Halldór Kiljan Laxness stelde ik al kort voor in een artikel over de Nobelprijswinnaars voor de Literatuur uit het hoge Noorden, die hij won in 1955. Ik las tot nu toe 2 boeken van hem, ook al staan er nog meer boeken van hem op mijn Ooit te lezen – lijst. Hij was ook een intrigerende persoon, afkomstig van het – voor ons toch – redelijk exotische IJsland en hing eveneens verscheidene ideologieën aan. Hij werd geboren als Halldór Guðjónsson in Reykjavik op 23 april 1902 en verhuisde met zijn ouders naar het platteland in 1905 naar het plaatsje Laxnes in Mosfellssveit.  Vele jaren later zou hij naar Mosfellsbær verhuizen om daar te sterven op 8 februari 1998.

By Nobel Foundation - http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1955/laxness-bio.html, Public Domain, Link

Vanaf zijn zeventiende reisde hij rond en woonde hij voornamelijk op het Europese continent, en publiceerde hij een eerste roman dat de start betekende van een literair oeuvre van meer dan 60 boeken waaronder romans, kortverhalen, theater en poëzie.  Hij werd beïnvloed door het expressionisme en andere belangrijke stromingen uit de jaren 1920 uit Frankrijk en Duitsland. Aan het eind van 1922 nam hij zijn intrek in het klooster van de abdij van Clervaux in Luxemburg, waar hij zich bekeerde tot het katholicisme en zelfs heel vroom en orthodox werd. Bij de gelegenheid van zijn doop nam hij de achternaam Laxness aan, naar het plaatsje uit zijn jeugd en voegde hij tevens Kiljan toe aan zijn naam. Killian was een Ierse martelaar en heilige naar wie hij hiermee zou verwijzen.

Toch vertrok hij daar om naar Amerika te gaan en zich daar in de filmsector te begeven. In 2005 werd er trouwens een toneelstuk met de titel Halldór in Hollywood opgevoerd in het Nationaal Theater in Reykjavik van de hand van een zekere Ólafur Haukur Símonarson. En in Amerika bekeert hij zich van het katholicisme tot het socialisme als tegenreactie op het in het Westen in zwang zijnde kapitalistische systeem.

Na zijn terugkeer naar IJsland in 1930 begon hij aan een reeks grote sociologische romans over het IJslandse 'gewone' volk die hier onder meer vertaald werden:  Salka Valka in 2 delen en Onafhankelijke mensen in 2 delen.  Na de publicatie van Onafhankelijke mensen in 1935 brak er een storm van protest uit omdat mensen toen geschokt waren door zijn rauwe portret van de ongelooflijk armoedige omstandigheden van de IJslandse boerenstiel. In de jaren ’60 in volle koude oorlog werd dit boek door zijn eigen IJslandse uitgever zelfs niet meer uitgegeven totdat het eindelijk terug herdrukt werd door diezelfde uitgever, pas in 1997! Heimsljós (World Light, 1937, 1938, 1939, 1940), een vierdelige roman over Magnús Hjaltason Magnusson, een minder bekende Ijslandse dichter uit de 19de eeuw, en ook een groot werk van hem, werd niet vertaald naar het Nederlands.

Tussen 1943 en 1946 was het dan onder andere de beurt aan de historische roman De klok van IJsland in 3 delen. In 1946 verscheen zijn Onafhankelijke mensen in de VS als een Book of the Month Club en werd dit op meer dan 450.000 exemplaren verkocht. In reactie op de oprichting van een permanente Amerikaanse militaire basis in Keflavik door de Amerikaanse bezetting tijdens W.O. II schreef hij in 1948 de satirische roman Atómstöðin, één van de dingen die er waarschijnlijk toe bijdroegen dat hij op een zwarte lijst terecht kwam in de VS vanaf de jaren ’40 tot en met de jaren ’90.

In 1955 kreeg Halldór Laxness nochtans de Nobelprijs toebedeeld voor zijn dan al uitgebreide oeuvre, dat bestond uit verschillende stijlen en die de Edda’s en de sagen uit de Oud-Ijslandse geschiedenis deed herleven. Hij was toen al een literaire beroemdheid waar men niet meer over heen kon kijken.  
In 1954 werd zijn roman Salka Valka verfilmd door Sven Nykvist, een Zweed die vooral naam zou maken later als cameraman van Ingmar Bergman en met hem enkele Oscars zou winnen. Terwijl hij vroeger sympathie had voor de communistische Sovjet-Unie, keerde Laxness het communisme definitief de rug toe na het brute neerslaan van de Hongaarse revolutie in 1956. Vanaf de jaren 1960 schreef hij nog grotendeels toneelstukken, artikels, en essays. In 1968 verscheen ook nog het absurd-humoristische Aan de voet van de gletsjer. Tijdens de jaren ’70 en ’80 bleef hij schrijven aan enkele essays en memoires maar bij het ouder worden, werd hij getroffen door de ziekte van Alzheimer en moest hij verhuizen naar een rusthuis waar hij stierf op 95-jarige leeftijd.

Dit zijn de titels van de boeken in chronologische volgorde die naar het Nederlands werden vertaald:

• 1931, Salka Valka (Deel I) - Þú vínviður hreini
• 1932, Salka Valka (Deel II) - Fuglinnn í fjörunni (Salka Valka - 2008)*
• 1934, Sjálfstætt fólk (Deel I) - Landnámsmaður Íslands
• 1935, Sjálfstætt fólk (Deel II) - Erfiðir tímar (Onafhankelijke mensen - 2002)*
• 1943, Íslandsklukkan (Deel I) – Íslandsklukkan
• 1944, Íslandsklukkan (Deel II) - Hið ljósa man
• 1946, Íslandsklukkan (Deel III) - Eldur í Kaupinhafn (De klok van IJsland - 2005)*
• 1948, Atómstöðin (Atoomstation - 1957)
• 1952, Gerpla (De gelukkige krijgers - 2011)*
• 1957, Brekkukotsannáll (Het visconcert - 2004)*
• 1960, Paradísarheimt (Het herwonnen paradijs - 2004)* (Het teruggevonden paradijs - 1981)
• 1968, Kristnihald undir Jókli (Aan de voet van de gletsjer - 2007)*

(*) Deze romans werden vertaald door de vertaler Marcel Otten, één van de bekendste vertalers van (Oud)IJslandse literatuur. Zonder hem zouden we van deze werken, van nieuwe vertalingen van de Edda en andere oude Ijslandse sagen, of van vertalingen van andere moderne IJslandse romanauteurs (Jón Kalman Stefánsson, Sjón, Hallgrímur Helgason, enz.) niet kunnen genieten. 

Wat schrijven onze bloggers over hem?

Greet : Een paar jaar geleden was Onafhankelijke mensen boek van de maand bij onze FB-groep. Ik heb toen een voorzichtig begin gemaakt met het boek, maar om een of andere reden heb ik Laxness toen aan de kant moeten leggen en heb ik hem nog steeds niet opnieuw opgepakt. Komt ooit wel een keer goed, ik heb een prachtige hardcover in huis. 

Ikzelf kan getuigen van het poëtisch taalgebruik, de ironie, het drama en de romantiek waartussen wordt afgewisseld in zijn prachtige epische roman Onafhankelijke mensen en zijn bevreemding, verwarring, mystiek en humor in de veel kortere roman Aan de voet van de gletsjer die wel makkelijker te behappen is, en waar volgens Hebban-recensent en groot Laxness-liefhebber, Robert, de mannen van Monty Python hun mosterd kunnen hebben gehaald.

Nathalie B 

Ik had dit artikel niet kunnen schrijven zonder deze bronnen: http://www.noordseliteratuur.nl/auteur/laxness, https://en.wikipedia.org/wiki/Halld%C3%B3r_Laxness#1930s, http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1955/laxness-bio.htmlde