Op 30 april ontvingen de eerste van vijftien deelnemers het boek Zand van de Amerikaanse auteur Hugh Howey. Daarmee kon de leesclub rondom dit boek beginnen! De sympathieke selfmade writer Hugh Howey is vooral bekend van zijn Silo-trilogie, die zowel thriller als dystopie is. Zand belooft een postapocalyptische dystopie te worden. Zal dit boek het als hoog aangeslagen niveau van de trilogie evenaren? Elf van de vijftien deelnemers zullen een directe vergelijking kunnen maken. Voor de rest is het een eerste kennismaking met deze auteur. Heeft dat verschil gemaakt in de waardering van het boek? ‘De waarheid laat zich niet begraven’ zo luidt het motto op de kaft, dus we zullen het zien. De leesclub bestond uit een leesclubcafé, een discussie én een onderdeel ‘vragen aan de auteur’.  Uit al deze onderdelen kwam een relatief gezien eensgezinde waarheid over het boek Zand naar boven drijven. De onderstaande onderwerpen speelden een belangrijke rol in de discussie.

Zand

Een meer toepasselijke titel was voor dit boek niet mogelijk geweest, zo meende de volledige leesclub. Het element ‘zand’ is zo sterk aanwezig in het verhaal, dat sommige deelnemers het ervaren als een extra personage. In de geschetste toekomstige wereld wordt echt alles beheerst door het zand. Het gebruik van nieuwe woorden voor allerlei typen zand en de op een zandwereld aangepaste metaforen, maken het helemaal af. Mede ook door de beeldende schrijfstijl van de auteur voelden deelnemers het zand tussen hun tanden knarsen, in hun haar zitten of in hun schoenen sijpelen. Deze doorwrochte manier van omgaan met een element als zand beschouwt iedereen als origineel en leuk.

Zandduiken

Speciale vermelding verdient het onderdeel ‘zandduiken’, een door Howey nieuw uitgevonden bezigheid die een belangrijke rol in het verhaal speelt. Het is net zoiets als diepzeeduiken, maar dan in zand. Dat kan natuurlijk niet zomaar en er zijn dan ook speciale pakken voor nodig die met elektriciteit werken en het zand vloeibaar maken. Over de originaliteit van het zandduiken is de leesclub eveneens onverdeeld positief: wat een vondst! Hilma kan zelfs niet meer normaal langs een berg zand lopen zonder aan het zandduiken te denken. Vandaar dat ze besloot om de auteur te vragen waar hij zijn inspiratie vandaan heeft gehaald.

Howey: “Hey Hilma, the idea started when I visited my father in Colorado, and I saw the incredible sand dunes to the west of the Rockies. I wondered what would happen if entire cities were buried under meters of sand like this. I also spent a summer working as a commercial scuba diver, so I had a lot of experience with the dangers and claustrophobia of working underwater in the dark.”

Veel deelnemers hadden echter moeite om de werking van de pakken, goed te snappen. Ook over de voorgeschiedenis van het verschijnsel zandduiken had meer verteld mogen worden. In navolging van Ida, die echt graag had geweten hoe het ooit was ontstaan, blijven mensen met vragen achter. Martin vroeg de auteur of hij denkt dat zandduiken ooit mogelijk zal zijn. Daarop vertelt Howey dat vloeibaar zand zowel in de werkelijkheid als in laboratoria al voorkomt en dat trillingen verrassende dingen tot stand brengen met zand. Maar zolang er niks onder alle zand ligt dat we nodig hebben...

Zandduiken blijkt trouwens een dusdanig benauwende en gevaarlijke bezigheid dat geen enkele deelnemer het graag eens zelf zou doen.

Boeiende hoofdpersonen

De twee broers Palmer en Conner en hun oudere zus Vic(toria) zijn de belangrijkste hoofdpersonen van dit verhaal. Palmer en Vic zijn echter stoere zandduikers, terwijl Conner een meer ‘gewone’ middelbare scholier is. Uiteindelijk blijkt die laatste echter toch het meest populair. Dat komt voornamelijk omdat hij de grootste ontwikkeling doormaakt. Guy noemt Conner daarom zelfs zijn uitgesproken favoriet. Een kleine groep dames heeft echter meer iets met de avontuurlijke Palmer, die een echte overlever blijkt. Miranda heeft geen expliciete favoriet en stelt dat dit komt door een uitstekende karakterisering: “Ik vind ook dat de auteur je al snel goed laat kennismaken met de karakters. Het zijn jonge mensen met een flinke rugzak. Zoals ze worden beschreven, komen ze levensecht en geloofwaardig op me over.”

Daarmee bleef heldin Vic echter onderbelicht, al merkte Martin nog op dat de vrouwen in het verhaal een sterke rol hadden. Dat zette coördinator Anne-Claire aan tot het maken van een aparte vraag over Vic. Toen bleek dat deze wel degelijk ook geliefd was en veel bewondering afdwong, maar door sommigen als enigszins afstandelijk werd ervaren. Al was het dan wel weer begrijpelijk waarom Vic dat is, vanwege wat ze allemaal heeft meegemaakt. Typeringen als stoer, moedig en dapper overheersten dan ook.

In het algemeen wordt de karakterisering van de personages als goed omgeschreven en wordt het feit dat de gezichtspunten van alle belangrijke personages aan bod komt als positief ervaren. Alleen Sam had daar juist moeite mee en had liever minder perspectiefwisselingen gehad.

Van slow starter tot pageturner door cliffhangers

Op de eerste twee delen van het boek wordt nogal wisselend gereageerd. Bijna alle deelnemers ervaren één of meerdere stukken ervan als traag, maar de meningen zijn verdeeld over welke gedeelten er nu precies traag zijn. Joran wijst er echter op dat de eerste twee delen langer zijn dan de andere drie en dat er minder afwisseling is van vertelperspectief. Als de gezichtspunten verderop in het boek sneller wisselen komt er ook meer vaart in het verhaal.  

Voor de meeste deelnemers was de trage start trouwens niet funest. Doordat menig hoofdstukje eindigt met een cliffhanger en de steeds wisselende gezichtspunten de nieuwsgierigheid gaande houden, wilden ze toch verder lezen. Het boek wordt zo steeds spannender en uiteindelijk zelfs moeilijk weg te leggen. Twee lezeressen hadden wel moeite het boek uit te krijgen, maar hadden daar geen eenduidige reden voor.

Veel thema’s

Zand is geen dik boek. Toch brengt het tal van belangwekkende thema’s ter sprake, zo blijkt uit de veelheid van antwoorden die op vragen hierover worden gegeven. Overleven is bijvoorbeeld zo’n thema dat vaak wordt genoemd, al is dat waarschijnlijk niet al te vreemd voor een (post)apocalyptisch verhaal. “Als je leeft tussen zandduinen, en er is een tekort aan alles, vooral aan water, dan draait het leven om overleven,” stelt Marieke vast en zo is het natuurlijk.

Waarheid is een ander thema, dat natuurlijk ook terugkomt in eerdergenoemd motto. Het inspireert Saskia tot het maken van de meest bewonderde opmerking van de leesclubdiscussie. Daarin verwijst ze naar een in het verhaal voorkomende lokale mythe over de grote god Colorado en een Witte Stier. “Deze mythe moet de zand wereld verklaren. Maar het is een leugen. Het einde van het boek maakt duidelijk dat de werkelijkheid anders is. De wereld van Zand is niet zoals gedacht.” Daar zit naar haar idee een boodschap achter: “De boodschap lijkt te zijn dat de mens de waarheid verdraait vanuit zijn emotie en dat de leugen uiteindelijk de waarheid wordt.” Toch maar even aan de auteur vragen of de mythe was gebaseerd op een bestaande mythe of door de auteur zelf bedacht:

Howey: “I came up with this myth. I think it helps to make a believable world if you can also describe the legends and belief systems of the people who live in it.”

Aangezien alle hoofdpersonen tot dezelfde familie behoren, is ook dat een duidelijk thema. Nancy, gebruikt het voor dit verhaal toepasselijke woord ‘familiedynamiek’. Er zal immers veel veranderen voor dit gezin dat in het begin van het verhaal uit elkaar is gevallen, maar door de gebeurtenissen weer tot elkaar komt. Uiteindelijk blijken de zich herstellende relaties veel ontroerende momenten op te leveren. Nancy heeft in ieder geval erg genoten van deze lijn in het verhaal.

Vervolgens werd verraad, dat op tal van momenten de kop op steekt, vaak als thema genoemd. In relatie daarmee staat egoïsme, dat in de motieven van verschillende personages hoogtij viert. Dat klinkt allemaal niet zo vrolijk, maar gelukkig houdt het daar niet mee op. “Uiteindelijk wordt wel duidelijk dat alle personages elkaar nodig hebben om verder te gaan,” constateert Joran. Samenwerking, saamhorigheid, liefde en hoop vormen dan ook de andere kant van de medaille.

Tenslotte zag Miranda ook nog een vergelijking met de internationale vluchtelingencrisis in het verhaal terug, wat steeds meer bijval vond.

Mooi en filmisch geschreven

Over de schrijfstijl van Hugh Howey bestaat eveneens grote eensgezindheid. Deze is vlot en uitermate beeldend. Bijna alle deelnemers voelen de benauwdheid van het zandduiken, het knarsen van het zand en de dorst van een stad op permanent waterrantsoen. De gebeurtenissen worden zo goed beschreven dat je ze bijna voor je ziet gebeuren.

Verder worden zijn fraaie zinnen geroemd, wat een leesclub vol citaten tot gevolg heeft, zowel in het leesclubcafé, de discussie als de recensies. Het is moeilijk kiezen, iedereen heeft zijn eigen favorieten. Toch wordt er één citaat twee keer genoemd, namelijk door Hilma en Sam:

" .. en alleen de oorlogsgod bleef helder stralend achter. Het was Colorado, het grote zwaarddragende sterrenbeeld van de zomerhemel, met zijn gordel van drie sterren op een rij .. " (p14)

Goed uitgewerkte kernwereld, maar verder matige wereldbouw

Het verhaal speelt zich grotendeels af in de toekomstige woestijnstad Springston. Deze komt mooi tot leven, al geldt dat met name voor de armenwijk Shantytown. Zoals Nancy opmerkt is er voor de meer welvarende delen van de stad beduidend minder aandacht. Dat klopt, maar verschillende deelnemers vinden het idee van de zandwereld niettemin mooi en gedetailleerd uitgewerkt. Daaronder is ook Anne-Claire die dol is op een wereldbouw vol details (en dus een hoge lat heeft op dat punt). Een aantal deelnemers wijst erop dat er veel raakvlakken zijn met de ons bekende wereld en de wereld uit Zand daardoor goed is voor te stellen. Voor Sylvia had er echter best een schepje nieuwigheid bovenop gemogen. Zij vindt de alternatieve wereld toch wat beperkt.

Veel te weinig aandacht is er inderdaad voor de wereld in het Oosten, die achter het niemandsland schuil blijkt te gaan en pas later in het verhaal vorm krijgt. Een erg vage vorm helaas, waar geen enkele deelnemer een mooi beeld bij krijgt. En dat sluit aan bij het volgende punt.

Whatever happened? Onbeantwoorde vragen

Alle leesclubdeelnemers blijven tot hun spijt achter met vragen over de toestand van de zandwereld. Ook hier weer te weinig achtergrondinformatie. Hoe is de woestijnwereld rondom Springston ontstaan? Hoelang is dat al zo? En wat is er nu precies aan de hand daar in het Oosten? Vooral bij Tessa blijft het maar knagen: “wat is er gebeurd dat deze wereld is ontstaan, en hoe kan het dat de geschiedenis van wat hiervoor was blijkbaar helemaal is vergeten.”Ze vroeg het de schrijver zelf.

Howey: “Thousands of years have passed, but it wouldn’t take as long as you think. Just look at how mysterious the world of a hundred years ago is to us today. Or five hundred years. It’s only because we study as much history as we do that we have an idea of the world back then. Word of mouth doesn’t last very long at all. This is why literature is so deeply important.”

We want more!

Guy gelooft dat de auteur expres veel dingen vaag laat om de eigen fantasie van de lezer te stimuleren. Er wordt echter wel veel gevraagd van die fantasie. De meesten willen een vervolg (Guy ook), want er is nog zoveel te vertellen over deze wereld. Maar dat zou er niet van komen. Zand zou een standalone blijven, zo lees je overal. Het zit Marieke nog het minst lekker van iedereen en hoewel de kans op het gehoopte antwoord klein lijkt, stelt ze Hugh Howey toch De Vraag over een eventueel vervolg. En dan volgt er een grote verrassing:

Howey: I’m working on a sequel now, and it starts in the world across the sand. ...  There is a lot more to tell in this world. I’m excited to get that chance.”

Vergelijkingen met Silo

Eigenlijk worden ze niet eens zoveel gemaakt. Voor de meesten is het ook alweer een tijdje geleden dat ze Silo en eventuele vervolgdelen lazen. De algemene conclusie is echter deze: Zand haalt ook een hoog niveau en voldoet aan de verwachtingen, maar zo indrukwekkend als Silo is het niet.  En hoe kan het ook? Zand is een compacte roman van 275 pagina’s en Silo een uitgebreide trilogie met boeken van meer dan 400 pagina’s.

Maar hoe zat het nu met Tessa, Sam, Lady Moonchild en Pepijn, degenen die nog niets van deze auteur hadden gelezen? Wel, eerlijk gezegd was hun enthousiasme voor het boek en/of de leesclub gemiddeld genomen lager dan die van de overige deelnemers. Het wordt echter nauwelijks duidelijk wat dit met onbekendheid met Hugh Howey te maken heeft. Blijft er toch nog een waarheid begraven. Al geeft Tessa wel aan dat boeken als Zand sowieso minder haar ding zijn, omdat ze er iets van diepgang in mist.

Het einde

Het is bij spannende boeken altijd weer de vraag: hoe wordt het einde gewaardeerd. Ook dat was bij dit boek echter goed. Wel hoorde je het vaker aangeduid als ontroerend en mooi, dan als verrassend. Saskia sprak zelfs van kippenvel en daar sloten anderen zich bij aan.

Een geslaagde leesclub

De leesclub zelf is door veel deelnemers erg positief beoordeeld. Er was een goede sfeer, veel activiteit bij alle onderdelen, een goed boek (waarbij onze dank uitgaat naar uitgeverij Q voor het beschikbaar stellen van 15 exemplaren) en, ondanks een hoge mate van eensgezindheid, een inhoudelijk interessante discussie. En als toetje op de taart kregen we leuke antwoorden van auteur Hugh Howey op onze vragen. Iets waarvoor we hem uiteraard van harte danken!

Howey: “This is the amazing thing about fiction: We can travel to diverse places from anywhere in the world, and we can be different people and learn from their experiences.

Eindoordeel

Uiteindelijk maakten veertien deelnemers de leesclub af. Dat leverde Zand elf keer een beoordeling op van vier sterren, twee deelnemers gaven drie sterren en eentje bleef er op twee sterren steken. Daarmee komt het boek uit op een gemiddelde van 3.71 oftewel afgerond 3,5 sterren.