Over Znežanka

Znežanka is een jonge vrouw die manisch verliefd wordt op een man, maar in plaats van een lang en gelukkig leven in liefde en harmonie eindigt hun korte samenzijn in een diepe beangstigende afdaling in het rijk der schimmen. Tenminste, voor haar. Haar droomprins verdwijnt uit beeld en hervat zijn leven. Znežanka weet een manier te vinden om om te gaan met de verliezen en de snijdende pijn die volgen op zijn vertrek, maar of deze oplossing haar gaat helpen er weer bovenop te komen?

Znežanka is een tragikomisch verhaal, een pleidooi voor het 'afwijkende' en een modern sprookje over een vorm van verbeelding die in onze maatschappij vaak als gekte wordt gezien. Waar ligt de scheidslijn tussen verbeelding en waanzin en wie bepaalt die eigenlijk?

De leesclub en hun verwachting

De leesclub bestaat uit 15 actieve en enthousiaste lezers (inclusief de coördinator). Omdat Bronja Prazdny voor de meeste lezers een onbekend auteur is, gaan ze voor hun verwachtingen vooral af op de korte beschrijving van het verhaal. Over het algemeen verwachten de lezers een psychologische roman met een interessante hoofdpersoon. Martin Pruimers verwacht “een psychologische roman met een donkere en dreigende sfeer”. JohanDC spreekt de hoop uit een verhaal van hoop en een mengeling van humor en verdriet te lezen.  Thea Uri volgt Bronja op Facebook en is bekend met haar schrijfstijl. Ze heeft daarom hoge verwachtingen: “De tekst op de flaptekst heeft mijn nieuwsgierigheid gewekt: een verhaal met boeiende thema's gecombineerd met Bronja's schrijfstijl lijkt mij zeker de moeite waard.“ Wat Wendyvd vooral intrigeert is dat het een modern sprookje wordt genoemd: “Ik ben ook benieuwd welke elementen van een sprookje hierin verwerkt zitten (goed versus kwaad?, magische elementen?, happily ever after?).”

Dat Judith Visser het boek aanbeveelt is zeker een pré voor de meeste lezers.

Cover en titel

Als eerste buigt de leesclub zich over de cover en de titel. De sombere groene cover valt minder in de smaak en nodigt de meeste lezers niet uit om het boek op te pakken in de boekhandel. Toch intrigeert de afbeelding wel, bijvoorbeeld bij VinaPina. “Ik ben een natuurmens, een bosmens, dus ik werd wel aangetrokken door de cover.” Datzelfde geldt voor Martin Pruimers: “Omdat ik een liefhebber ben van -ook donkere- bossen, zou ik het boek waarschijnlijk wel hebben opgepakt.” Voor Helma Koot wekte de cover herinneringen op aan de bevreemdende sfeer van de mangrovebossen in de Everglades in Florida. Na lezing van het boek vinden de meeste lezers de cover wel toepasselijk. Guido Goedgezelschap: “Na het lezen geeft deze foto visueel aan hoe het er in het verwarde hoofd van Znežanka uitziet”.

Znežanka is een titel die niets weggeeft over het verhaal, anders dan dat het de naam van de hoofdpersoon is. Annie ten Cate vraagt zich af waarom de auteur voor deze moeilijke naam heeft gekozen: “Ik vind het wel een lastige naam, ik heb geen idee hoe je deze naam uitspreekt. Znežanka betekent Sneeuwwitje, ik zou dan ook eerder voor Sneeuwwitje gaan.” Een mening die Martin Pruimers niet deelt: “Er is mijns inziens niets op tegen om een Sloveense naam te gebruiken; ik vind het juist leuk.” Ook Wendyvd is positief: “Omdat Znežanka zo’n bijzondere naam is, geeft het het boek meteen een bepaalde mystiek, vind ik, nog versterkt door het feit dat haar naam Sneeuwwitje betekent.”

Personages

Daarna buigen de lezers zich over de personages. Er zijn naast Znežanka meerdere belangrijke personages: Arend, Penelope, Robert, Willem, Sebastiaan en Smilla. De lezers leggen verbanden en overeenkomsten en proberen de complexe karakters te analyseren. Wendyvd vat alles mooi samen: “Znežanka is het hoofdpersonage, dus daar kunnen we niet zonder. Smilla is zo hard met haar verweven, en zo’n groot deel van het verhaal dat het boek niet zonder haar kan. Arend is om meerdere redenen nodig: om het verhaal te kunnen vertellen, maar ook om Znežanka op weg te helpen, zowel letterlijk als figuurlijk. Sebastiaan en Willem kaderen dan weer waarom Arend naar Znežanka toe trekt. Sebastiaan is ook van belang voor de roadtrip an sich. Willem had misschien wel weggelaten mogen worden. Robert is uiteraard belangrijk, omdat hij de oorzaak is van hoe Znežanka’s leven verlopen is, de reden waarom ze een psychose gekregen heeft. En Penelope dient vooral voor het contrast: de vrouw die geen moeder mocht worden, tegenover het meisje dat moeder moest zijn.” Henri geeft op zijn beurt een mooie verklaring voor de naam van Arend: “Ik denk dat Arend zorgzaam is. Zoals de arend vliegt onder het jong, dat leert te vliegen.”

Znežanka probeert er in het boek bijna dwangmatig achter te komen of Arend te vertrouwen is of dat hij een ‘gekkie-liefhebber’ is. De lezers zijn het er unaniem over eens dat het eigenlijk niet uitmaakt wat zijn intenties zijn omdat hij hoe dan ook Znežanka in haar waarde laat. Leamd: “Ik denk dat het niet uitmaakt wat zijn intenties zijn. Als hij voor Znežanka zorgt omdat hij graag die rol van beschermer wil, of omdat hij te vertrouwen is: het resultaat is hetzelfde. Hij zorgt voor haar en laat haar zijn wie ze nu is, en dat is voldoende.”

Het viel Juliette van Nes op hoe de manier waarop Znežanka haar voormalige droomprins bekeek veranderde: “Het is grappig vind ik, hoe Robert verandert van een prachtige Noorman in een watje met een terugwijkende kin en haargrens. Ik geloof dat hij zelfs een bochel heeft. Dat is misschien wat te veel van het goede. Had hij die al of kreeg hij die later en hoe kwam dat? Het maakt duidelijk dat ze hem eindelijk ziet zoals hij is.”

Schrijfstijl en vertelperspectief

‘Verzorgd’, ‘direct’, ‘intens’, ‘snoeihard maar tegelijkertijd rauw en ontroerend’, ‘met veel gevoel geschreven’ en ‘beeldend’ zijn kwalificaties die voorbijkomen. JohanDC verwoordt het als volgt: “Beschrijvend, precies en sfeervangend zijn de woorden die bij mij opkomen over de schrijfstijl. Tegelijk ook rauw en hard, met humor!” Thea Uri: “Bronja heeft een prettige, directe manier van schrijven. Soms indringend zoals de beschrijving van de abortus. De roadtrip is beeldend geschreven met veel gevoel voor details. Ook is er plaats voor humor, bijvoorbeeld wanneer Bronja beschrijft hoe iemand op een nepleren stoel neerploft. (Tijdens het lezen hoorde ik dat geluid bijna echt.)” De kritische noot komt van Guido Goedgezelschap: “Zonder afbreuk te doen aan de eigenheid van de auteur heb ik mij vaak afgevraagd waarom er in een verhaal, met toch wel een diepgaande psychologische inslag, zo dikwijls gebruikgemaakt werd van ellenlange zinnen. Ik verloor vaak de draad omdat ik niet meer wist hoe de zin begonnen was: werkt erg remmend en is nadelig voor de vlotte leesbaarheid. Gelukkig houdt Bronja haar woordgebruik vrij eenvoudig, een pluspunt om niet helemaal te verdwalen in het toch aangrijpende, merkwaardig verlopende verhaal.”

Het verhaal wordt verteld vanuit ik-persoon Znežanka. Op de vraag of zij als vertelster betrouwbaar is zijn de lezers het niet eens. Ien Jennekens is stellig van haar betrouwbaarheid overtuigd: “Jawel, zij vertelt over dingen die haar zijn overkomen, dus ik er ga ervanuit dat zij eerlijk en betrouwbaar ons deze zaken mededeelt.” Riet denkt daar anders over: “Door hetgeen Znežanka heeft meegemaakt vind ik haar geen betrouwbare verteller, ze is een beschadigde vrouw en ziet de wereld anders dan de meeste mensen.” JohanDC  kiest voor de middenweg: “De vertelster is niet zozeer onbetrouwbaar, maar wel beschadigd en daarmee is de werkelijkheid getroebleerd en diffuus.”

Opbouw van het verhaal

Het verhaal verloopt chronologisch met flashbacks naar het verleden waardoor de lezers erachter komen wat de oorzaak van Znežanka’s psychose is. De lezers zijn unaniem te spreken over deze opbouw. Wendyvd: “Ik vond deze opbouw echt heel erg goed. Je krijgt telkens net genoeg mee om er weer net iets meer van te snappen. Heel mooi is ook dat je eigen ontdekking van de feiten gelijkloopt met hoe Arend het verhaal door Znežanka verteld krijgt.” Ook Henri is positief: “Ja, de opbouw is wel knap gedaan. Hoewel, de gebeurtenissen nu niet dusdanig zijn, dat je ze niet aan voelt komen, blijft de intense spanning aanwezig. Het is dan ook niet zozeer de informatie die mij boeit, maar de langzame verrijzenis van Znežanka. Ze komt uit een diep dal van traumatische ervaringen, toch langzaam omhoog. En dat vond ik uiteindelijk het krachtigst aan deze roman.”

Thema's en onderlagen

Er worden meerdere thema’s aan de orde gesteld: psychoses, rouwwanen, psychische hulpverlening, abortus en (seksueel)misbruik zijn de meest in het oog springende.

Vooral de abortus die Znežanka heeft ondergaan zorgt voor discussie en bij enkele lezers voor hoogoplopende emoties en het gevoel dat de auteur via de woorden van Znežanka haar eigen mening over abortus weergeeft.

Nadat uitgelegd is dat de daden en woorden van de persoon niet verward moeten worden met de mening van de auteur (dat zou wat zijn voor thriller- of horrorauteurs) en de gemoederen weer tot rust zijn gekomen is een belangrijk gespreksonderwerp de psychische gesteldheid van Znežanka en de manier waarop Arend daarmee omgaat. Guido Goedgezelschap denkt dat Arend voor haar de beste therapeut is die zij kan dromen: “Wat dat betreft overstijgt Arend de gediplomeerden, de instellingen en de medische wereld waar Znežanka gedurende 10 jaar mee geconfronteerd werd.” Op de vraag of Arend de geestesgesteldheid van Znežanka niet al te rooskleurig ziet is het antwoord van Leamd: “Nee, ik denk het niet. Hij heeft bij zowel Willem als Sebastiaan de donkere kant ervan gezien. En misschien heeft hij wel gelijk met zijn positieve benadering.” Een mening die door de meeste lezers wordt gedeeld. Bielieke ziet zijn hulp eerder als therapie voor zijn eigen problemen: “Door zich te focussen op de problematiek van anderen hoeft hij niet onmiddellijk na te denken over zijn eigen zorgen en kan hij op die manier verder met zijn leven.”

Ook het feit dat Znežanka af wil af van haar psychose, maar (nog) geen afscheid van Smilla wil nemen, kunnen de lezers grotendeels begrijpen. JohanDC: “Ik snap het wel ja. Ze zoekt steun, houvast, een meerpaal op een woeste zee.” Thea Uri: “Ik begrijp dat Znežanka Smilla wil houden omdat haar ingebeelde dochtertje haar houvast en troost biedt. Of het op den duur verstandig is, is een andere discussie, maar begrijpelijk vind ik het wel. Dat ze van de psychoses af wil, begrijp ik ook. Deze zijn alleen maar beangstigend en bedreigend en in Znežanka's geval reden tot opname in Zonneschild. En daar zit ze niet op te wachten.” Martin Pruimers: “Het is voor haar waarschijnlijk de enige manier om met haar psychose om te gaan, dus ik vind de keuze (als je daar al van kunt spreken) om Smilla te laten voortbestaan wel een logische. En ze doet er in feite niemand kwaad mee.”

De psychiatrische hulpverlening wordt in aansluiting hierop gezien als belangrijkste onderlaag in het verhaal. Martin Pruimers: Ik heb bedekte kritiek op het psychiatrisch systeem gevonden, met name het feit dat iemand tien jaar lang “draaideurpatiënt” is en tenslotte wordt weggestuurd met de boodschap dat ze de confrontatie moet aangaan met de veroorzaker van haar ongeluk.” Juliette van Nes noemt misbruik van kinderen door een familielid waar de rest van de familie apathisch bij blijft en misbruik op het platteland van Amerika waar een vorm van geestelijke en lichamelijke armoede heerst.” Sabrina voegt daaraan toe: “De onderlaag voor mij is de kritiek van de maatschappij op iedereen die ‘anders’ is (medicatiegebruik).”

Sprookje, roadtrip of queeste

Alle drie de elementen zijn van toepassing op het verhaal, alhoewel de lezers hun vraagtekens zetten bij ‘sprookje’. Wendyvd: “Ik zie het niet als een sprookje, maar wel als een verhaal vol sprookjesachtige elementen. Znežanka betekent ‘Sneeuwwitje’ en ze zegt over zichzelf dat ze een sprookjeshoofd heeft. Dat ze op reis gaat om haar ‘opdracht’ te volbrengen is ook iets uit een sprookje. En er zijn natuurlijk ook de goede en de slechte prins. Maar verder zit er volgens mij net iets te weinig symboliek in het verhaal om het echt een sprookje te kunnen noemen.” Helma Koot kan daar deels in meegaan: “Misschien is het geen sprookje in de traditionele betekenis, maar er zijn wel kleine verwijzingen/elementen: Znežanka (Sneeuwwitje), de (foute) prins Robert en de goede fee Arend. Znežanka leeft als een soort Alice in Wonderland in haar eigen (waan)wereld en probeert daar net als Alice weer uit te komen.” Annie ten Cate is niet overtuigd en ziet meer de harde realiteit: “Znežanka wordt in de steek gelaten, blijft achter met alle ellende. Ze wordt daar ziek van en door haar ziekte ziet ze dingen die andere mensen niet zien.”

De roadtrip wordt wel door iedereen herkend. JohanDC: “De roadtrip is vooral ook een reis door de ziel en het leven van Znežanka. Haar verhaal wordt langzaam duidelijk en ze is bezig met verwerking, inclusief de bijbehorende levensvragen.” Helma Koot ziet de roadtrip met de veranderende natuur vooral als een metafoor voor de gemoedstoestand van Znežanka. Een mening die gedeeld wordt door onder andere Ien Jennekens: “Het landschap wordt steeds fraaier en het mooiste ligt aan het eind in Californië. Met Znežanka gaat het ook steeds beter en de afsluiting van een nare periode, komt voor haar aan het eind van deze reis.”   

Op de vraag of Znežanka haar queeste heeft volbracht antwoorden de lezers bijna allemaal bevestigend. VinaPina: “Ze wilde vooral antwoorden, ze wilde weten waarom Robert haar uit zijn leven heeft gebannen, heeft kunnen bannen, terwijl hij beweerde dat hij met haar, en niet met Linde, verder wilde. Uiteindelijk kwamen daar nog andere vragen bij (hoe hij toch vader is kunnen worden na zijn vasectomie), maar daar heeft hij ook eerlijk op geantwoord - hoewel het geen fijne antwoorden waren natuurlijk. Maar in haar zwart/witte wereld zal dit denk ik wel voldoende zijn geweest - ze had vragen, nu heeft ze eindelijk antwoorden.” Bielieke: “De queeste is haar zoektocht naar antwoorden. Het waarom, naar wie ze is en hoe ze verder moet. Al is haar dat in eerste instantie niet duidelijk en zoekt ze de antwoorden bij Robert. Gaandeweg vindt ze vrede met zichzelf en is ze in staat om haar leven verder te zetten. Ze aanvaardt dat ze anders is en dat ze zelf kan beslissen hoe ze daarmee verder wil.” Volgens Leamd is de queeste niet helemaal volbracht: “Het is de zoektocht naar geestelijke gezondheid. En die heeft ze niet bereikt zoals ze verwacht had, maar wel de rust in haar hoofd die ze nodig had.”

Waardering

Van de 15 deelnemers deelden zeven lezers 3*** uit, waaronder Henri: “Ik waardeer het boek met drie sterren, met name omdat ik het knap vind dat de hoofdrolspeelster in het boek haar kracht hervindt en dat na zo diep in de problematiek vast te hebben gezeten, een reis onderneemt naar het licht. Een somber, beladen boek met toch een lichtpunt aan het einde, en dat is knap gedaan door deze schrijfster.” Ook Sabrina had 3*** over: “Znežanka is een verhaal over vriendschap en haat, over het hebben van vertrouwen in een ander en het geloven in jezelf, hoeveel je ook voor je kiezen krijgt, over afscheid en verdriet en loslaten versus vasthouden. Het is ook een pleidooi voor het ‘afwijkende’, een modern sprookje over een vorm van verbeelding die in onze maatschappij vaak als gekte wordt gezien.” Riet: “De thema’s die in dit boek voorkomen zijn heftig en zwaar, soms schokkend. Gelukkig maakt de humor en zelfspot van de personages veel goed, dit bracht de benodigde luchtigheid in het verhaal. Bronja Prazdny heeft met Znežanka een bijzondere psychologische roman geschreven, door het lezen hiervan krijg je meer begrip voor mensen die ‘anders” zijn.” VinaPina: “Een intrigerend boek, goed geschreven, inzichten biedend, meningen gevend. Ik vond het interessant om te lezen, ook al ben ik niet altijd akkoord geweest met Znežanka.”

Zes lezers waardeerden het boek met 4****. Guido Goedgezelschap: “In 22 vrij korte en getitelde hoofdstukken schrijft de auteur een tot de verbeelding sprekend boek. Daarin herkennen we haar onmiskenbaar verteltalent en de kunst om de lezer alert en attent te houden: Znežanka kruipt onder je huid, blijft aan je kleven.” Thea Uri: “Znežanka is een moedige en gedurfde psychologische roman die aanzet tot nadenken over hoe wij aankijken tegen ‘het afwijkende’. Bovendien een boek, dat naast alle donkere kanten, elementen bevat om hoop uit te putten.” Wendyvd: “Het is geen perfect boek, je blijft met wat vragen achter, en er zitten ook wat onwaarschijnlijkheden in. Maar het is vooral een bijzonder verhaal, dat blijft hangen en je niet loslaat. Erg van onder de indruk!”

Voor de overige twee deelnemers was het boek 5***** waard. Bielieke: De manier waarop de schrijfster het verhaal neerzet is verrassend en gedurfd. Ze getuigt van lef en weet met woorden te spelen waardoor ze prachtige beelden schept, die de innerlijke beleving van het personage, tot leven brengt. Er zit muziek in de tekst en dat is, voor een doof persoon als ik, een onverwachte ervaring.”  Ien Jennekens: “Een compliment aan de schrijfster van het boek dat zij het verhaal van Znežanka zo levensecht heeft beschreven, in een toegankelijke stijl, met beschrijvingen die misschien voor sommige lezers wat te heftig kunnen zijn, maar wel uit het leven zijn gegrepen.”

De leesclub werd met een gemiddelde score van 3,7 sterren afgesloten. Een prachtig resultaat!

In de onderstaande reacties hebben de lezers een kenmerkende quote uit hun recensie van Znežanka geplaatst en het aantal sterren dat zij het boek gaven.