Sommige boeken raken je vanwege de mooie of bijzondere inhoud, andere vanwege de stijl of de speciale opbouw. Er zijn ook boeken die je raken vanwege het samenspel van een bijzondere inhoud, een speciale opbouw, een goede stijl, de heftigheid van het thema gecombineerd met een bijzonder onderliggend motief. My dark Vanessa van Kate Elizabeth Russell is zo'n boek waarbij een aantal belangrijke elementen op de juiste wijze bij elkaar komen. Het riep ook iets op over het lezen van literatuur. Hoe kijken jullie daar tegenaan? 

Door: Gigi en Anne
Banner: Anne 

Over de auteur
Kate Elizabeth Russell groeide op in Maine en woont tegenwoordig in Wisconsin. Russell behaalde haar Master of Fine Arts (Creative Writing) aan de Indiana University en haar PhD aan de universiteit van Kansas. Haar debuutroman My Dark Vanessa verscheen eind januari in de Verenigde Staten bij William Morrow en in het Verenigd Koninkrijk bij 4th Estate. Voor verschijning werden de vertaalrechten aan vijfentwintig landen verkocht, waaronder Nederland. De Nederlandse vertaling, Mijn duistere Vanessa, zal in maart 2020 verschijnen bij uitgeverij Prometheus.

Wij lazen een Engelstalig vooruitexemplaar. Eerder ontstond er al discussie hier in het literatuurcafé over de vraag of een dergelijk boek wel of niet door jullie gelezen zou worden en welke andere boeken met dezelfde thema’s jullie kennen.  

Over het boek
My Dark Vanessa roept een heleboel moeilijke vragen op, zowel voor Vanessa als voor de lezer. Het is een roman over een adolescente die een verhouding krijgt met een van haar docenten en de gevolgen daarvan op haar leven. Het verhaal problematiseert termen als slachtofferschap, medeplichtigheid, toestemming en verantwoordelijkheid. 
Vanessa Wye is 15 als ze voor het eerst seks heeft met Jacob Strane, haar charmante en geraffineerde 42-jarige docent Engels op de middelbare school. De affaire die volgt isoleert Vanessa steeds verder van de rest van haar omgeving en haar familie. Vanessa blijft contact houden met Strane tot hij zeventien jaar later, tijdens de #MeToo-beweging, door andere leerlingen beschuldigd wordt van seksueel misbruik. Vanessa is diep geschokt, haar relatie met Strane was toch echte liefde? Hoe kan zij op dat moment blijven volhouden dat zij geen slachtoffer is?

Anne: Eigenlijk was ik hier vooraf het meest nieuwsgierig naar: zou het Russell lukken om een interessant boek te maken zonder meteen te vervallen in clichés, medelijden of beschuldigingen? Het antwoord is voor mij zeker ja en dat maakt My Dark Vanessa voor mij een heel geslaagd boek. Ik vind het ontzettend knap hoe Russell zich inleeft in een personage dat zichzelf helemaal geen slachtoffer vindt en dat ook niet wil worden. Langzaam begint Vanessa echter toch haar eigen verhaal en herinneringen te wantrouwen en onder druk van anderen begint ze haar verleden te herzien. Tegelijk blijft ze zich stevig verzetten tegen de rol van slachtoffer, zelfs als steeds duidelijker wordt dat er wel degelijk sprake is geweest van misbruik. 

“Hasn’t he been trying hard to save me? Making me promise I’d move away to college, insisting that ultimately my life would be bigger than him. He wants more for me, an expanse of a future rather than a narrow road, but that can only happen if he remains a secret. Once the truth is out, he’ll come to define my entire life; nothing else about me will matter.”

Doordat Strane door Vanessa niet alleen maar als slechterik gezien wordt, krijgt Russell de kans om ook hem als mens en niet enkel als vijand een plek te geven in het verhaal. Niet dat er nu veel vanuit zijn perspectief beschreven wordt, maar toch neig je als lezer in eerste instantie ook richting sympathie voor hem. Tot langzaam blijkt hoe manipulatief hij in zijn gedrag én woorden richting Vanessa was en nog steeds ís, hoezeer Vanessa dit ook lijkt te willen ontkennen. 

“I want to tell him he’s being overdramatic, that it’ll be ok so long as he’s innocent, but I know he’s right. For the past month, something’s been gaining momentum, a wave of women outing men as harassers, assaulters. […] It’s been surreal to watch it play out day after day, these men falling so easily.”

Het geschreven woord 

Gigi: Het was ergens aan het einde van de roman dat het tot me doordrong dat er een bijzonder motief in dit boek zit. Als je begint met lezen zul je al snel het Lolita-motief herkennen en de verwijzingen naar Nabokovs klassieker zijn overduidelijk. Dat is niet echt een verrassing met dit onderwerp hoewel ik toch vind dat de auteur het op sommige plaatsen heel subtiel en onverwacht weer naar voren laat komen. Het was meer dan alleen dat Lolita-motief dat me opviel maar het waren ook de diverse verwijzingen naar schrijven, woorden, lezen en literatuur. De bewuste dader is literatuurdocent en al snel zie je de eerste verwijzingen naar diverse auteurs en gedichten naar voren komen. Dit blijft zich gedurende de rest van het verhaal geregeld herhalen. Op de bewuste school worden nog briefjes geschreven, contracten getekend, maar ook de vroege e-mails worden genoemd. Iets later is het onderling chatten en het schrijven van blogs juist populair terwijl nog later weer andere media van belang zijn bij het communiceren. Het contrast tussen hoe mooi het geschreven woord in de literatuur kan zijn en hoe veel kwaad de woorden in de media kunnen doen, wordt subtiel in beeld gebracht. Je moet er even op letten.

Lezen pubers daar meer literatuur?

Mogelijk dat daardoor ook mijn oog viel op de liefde die de Amerikanen hebben voor literatuur en poëzie. Als ik Amerikaanse films of series zie of boeken lees dan ben ik telkens onder de indruk van de verwijzingen naar klassiekers en de liefde voor boeken en poëzie. Het onderwijs daar lijkt doorspekt met lessen in dit vak. Of het nu gaat om The Gilmore Girls (kijk maar eens hier voor een zeer interessante boekenlijst), Little women, The Hunger Games of My dark Vanessa, altijd worden literaire werken en gedichten beschreven en ben ik onder de indruk van de kennis van de personages in dat boek of die film van al die beroemde werken. Wat zeuren wij hier in Nederland en Vlaanderen toch altijd over het moeten lezen van boeken voor school? Wat wij moesten leren over literatuur stelt niets voor bij wat ze daar in de VS allemaal weten en leren hierover. Natuurlijk worden die boeken en scripts geschreven door liefhebbers van literaire werken, dat snap ik ook wel.

In dit boek brengt de docent Strane niet enkel de liefde voor de literatuur en poëzie over als hij de boeken aan Vanessa leent en dat neem ik hem enorm kwalijk. Anderzijds heb ik, zonder dat ik Lolita las, toch enorm veel geleerd over Nabokov en zijn boeken en werd ik ook geraakt door de verwijzingen naar Sylvia Plath en Emily Dickinson. Misschien moet ik dat stuk niet aan het personage Strane toeschrijven maar aan de auteur van het boek Kate Elizabeth Russel? Het spel dat zij speelt met de verwijzingen naar Shakespeare in het werk van Nabokov en het werk van Strane is subtiel verwerkt en briljant.

Anne: Die verwijzingen zijn zeker heel interessant en mogen, denk ik, zeker toegeschreven worden aan Russell. Vandaar dat ik me ook een beetje afvraag of het inderdaad zo is dat in Engelse of Amerikaanse scholen zoveel meer aandacht is voor literatuur. Of zijn het enkel de auteurs die doorbreken die deze kennis hebben en ook op die manier (subtiel of minder subtiel) etaleren? Dat vind ik een interessante vraag. Ik denk dat we in Nederland ook minder trots zijn op ons verleden (in algemene zin, maar zeker ook in literaire zin), dat we altijd alleen maar moeten vernieuwen en het oude bij het oude laten. Misschien is het een conventie-ding? Zouden Nederlandse lezers het vreemd vinden als er ineens naar de ‘Nederlandse klassiekers’ wordt verwezen in een nieuw verhaal van een nieuwe schrijver? Zou het ze opvallen en zou het dan gewaardeerd worden of eerder als ‘jatten’ worden gezien? Wat zouden die ‘Nederlandse klassiekers’ dan zijn en zijn deze ‘klassiek’ genoeg om in hun algemeenheid naar te kunnen verwijzen? 

• My Dark Vanessa stelde ons in elk geval voor een hele hoop vragen, zoals je hierboven en in de eerdere discussie kunt lezen. Hoe denk jij over de het lezen van klassiekers? Hoe denk jij over de aandacht hiervoor op scholen, hier en in het buitenland? Hoe ervaar jij de onderlinge verwijzingen van auteurs?