleunen. 

Over het ontbreken van hoofdstukken waren de meeste lezers in mindere of meerdere mate bezorgd dat dit de leeservaring mogelijk zou hinderen.

Thema’s

Als we op zoek gaan naar de thema’s, komen we tot de conclusie dat er zeer veel thema’s in mindere of meerdere mate aanwezig zijn in het boek.

Wim: de hoofdthema’s zijn volgens mij: Vertrouwen, Verlies, Keuzes, Zoektocht naar de vader, Dwangneurose.

Flore: armoede, hoop, kolonisatie, respect (en het gebrek daaraan)

Ingrid: corruptie, fraude, slavernij, onderdrukking

Edwin: Een wereld vol tegenstellingen waar goed en kwaad moeilijk te onderscheiden zijn. De waarheid is lastig vast te stellen in dergelijke situaties (prachtig citaat van Oscar Wilde op de eerste bladzijde). De aard van de zwarte bevolking (dom volk of een volk met een eigen cultuur), Natuur (inkomstenbron of bron van oneindige verwondering), Homoseksualiteit, Katholieke kerk en missie (zichtbaar, maar niet echt uitgewerkt).

De lijst thema’s is zo enorm dat de vraag rijst of het niet beter is om dit te beperken. Sommige thema’s worden sterk uitgewerkt, andere worden slechts aangestipt. Niet iedereen vindt het zinvol om die laatste categorie te behouden. De auteur legt uit wat haar motivatie was:

Het thema homoseksualiteit wilde ik niet uitwerken. Ik wilde aantonen dat iedereen zijn specifieke reden had om naar Congo te vertrekken. Dat deed je in die tijd niet zomaar want de gevaren waren enorm. De meesten die vertrokken deden dat omdat ze het hier verbrod hadden en daar hun kans waagden of gewoon naar ginds werden gestuurd omdat ze een lastpak of een schande waren voor de familie. Of omdat ze hier geen kansen kregen en het ginds probeerden. Voor sommigen ging het om louter winstbejag, voor anderen was er ook sprake van idealisme of de muren van het klooster ontvluchten.

Over het thema ‘vaderschap’ is er enige onenigheid, waarop de auteur zelf tussenkomt met extra uitleg:

Vaderschap is voor mij wel degelijk het hoofdthema. Is het jullie opgevallen hoeveel vaderfiguren er in het verhaal voorkomen? Koning Leopold II als zogezegde 'vader' van de Congolezen, koning Leopold II als vader van een verdronken zoontje, de afwezige vader van Elias, August die geen vader wil zijn maar toch uitgroeit tot een echte vaderfiguur die alles overheeft voor Elias, zelfs zijn leven, de dorpshoofden die als oudste vaders hun familie willen beschermen, Botuli die het beste voor zijn zoon wil... De vraag die mij boeide: als je als kind de liefde van een vader en een moeder hebt moeten missen, hoe ver ga je dan om door iemand 'graag gezien' te worden? Elias gaat daar enorm ver in, en dat maakt zijn dilemma aan het eind des te zwaarder.  (…) En er is het Congolese ritueel van de zoon die zijn hand op de arm van de vader legt om de kracht van de vader in de zoon te laten overgaan, een ritueel dat Elias aan het eind in Congo ook uitvoert.

De personages en hun keuzes

Edwin over Elias: Hij probeert een rechte koers te houden maar er zijn voortdurend gebeurtenissen die hem doen twijfelen of zijn waarden aantasten. Ik denk dat één van de achterliggende boodschappen van Leen van den Berg is dat goede en foute keuzes een ingewikkeld begrip is. Net als dat goed en fout ingewikkeld zijn. Omstandigheden dwingen mensen tot keuzes. Als een antwoord op complexe situaties. Die situaties zijn zelden helemaal duidelijk. Het antwoord op zo’n situatie is dus ook nooit helemaal goed of fout

Margo: Ik vind Elias een zuiver en goed mens. Je zou verwachten dat hij beschadigd uit zijn eenzame jeugd zou komen, maar hij is sociaal, betrokken bij zijn moeder, en onderhoudt een mooie vriendschap met Maurice en diens moeder.  (Over August): in het werk klem zitten tussen wat zijn meerderen van hem eisten en zijn mededogen met de uitgebuite bevolking. Hij is niet te benijden.

Joran vond de personages heel levensecht overkomen:

Dat wil daarom niet zeggen dat ik me in elk personage even goed kon inleven. Of dat ik hun gedrag steeds begreep

In tegenstelling tot de anderen heeft Eunice geen klik met de personages:

Heel eerlijk gezegd ben ik niet zo positief over de personages als wat ik hierboven gelezen heb. Ik kon me in geen van de personages echt verplaatsen, hoewel ik zeker wel sympathie voelde voor bv. Elias, August en Nbele. Maar ten diepste vind ik de personages niet geloofwaardig uitgewerkt.
Dat zit hem deels in het vertelperspectief, zoals Rijn ook aangeeft.  Zie bv. p. 62, na de witregel. Ineens lijkt daar weer de kleinzoon aan het woord, terwijl het vertelperspectief in het voorgaande bij Elias lag. Door dit perspectief te wijzigen maakt de schrijfster van Elias ineens een personage, dat bestudeerd wordt door een andere verteller. Dat komt de geloofwaardigheid niet ten goede.
Maar het grootste probleem ligt m.i. bij de niet logische/niet geloofwaardige gedachtegang en handelwijze van de personages.

Bovendien vindt ze dat ‘er in dit boek 2 dingen door elkaar gelopen zijn: het geschiedenisverhaal en het veroordelen van het kolonialisme. Dat past niet in 1 verhaal: of je vertelt de geschiedenis en laat daarbij de personages handelen zoals past binnen de tijd waarin ze leven (wat we daar nu ook van vinden) of je vertelt wat je er zelf van vindt’

Voor Els had de rol van de Scheutisten uitdrukkelijker gekund ‘want ik denk dat die in werkelijkheid uitdrukkelijker was.’

Nynke: De andere personages zijn meer passanten. Ze komen wel levensecht over, maar als lezer kruip je niet direct in hun hoofd en leer je ze niet echt kennen

Silvia: Ik vond de sfeer en de leiding in het weeshuis fijn neergezet. Vaak lees je dat wezen uitgebuit werden, hier is het anders. Elias mocht zelfs studeren. De directeur was maar kort in beeld, maar werd als een fijn mens neergezet.

De auteur licht nogmaals toe:

De nevenpersonages kunnen dan wel karikaturaal overkomen maar Fievez, Liebrechts, Lothaire, Mohun, Grenfell en zovele anderen zijn historisch correct. Ze hebben gedaan wat ze in de roman doen. Ook de Scheutisten hebben gedaan wat ze in de roman doen en dus meegewerkt binnen 'het systeem', ook al hadden ze het allicht liever anders gezien, maar zij hadden hun orders van hogerhand.

Rijn merkte op dat het geen standaard vertelperspectief was en liep daarop vast:

Ik vond het lezen zonder de vertellende instantie te kunnen vinden en maar niet duidelijk te krijgen wie die instantie nu is erg vervelend. Dat irriteerde mij hevig en maakte dat ik bijna strandde.

Na een heel boeiende analyse hiervan, komt de auteur tussen:

Het gaat hier om een alwetende verteller, die een gezicht krijgt, wat je niet zo vaak tegenkomt. Die alwetende verteller kruipt enkel in het hoofd van Elias, omdat zijn grootvader Elias het hem ooit heeft verteld. De filosofische/kritische/ironische bedenkingen zoals hierboven vernoemd, komen uiteraard van de verteller, want Elias zou dat onmogelijk kunnen denken. Dat zou niet alleen niet kloppen met zijn persoonlijkheid maar bovendien een compleet anachronisme zijn. Door te kiezen voor deze alwetende verteller (die een link heeft met het hoofdpersonage) had ik de mogelijkheid het verhaal open te trekken naar vandaag en het verhaal in een historische en actuele context te plaatsen, waardoor het verhaal hopelijk een universeel verhaal wordt en niet enkel het verhaal van Elias.

Hoewel niet iedereen wild was over deze keuze, was het wel een onvermoede inkijk in de keuzes van de schrijfster en een boeiende uitweiding voor onze leesclub waarin we via allerlei voorheen onvermoede zijpaden heel veel bijleerden!

Met het gebrek aan hoofdstukken hebben we ondertussen vrede. Zoals Els opmerkt:

Het leest vlot en het niet gebruiken van hoofdstukken draagt daartoe bij. Je wordt meegezogen in het avontuur dat Elias aangaat mocht er een opdeling in hoofdstukken zijn geweest zou dat de vaart in het verhaal gestokt hebben.

Stijl

Toen namen we de schrijfstijl onder de loep.

Wim: Ik vond de schrijfstijl bijna poëtisch. Het leest zeer prettig en het verveelt niet. Zelfs niet in de minder pakkende stukjes. In het begin had ik wat moeite met het opzoeken van typisch Vlaamse woorden. Het leesritme werd wat verstoord door het raadplegen van Google en de woordenlijst achterin. Maar al snel raakte ik hieraan gewend en begon eraan te wennen en vaak wist je de betekenis door het verloop van de zin.

Margo: Ik vond de stijl, de manier van schrijven, in Vuurvader toegankelijk, prettig leesbaar, zonder veel moeilijke woorden. De lengte van de zinnen vond ik goed. Te korte zinnen lezen niet fijn en extreem lange zinnen leiden af van de inhoud. Ze weet de spanning mooi gedoseerd op te voeren tot de climax in het laatste deel van de roman.

Henri: Ik heb het boek als een taalfeest ervaren. Als een avonturenroman en als literatuur. Uiterst verzorgde zinnen. Er is nagedacht en nog eens geschaafd aan de taal en de zinnen. (…) het is ook nog eens een coherent en boeiend verhaal geworden.

Cami: Ook vond ik het erg beeldend waardoor ik mij goed kon voorstellen hoe de omgeving er uit zag. Daarnaast kon ik de uitdrukkingen heel erg waarderen, de bijnamen maar ook zinnen als 'Sinds moeder was gestorven, had hij haar graf nog niet bezocht. Hij was het telkens opnieuw van plan geweest, maar had dat plan ook keer op keer begraven.'

Flore: De schrijfstijl vind ik erg beschrijvend, bijna filmisch. (…) Op een bepaald moment kon je dankzij de woorden van de auteur Afrika bijna ruiken: "Iets van hitte, zweet, brak water, iets pikants, zwaar bloemig en wee, helemaal anders dan de ziltige geur van de zee. De geur van Afrika."

Gea merkt op dat de schrijfstijl traag is: ‘Dat laatste bedoel ik positief. De auteur neemt je mee terug in de tijd, in het langzame niet digitale leven. Alles verloopt in een ander tempo en dat heeft ze goed weten te beschrijven. Dit boek zou zo verfilmd kunnen worden, alles wordt zo gedetailleerd weergegeven. Prachtig.’

Mikodo: Ik kan meewandelen door Congo en om me heen kijken. 

De uitgeverij zelf noemt het boek ‘een ijzersterke koloniale roman over vriendschap en vaderschap’ We bekijken of we ons kunnen vinden in deze omschrijving en of er voorbeelden zijn die dit illustreren.

Edwin: Ik vind de omschrijving van de uitgeverij daar te summier en beknopt. De essentie van het boek lijkt mij dat de waarheid zich heel moeilijk laat formuleren in een complexe werkelijkheid. Dat conclusies zelden eenduidig zijn en ‘juist’ handelen niet altijd heel gemakkelijk is vast te stellen.

Gea: Ik vind het absoluut een ijzersterke roman, maar over het kolonialisme had ik meer verwacht te lezen. Zoals ik bij a. schreef, vond ik de traagheid heel fijn. Daarmee komt het kolonialisme in Congo, het daadwerkelijk in het land zijn, pas zo halverwege het boek aan bod. En doordat alles beschreven wordt vanuit Elias' perspectief is het ook een enigszins eenzijdig beeld. Ondanks zijn gesprekken met August en Nbele. Ik ben me ervan bewust dat de auteur feiten en fictie heeft gebruikt, en ik heb ook ervaren dat ze mij als lezer geen mening opdringt. Neemt niet weg dat ik graag een ander perspectief had gelezen.

De schrijfster zelf zegt: ‘Elke dag opnieuw staan we voor splitsingen in de weg en maakt ieder van ons keuzes, net zoals Elias. En misschien kan de geschiedenis ons daarbij helpen, tenminste dat hoop ik. Een mens zijn geschiedenis is wat een hond is voor een blinde: ze helpt ons de obstakels te zien en de juiste weg te vinden.’

We onderzoeken waar we haar visie terugvinden in het boek.

Rijn: Als het dan gaat om de hond voor de blinde die de weg wijst, dan vind ik dat terug in het deel dat de laatste daden van Elias -en August- in Congo beslaat, het deel dat zijn kleinkind pas later achterhaalde toen hij zelf in Congo een nazaat van Botuli sprak. "August had Embela en Ikuwa de kans geboden het evenwicht te herstellen dat hij zelf had verbroken. En mijn grootvader had gedaan wat August van hem had verlangd. Hij had zijn vader rust gegeven. "(p. 298)

Titel

Dekt de titel de inhoud? Past de cover bij de titel en de inhoud van het boek?

Ingrid: Pas op pagina 186 werd de titel me duidelijk na de uitleg dat August door de Congolezen als "vader van het vuur" werd benoemd. Dat de auteur voor deze titel gekozen heeft is begrijpelijk gezien de rode draad door het verhaal waar Elias op zoek ik naar zijn vader.

De cover was niet eenduidig te begrijpen. Er kwamen prachtige observaties over barsten en littekens. Henri legde de volgende link:

De ene kant, die wij zien is wit, de andere kant (die niet te zien is) is zwart. Maar, het witte is slechts buitenkant. Het witte is erop geschilderd én brokkelt af. Dat is het belangrijkste voor mij. Als ik dan toch iets moet zeggen over die betekenis zou ik het aldus verwoorden: de afbrokkelende witte suprematie. Het perspectief: het ware Afrikaanse gezicht zal naar voren komen.

Edwin: Niet duidelijk is de rol van de foto wat mij betreft. Het is een Afrikaan. Met een lemen masker. Misschien moet ook dit beeld de dubbele werkelijkheid benadrukken. Het echte gezicht en het gezicht met een masker.

Eunice: hoewel het waarschijnlijk klei is op het gezicht, deed het mij aan het stuk denken waar de rubberarbeiders de rubber op hun lichaam plakken en het er vervolgens weer aftrekken, wat pijnlijk is. Ik zag daarom in heel de uitdrukking op het gezicht de pijn van de slavenarbeid plus een verwijzing naar de rubber zelf

Nynke: De cover straalt kwetsbaarheid uit en dat past heel goed bij de inhoud van het boek. Niet alleen de kwetsbaarheid van Elias, maar ook die van August en van de inwoners van Congo

Gea: Ik zie droogte en uitputting. En de barsten kunnen rivieren/stromen zijn. In die zin past het bij het verhaal.

Joran: De personages bevinden zich inderdaad voor een groot deel van het verhaal op een boot op rivieren/waterstromen in het Afrikaanse continent. Zo is er zeker een link!

Het mysterie rond de kaft zorgde dus voor vele speculaties en gissingen. Mikodo legde zelfs de kaart van Congo er even naast om te kijken of het misschien op een landkaart met rivieren sloeg, maar helaas. De auteur liet ons eerst even goed zoeken en graven, maar gaf uiteindelijk een antwoord dat bevestigde dat samen hard werken in een leesclub loont:

Wat jullie in de cover gezien hebben, klopt allemaal. Zo blij dat dit er allemaal is uitgekomen. Het masker (jezelf in de ogen kijken), de transformatie van een naïeve kerel naar een kerel die de werkelijkheid onder ogen ziet, de breekbaarheid, .... Ik heb aan de ontwerper van de cover verteld wat voor mij de essentie is van deze roman en met dit beeld is hij erin geslaagd dat allemaal over te brengen. Daar ben ik bijzonder blij om en ook dankbaar. 

Impact

Vervolgens kijken we of de auteur ons kunnen raken heeft en in welke passages of fragmenten dit vooral het geval was.

Margo: De auteur heeft mij zeker geraakt in positieve zin. Ik kan verschillende voorbeelden geven maar beperk mij tot één. Het deel (blz 218 ev) waarin August zich diep ellendig voelt en aan Elias opbiecht dat hij homo is om vervolgens de heftige reactie van Elias te moeten incasseren. 

Ook Ingrid en Gea waren van dit fragment onder de indruk.

Edwin: Ik vond het fragment waarin, op weg naar het binnenland, een Italiaanse officier en een Engelsman bedenken dat het neerschieten van een vissende inheemse jongen met maar één arm een goed idee zou kunnen zijn ronduit stuitend

Eunice: De auteur heeft mij in positieve zin geraakt met haar beschrijvingen van de natuur. Ik had soms echt het gevoel dat ik meeliep/meevoer, met name bij de beschrijvingen in Congo. Dat zat hem bv. in details, zoals p. 179 'woudreuzen die met hun voeten in het water stonden' en 'moeten uitwijken voor visnetten in het water' en bv. p.230 bijna onderaan 'een boomstam die half onder water stak en die de roeiers door het slechte zicht hadden gemist'. Dat soort details zorgden ervoor dat ik het echt voor me zag.

Mikodo: De auteur heeft me absoluut geraakt in zowel positieve als negatieve zin.
De positieve zin zit 'm in het land, de natuur, de cultuur. De beschrijvingen zijn geweldig zowel beeldend als in de beschrijving van geuren of de beschouwende interacties.
De negatieve beginnen al op blz 5-6 waar een voorschot op het gehele boek word genomen " het hoofd dat vastloopt als een roestige machine omdat het zoveel heeft gezien en gehoord dat het niet begrijpen dat we zo weinig van het verleden leren"

Ingrid: hoe ze de eenzaamheid beschrijft (pag.178 e.v.) "eenzaamheid is een monster, dat maakt een beest van u". Wie de reis naar Congo ondernam, was geregeld alleen en had niemand vertrouwelijk waar hij bij terecht kon met zijn gevoelens.

Gea: Dit boek gaat over het koloniale verleden van België, maar 'wij' Nederlanders konden er ook wat van. En zoals Mieke al benoemt, alle inheemse bevolkingen werden op een bepaald moment wel onderdruk. Hoe erg is het dat we daar zo weinig van geleerd hebben, dat racisme nog steeds bestaat en zelfs weer lijkt toe te nemen. (…)

"Het menselijk geheugen gedraagt zich als een valse slang, medeleven verbleekt zodra men het lot van anderen in handen heeft." (pag. 95)

Rijn: Ook hoe onmogelijk het soms is om het goede, het juiste te kiezen. We zijn mensen en we hebben elkaar nodig want "Wie onverdraaglijk eenzaam is, daalt -zonder dat hij het goed en wel beseft- af naar de spelonken waar donkere wezens huizen en afschuw en angst. En dan komt de mens tevoorschijn zoals hij is afgeleverd door de Schepper: als een vierpotig creatuur dat honger heeft en zijn gevoeg moet doen, dat met geursporen zijn territorium afbakent en huilt en brult en jankt, voortgedreven door de drift tot overleven." (p. 181)

Els: de moed van Elias. Zijn moed vond ik ontroerend. Eerst om uit de armoede te stappen, op avontuur te gaan. Om om te gaan met moeilijkheden in Congo, zowel door de leefomstandigheden als de intermenselijke relaties. De voortdurende dreiging aldaar.

Meer alert…

Uiteraard mag de woke discussie niet ontbreken. Zijn de lezers geneigd nog over dit onderwerp te lezen/beluisteren? Kijken we na het lezen van het boek anders naar het onderwerp? Zijn er specifieke zaken in het boek die onze kijk en mening hierover veranderd hebben, of net bevestigd? Hier ontspon zich een levendige discussie met mooie goede voornemens:

Meer lezen of luisteren over dit onderwerp, verschillende musea die op de planning stonden, boekentips werden gegeven, waarbij Rijn zich onderscheidde met een uitgebreide reeks tips. Ook werd er gepraat over renovaties in musea om alerter om te gaan met racisme en op een niet beledigende manier te exposeren.

Margo: de auteur schrijft ergens in haar roman “ Uw geschiedenis is wat een hond is voor een blinde” . Een mooie zin die ik als titel voor mijn recensie ga gebruiken. Die zin suggereert dat het kennen van de /je geschiedenis nodig is om het heden beter te begrijpen . Een mens moet lessen leren uit de geschiedenis. Wat racisme betreft duurde dat wel erg lang….. hopelijk komt er nu verandering aan. Het openlijk erkennen van al het kwaad dat de mensen in de koloniën is aangedaan is misschien een eerste stap.

Nynke: Het is triest dat het nog steeds gebeurt. We zouden toch niet moeten willen dat vele generaties na ons zich weer verbazen over hoe wij geleefd hebben.

Mooi was ook de interesse van Vlamingen en Nederlanders in elkaars koloniale verleden en het voornemen om ook daarover meer te gaan lezen.

De ‘sales pitch’

Elevator pitch:  Als je 1 minuut de tijd hebt (de tijd dat je in een lift staat): hoe zou je dit boek dan verkopen aan een mogelijk geïnteresseerde uitgever (met andere woorden: wat zijn de sterktes van dit boek)?

Ingrid: Sta je open voor een kennismaking met het nieuwste boek van Leen van den Berg? Deze Vlaamse schrijfster schreef eerst scenario's voor film en televisie en enkele jeugdboeken, waarna ze de stap zette naar romans voor volwassenen. Haar jongste creatie "Vuurvader'" is een historische fictieroman over Congo-Vrijstaat op het einde van de 19e eeuw. De kleinzoon vertelt het verhaal van zijn grootvader Elias die de armoede in Antwerpen ontvlucht en naar Congo reist in de hoop zijn vader te vinden. Het boek leest heel vlot, is gedetailleerd en filmisch beschreven alsof we toeschouwer zijn tijdens de reis. Voor wie meer wil lezen over deze periode uit onze geschiedenis is het boek een aanrader.

Eunice: Dit boek geeft een indringend tijdsbeeld, van zowel de armoede in België als de koloniale misstanden in Congo aan het einde van de 19e eeuw. De sfeerbeelden, dialogen en natuurbeschrijvingen geven de lezer het gevoel aanwezig te zijn op de beschreven plekken. Dat brengt het koloniale verleden ineens heel dichtbij en dwingt de lezer na te denken over zijn/haar eigen verhouding tot dit verleden en wat daar vandaag nog van te zien is

Wim: Deze historische roman, waar het minder roemrijke koloniale verleden van België wordt omschreven in een bijna poëtische schrijfstijl, verandert de invloed op het collectief bewustzijn zodanig, dat het je niet meer loslaat.

Henri: Leen van den Berg schetst op prachtige wijze een portret van twee mannen die eind negentiende eeuw hun moederland België verlaten om in de Belgische kolonie Congo een nieuw bestaan op te bouwen op een rubberplantage. De schrijfster doet dit met toegankelijke en persoonlijke verhaallijnen en met parels van zinnen. De stijl is bloemrijk en beeldend. Ik zou het een boeiende cross-over noemen van een avonturenroman en bildungsroman met een kritische ondertoon ten opzichte van de gang van zaken in de kolonie Congo.

Margo: Ik zou in de pitch de volgende termen gebruiken: veelzijdig, diepgang, leerzaam
hoofdthema: uitbuiting en racisme
mix van fictie en non-fictie, filmisch, vaart, ontroerend

Edwin: Beste uitgever. Ik heb hier een MUST-PUBLISH!
Wij zijn gemakkelijk oordelende mensen. Iets is zwart-wit. Iets is goed of fout. Ik heb hier een boek wat gaat over het koloniale verleden van België in Congo. En het toont aan dat de werkelijkheid vele malen meer complex was dan goed of fout. Dat mensen in hun handelen soms enorm moesten zoeken naar wat goed was om te doen. Dat ze afwegingen moesten maken. Het is deze interne dialoog die helend zou kunnen werken als opmaat naar een nationale dialoog over het koloniale verleden naar voren toe. You have to publish this!

Cami: In het nieuwste boek van Leen v/d Berg neemt ze je mee naar het koloniale verleden van België. Op een Dickense manier word je helemaal meegezogen terug in de tijd. Samen met Elias en August varen we naar Congo. Wil je een inkijkje krijgen in deze periode? Dan is dit echt een must have!

Nynke: Vuurvader is rauw en eerlijk. De auteur beschrijft aan de hand van dagelijkse gebeurtenissen het leven tussen blank en zwart in een Belgische kolonie. Ook is het een verhaal van hoop, van een jongen die hoop blijft houden en het leven met open vizier tegemoet treedt, ondanks de tegenslagen in zijn leven.

Joran: Op een soms harde, maar oprecht geschreven manier neemt auteur Leen van den Berg je mee richting Congo aan het einde van de negentiende eeuw. We volgen het koloniale verleden van België en Congo in de voetsporen van Elias, een jongen die zijn oude ik achter zich laat om aan een nieuw hoofdstuk in zijn leven te beginnen, met vallen en opstaan. Het is een verhaal dat je vaak bij de keel grijpt en de universele en tijdloze thema's laten de lezer zien dat we nog steeds heel wat uit onze geschiedenis kunnen leren.

Sofie: Dit is een vlot leesbaar boek waarin de lezer via een fictieve hoofdpersoon leert over het leven in Congo Vrijstaat. Een boeiend laagdrempelig relaas geeft inzichten in de rubberhandel, discriminatie en racisme, paternalisme, religieuze bekeringsijver en bijgeloof. Daarbovenop is het een ontroerende zoektocht van een wees naar zijn wortels en een portret over de keuzes die mensen maken en een oproep om uit de fouten van het verleden te leren.

Mikodo: Hallo meneer de Uitgever, Ik heb hier een boek in handen dat je niet wil missen. Kijk er goed naar en lees hem echt zelf! Met dit boek kan je veel kanten op wat betreft de nugi-codes. Het is een Historische roman met een geweldige kwaliteit wereldbeeld zeker in de zin van de beschrijving van de natuur. Daarnaast is het een boek van maatschappelijk belang met veel informatie over afhankelijkheids-relaties en wat daar allemaal uit voort kan komen. Bijna een start van de problemen van de huidige tijd, qua uitbuiting en racisme. Dat betekent dat scholen met maatschappelijke en sociale basis dit boek bijna wel op de verplichte literatuur lijst zouden moet hebben. Dus geschiedenis, maatschappij, politiek en historische-roman, 4 mogelijke rubrieken waar je dit boek kan plaatsen.

Rijn: Wie de geschiedenis ziet als een aaneenschakeling van grote gebeurtenissen op de tijdlijn van het grote verhaal, vergeet dat daar en toen mensen waren die in die geschiedenis leefden. Zij leefden niet het grote verhaal, maar hun eigen geschiedenis, waarmee zij -vaak onwetend- het grote verhaal faciliteerden en hun eigen leven en hun verhaal tastend, zoekend, soms gestuurd of gecommandeerd en soms verleid door hoop en verwachting of uit teleurstelling vormgaven. Geschiedenis ontwikkelt geen geweten, kiest niet tussen goed of kwaad. Mensen wel. Daar en dan, maar ook hier en nu. Vuurvader is een roman die een koloniale geschiedenis vertelt van een Antwerps weeskind dat in 1894, gedreven door een uitzichtloos bestaan en het verlangen zijn vader te kennen in Congo verzeild raakt. Wat hij daar meemaakt is zijn "kleine verhaal" dat hij nooit vertelt, totdat...

Els: Lees je graag historische romans of wil je graag dat genre eens uitproberen ? Lees dan zeker dit boek van Leen van den Berg. Ze vertelt het fictief avonturenverhaal met waargebeurde elementen uit ons Koloniaal verleden in Congo. Het verhaal start in een weeshuis in Antwerpen en brengt je met een schip vanuit de haven van Antwerpen naar een ander continent bij de start van kolonisatie en wreedaardige leegroof van Congo. Geduid, met schitterend ontwikkelde personages brengt deze auteur jou één en ander bij over dit duister verleden.

Gea: Het verleden is heden! Uitbuiting, racisme, klassenverschillen, machtsmisbruik, liefdeloosheid: het valt in het nu niet meer onder kolonialisme, maar er zijn geen excuses voor het feit dat ze nog bestaan. Lees 'Vuurvader' van Leen van den Berg en zie de schaduwen die de geschiedenis vooruit werpt.

Flore: Vuurvader is een boeiend verhaal vol interessante personages. Het vertelt een stukje geschiedenis dat voor velen nog onbekend is. Aan de hand van verschillende standpunten kom je meer te weten over het koloniale verleden van België. Dit verhaal is een vrij laagdrempelige manier om bij te leren over Congo: er worden geen ingewikkelde constructies of moeilijke termen gebruikt. Bovendien is het verhaal op zich prachtig en zal het je zeker raken.

Silvia: Vuurvader is een prachtig avontuurlijk verhaal over de Belgische kolonisatie in Kongo. Het verhaal heeft mooi uitgewerkte personages en is beeldend beschreven. Het verhaal grijpt je aan, doet je adem stokken en laat je af en toe op het puntje van je stoel zitten. Het sleept je vanaf het begin mee om je vervolgens niet meer los te laten. Dit boek moet je echt gaan lezen!            

Evaluatie

Zijn de verwachtingen (zie vraag 1) uitgekomen? Is het boek beter meegevallen of juist minder? Waaraan lag dat dan?

Margo:  ik verwachtte toen dat het boek leerzaam zou zijn. Dat is uitgekomen (…) Knap gedaan door de auteur dat ze zo emoties bij de lezer kan oproepen.
Dan nog iets wat mij tegengevallen is: ik vond het middendeel wat inzakken, ik moest toen echt moeite doen om door te lezen. Misschien had dat deel wat korter mogen zijn.

Cami: Eigenlijk heeft het boek mijn verwachtingen overtroffen. Ik heb meer inzicht gekregen in de denkwijzen in die tijd en bleef door de prettige schrijfstijl wel toegankelijk.

Henri: De verwachtingen zijn overtroffen. Hoewel ergens in het midden de vaart enigszins uit het verhaal ging, duurde dit slechts kort en heb ik waarlijk genoten van dit boek. Ik heb het geheel als een waar taalfeest ervaren.

Els:  Ik vind dat de auteur een mooi verhaal heeft geschreven om veel geschiedkundige aspecten uit die tijd in de kijker te zetten. Vlot geschreven. En ik heb ook wat bijgeleerd. Bv dat de plaatselijke bevolking met stukjes koperdraad werd betaald ipv met echte munten of geld. En dat inheemse bevolking ook slaven hadden.

Wim: Meteen al na de eerste pagina wist ik dat mijn verwachtingen niet uitkwamen. Dit kwam voornamelijk door de schrijfstijl en de karakters die er heel levendig in voor kwamen.

Ook voor Silvia gingen de karakters echt leven, wat ze top vond.

Rijn: Zoals bekend had en heb ik moeite met de opbouw van het verhaal en dan heb ik het over de onduidelijke vertellende instantie. Al begrijp ik het doel van de ingreep met het oog op 'Zoon in Congo' en de uitleg, ik vind het niet elegant gedaan omdat het mij stoorde in mijn leeservaring. De incongruentie in de vertellende instantie stoorde mij dusdanig dat het de kern, het verhaal van Elias, naar de achtergrond van mijn aandacht bracht want mijn aandacht kon daar zo niet vanzelf komen. Ik heb het eea bewust naar de achtergrond moeten duwen om het verhaal te genieten. Wat ik wel deed.

Mikodo: Ik heb veel meer "gekregen" dan ik had verwacht. Daarnaast was het ook gewoon een mooi geschreven boek

Gea: Mijn verwachtingen op het eerste deel zijn zeker uitgekomen. En meer dan dat. Hoe het anno nu doorwerkt, is vooral mijn eigen interpretatie van het boek. Het is knap dat de auteur mij op die manier door haar schrijfstijl en de feiten aan het denken heeft gezet.

Nog wensen of vragen?

Wat hadden we graag anders gezien aan het boek? Had iemand nog aspecten die hij of zij graag zou bespreken met de medelezers?

Wim: Het enige dat ik nog meer had willen zien is de rol van de stamhoofden. Dit had dan wat meer duidelijkheid gegeven in hun beweegredenen van handelen.

Nynke en Gea hadden graag een vertelperspectief vanuit August als afwisseling met Elias gehad. Joran zou daar ook Nbele nog aan toegevoegd hebben. Verschillende lezers hadden graag de eindnoten vervangen door voetnoten om het leesgemak te bevorderen.

Samen zijn we zeer grondig in dit boek gedoken en hadden we een heel boeiende tijd. Dankjewel leesclub voor de vele interactie, de grote inzet en de interessante gesprekken!

Sterren

Er werden 16 recensies geplaatst. Het boek werd als volgt beoordeeld door de lezers: 3 lezers gaven 3 sterren, 9 lezers gaven 4 sterren en 4 lezers gaven 5 sterren. Dit brengt het boek op een gemiddelde van 4.1 sterren.

Sofie De Braekeleer, coördinator leesclub Vuurvader