OVER ZONDEBOK

Zondebok, het debuut van Jacobine van den Hoek, speelt zich af in het zestiende-eeuwse Amsterdam aan de vooravond van de 80-jarige oorlog. Hoofdpersoon is Fye Lieveheer. Fye is net als haar moeder een krachtige, paranormaal begaafde vrouw, waarvoor je in die tijd zonder pardon als heks terechtgesteld kon worden. Ondanks dat Fye uit de gegoede kringen komt, verkeert het gezin na de dood van haar vader in armoede. Als appelboer Ger om haar hand vraagt, kan ze niet anders dan onder haar stand met hem trouwen. Hoewel het huwelijk bezegeld wordt met dochter Sara, is Fye haar grote jeugdliefde Laurens nooit vergeten. Als hij op een dag weer opduikt in haar leven, zet dat haar huwelijk met Ger onder druk, ondanks dat het nieuwe gereformeerde geloof van Laurens verdere contacten in de weg staat. Hun hernieuwde kennismaking zal desastreuze gevolgen hebben voor alle betrokkenen en niet in het minst voor Fye zelf.

DE LEESCLUB en hun VERWACHTING

De leesclub bestaat uit vijftien lezers (inclusief de coördinator van de leesclub). Iedereen hoopt op een boeiende roman met een historisch juist tijdsbeeld. Jolaplus hoopt delen van Amsterdam die ook nu nog bestaan te herkennen: ‘Het is zo bijzonder wanneer je op de plaats bent waar een boek zich heeft afgespeeld en je letterlijk in de voetsporen van de hoofdpersonen kan gaan staan. Ik ben hier heel benieuwd naar!’ Marijke verwacht veel van de beschrijving van Fye: ‘Hoe houdt die krachtige vrouw het vol? Is het ook een 'spirituele' beschrijving, ze voorziet immers veel? Al met al een boek dat me zal meezuigen!’ Ook de verwachtingen van Ingrid Zeeuwe zijn hooggespannen: ‘Ik verwacht van dit boek een ontroerend verhaal tegen de achtergrond van het dagelijkse leven rond de 16e eeuw, een stuk geschiedenis, een gespannen situatie met de oorlog op de loer. Wat dramatische keuzes, een totaalplaatje dat.me aangrijpt. Een boek dat na het dichtslaan ervan nog een tijdje nazindert.’

INHOUDELIJKE DISCUSSIE

Cover en titel versus verhaal

De cover wordt door iedereen prachtig gevonden en doet bij een aantal denken een schilderij van Vermeer, zo ook bij Saskia Oomkes: ‘Misschien door de alledaagse en tegelijkertijd geposeerde houding en de sensualiteit die ervan afdruipt (de kleur rood, de symbolische appels en de boezem suggestief minder bedekt dan hoort in die tijd).’ De cover zorgt ook voor hilariteit als Wietske Boonstra zich afvraagt of ‘de drup aan haar neus’ nog een functie in het verhaal heeft. De ‘drup’ blijkt echter het witte puntje van het kapje dat ze op haar hoofd heeft te zijn. OnzeLieveAardevrouwe vindt de cover heel toepasselijk door de mand met appels: ‘Een mand met appels staat in de schilderkunst van onze Hollandse Meesters voor feest, overvloed en een (te) goed leven. De appel afzonderlijk verwijst echter ook naar verzoeking en erfzonde.’

De titel Zondebok ‘vindt iedereen passend het verhaal. Marijke: ‘Ik vind het een perfecte titel! Het stadsbestuur wil de chaos en onrust bezweren! Dat doen ze door alles op een persoon te projecteren!! Iemand die boven het maaiveld uitsteekt! Niet alleen op het eind, maar voor mij vanaf het begin blijkt dat Fye boven de gemiddelde vrouw uitsteekt!’ Leon trekt de verklaring van de titel nog een stapje verder door: ‘Het stadsbestuur van Amsterdam zoekt een zondebok en wijst Fye aan, maar zij zoekt ook een zondebok en komt hiervoor bij Laurent terecht terwijl dochter Sara de vriendin van de familie Jacoba aanwijst als zondebok.’

Schrijfstijl en woordgebruik

Over de schrijfstijl lopen de meningen uiteen, hoewel de meeste lezers de beeldende schrijfstijl wel weten te waarderen, zoals Marijke: ‘Ze schrijft beeldend en sommige zinnen zijn ware poëzie. Door die beeldende stijl zie ik het voor me gebeuren en dat verlevendigt voor mij het boek.’ Ronduit kritisch is Erna: ‘De schrijfstijl en woordgebruik zijn voor mij de reden dat ik dit boek uiteindelijk zelfs negatief beoordeel.’

Jacobine gebruikt regelmatig middeleeuwse woorden in het verhaal. Het merendeel van de lezers reageerde hier positief op. Leon houdt er wel van: ‘Jacobine gebruikt ook echt woorden die in het graafschap Holland en met name de omgeving Amsterdam gebruikt werden.’ Ingrid Zeeuwe: ‘Ik vond het gebruik van deze woorden wel medebepalend voor de sfeer van die tijd.’ Ingrid Houthuijzen is het daarmee eens: ‘Ik vond het oude taalgebruik passend en leuk om te lezen.’ Erna was echter minder gecharmeerd van de combinatie van de oude termen met 21e-eeuws taalgebruik: ‘De potage van je teljoor laten eten lijkt mij een flauwe vertaling van de kaas van het brood laten eten. En nippen uit een roemer om gezellig wijn te drinken, is voor mij ook niet passend.’

Personages

Het verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van Fye, waardoor de lezers een goed beeld van haar karakter en haar beweegredenen kreeg. Miriam Houthuijzen: ‘Ik vond de manier van vertellen door Fye prettig om te lezen. Haar personage werd voor mij compleet en volledig genoeg neergezet.’ Saskia Oomkes mist echter de diepgang bij Faye: ‘Ze blijft voor mij nogal oppervlakkig. Het boek gaat meer over de inhoudelijke gebeurtenissen en erg weinig over haar psychologische groei.’ Een mening die gedeeld wordt door Erna: ‘Ik had meer over Fyes gevoelens willen lezen en minder uitleg over de feitelijke gebeurtenissen.’

Deze perspectiefkeuze zorgt er wel voor dat je de andere personages alleen vanuit het gezichtspunt van Fye leert kennen. De lezers hebben geen moeite met deze keuze. Wel plaatst Liset er de volgende kanttekening bij: ‘Het verhaal zou prima kunnen volstaan door een opbouw te kiezen vanuit de perspectieven van de hoofdpersonages en daarmee doel ik op Fye, Ger en Sara. Dan houd je het binnen een gezin, maar zelfs een verdere uiteenzetting van Jacob of Laurens zou passen. Ik denk dat daarmee spanning opgebouwd kon worden. Want voor mij kwamen beslissingen van zowel Jacob als Laurens niet geheel onverwacht, maar net zomin goed onderbouwd.’

Opbouw van het verhaal

De opbouw van het verhaal oogst alom lof. Marijke: ‘Voor mij werkte het verhaal naar een climax, die zijn beslag kreeg in het arresteren, veroordelen en martelen van Fye! De afloop vond ik wel verbijsterend.... hoe moeten ze nu verder met dit gegeven, heb ik me zelf afgevraagd.’ Enige kritiekpuntje is dat het verhaal in de ogen van veel lezers nogal abrupt eindigt. VM. Van Erp-van Dijk: ‘De opbouw is goed, te beginnen met de splitsing in een deel 1 (voorgeschiedenis en kennismaking) en een deel 2 (het eigenlijke verhaal). In deel 2 volgen de gebeurtenissen elkaar in een steeds sneller tempo op, maar het einde kwam een beetje chaotisch op mij over en het brak redelijk abrupt af.’ Ook Louise is het daar mee eens: ‘Het verhaal bouwt zich goed op tot aan het einde. Dan gaat alles ineens heel snel en verloopt ietwat chaotisch qua schrijfstijl.’

Daarnaast viel de indeling van de (korte) hoofdstukken niet bij iedereen in de smaak. Rinzewind: ‘Qua schrijfstijl vond ik het hinderlijk dat ze in scènes schrijft, fragmentarisch. Een dag indelen in verschillende hoofdstukken met dezelfde datum, lees titel, vond ik echt niet goed. Het gaat tenslotte over gebeurtenissen die op dezelfde dag gebeuren.’ Marijke had hier geen problemen mee: ‘De korte delen met soms dezelfde datum vond ik prima. Die data zetten je weer even scherp in het verhaal.’

MEDEWERKING JACOBINE VAN DEN HOEK AAN DE LEESCLUB

De enthousiaste medewerking van Jacobine van den Hoek wordt gewaardeerd en niet als beperkende factor voor het beantwoorden van de vragen ervaren.

Ze vinden het moedig dat een auteur het aandurft. Wietske Boonstra: ‘Ik vind het altijd alleen maar leuk als de auteur ook meedoet aan een leesclub. Het beïnvloedt mijn mening niet echt, soms wel prettig wat extra informatie. En idd voor een auteur soms best moeilijk als er nogal negatieve kritiek wordt geleverd. Best moedig dus om mee te doen.’ V.M. van Erp-van Dijk vindt de medewerking van een auteur een extra dimensie aan de leesclub geven: ‘Zeker zoals Jacobine dit gedaan heeft, extra informatie over het boek geven en de keuzes die daarvoor gemaakt zijn. Hoewel het natuurlijk een kans is om informatie van lezers te krijgen, stelt een auteur zich toch heel kwetsbaar op. Ik vind dat Jacobine, zowel reactief als proactief, dit geweldig gedaan heeft en daar kan ik alleen maar een diepe buiging voor maken. Chapeau!’ En daar sluiten de andere lezers zich graag bij aan.

EINDOORDEEL en WAARDERING

De verwachtingen van de lezers zijn niet bij iedereen helemaal uitgekomen. Waar de ene lezer ronduit enthousiast is, blijft de ander met een wat teleurgesteld gevoel achter. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de waardering uiteenloopt van 2** tot 4****.

Van de vijftien lezers waardeerden twee lezers het boek met slechts 2**, waaronder Saskia Oomkes: ‘Ik ben bang dat Jacobine van den Hoek iets te hoog gegrepen heeft door haar debuut in de 16e eeuw te situeren. Een schrijver moet dan ontzettend veel weten over het leven in deze eeuw en, in dit geval, over de zeer precaire positie van vrouwen, om een realistisch tijdsbeeld neer te zetten. Dit laatste is bij Zondebok helaas niet gelukt.

Erna: Ik wil de schrijfster niet voor haar hoofd stoten, want het schrijven van een roman is een enorme klus. Mijn conclusie is, dat zij - ondanks de kennis die ze heeft over de historische feiten - niet geslaagd is om er een goede roman van te maken.

Tien lezers hadden 3*** voor het boek over. Annemiek Bos-Chialastri: ‘Dit debuut van Jacobine van der Hoek leest door de korte hoofdstukken vlot weg en als je de specifieke gebeurtenissen in het boek googelt is te merken dat er echt wel research is gedaan om deze in de juiste tijd op de juiste plek te plaatsen.’

Jolaplus: ‘Ik heb genoten van het verhaal en herkende veel dingen uit mijn stadstoer door Amsterdam. Dat vind ik altijd extra leuk. Zeker wanneer bepaalde gebeurtenissen ook opgenomen zijn in het verhaal. Hierdoor begint een boek echt te leven en voel je je extra verbonden met de hoofdpersonen. Juist de wetenschap dat dit fictieve verhaal op waarheid gebaseerd is, maakt het aantrekkelijk om door te lezen. Ook op momenten dat het bijna te gruwelijk of spannend begint te worden!’

Tenslotte waardeerden drie lezers het boek met 4****.  Ingrid Zeeuwe: ‘Voor een debuut vond ik dit een heel goed boek, dat ik met veel plezier gelezen heb.’

Miriam Houthuijzen: ‘Ik heb genoten van Zondebok, een prachtig historisch boek en het debuut van Jacobine van den Hoek. Ik ben fan.’

De leesclub werd met een gemiddelde score van 3*** afgesloten.

In de onderstaande reacties hebben de lezers een kenmerkende quote uit hun recensie van Zondebok geplaatst en het aantal sterren dat zij het boek gaven.