Belofte maakt schuld. We zouden op deze Spot opnieuw meer aandacht hebben voor de roman en dus zetten we na de Deense bijdrage eerder deze maand vandaag een boek uit Noorwegen centraal. Een paar jaar geleden wist Greet een aantal Hebbaners enthousiast te maken voor De halfbroer, een schitterende roman van Lars Saabye Christensen. Eind 2018 verscheen voor Nederlandstalige lezers Magneet, een klepper van net geen 800 bladzijden. Kon de auteur opnieuw overtuigen?

– door Greet –

De auteur Lars Saabye Christensen

Christensen werd in 1953 geboren in Oslo. Hij schrijft vooral romans, maar ook poëzie, scenario's, misdaadromans, drama, songteksten en kinderboeken. Groot succes had hij met zijn lijvige boekwerk Beatles uit 1984, over het coming of age-proces van een viertal Oslose adolescentenvrienden in de jaren zestig. Christensens grote doorbraak kwam er in 2001 met het boek Halvbroren (De halfbroer), dat vooralsnog zijn 'magnum opus' mag heten. In deze indringende familieroman verhaalt hij van Barnum en Fred, twee halfbroers die opgroeien in de jaren vijftig in Oslo. De auteur publiceerde tot nog toe tientallen romans, het grootste deel daarvan niet in het Nederlands vertaald. Christensen is lid van 'Det Norske Akademi', een vereniging die zich (kort samengevat) inzet voor de Noorse taal.

Wat is typisch voor zijn romans?
Christensens boeken kenmerken zich door een weemoedige toon, waarachter echter altijd de humor doorschemert. Hij beschrijft vooral de 'dramatiek van de kleine gebeurtenissen'. Daarnaast probeert de auteur nadrukkelijk de tijdgeest op te roepen. Hoofdthema's zijn eenzaamheid en onzekerheid, zowel bij volwassenen als kinderen. Veelvoorkomend is het outsider-motief. Christensen geeft zijn hoofdpersonen nogal eens een (lichamelijk) gebrek mee, waarmee hij ze enigszins buiten de samenleving plaatst en waardoor ze de maatschappij vaak van buitenaf bekijken. Het onheilspellende sluipt steeds geleidelijk merkbaar zijn boeken in, maar het is moeilijk te zien hoe en wanneer dat precies gebeurt.

Het boek Magneet

De Noorse versie verscheen in 2015; pas eind 2018 verscheen de Nederlandse vertaling, die in handen was van Marin Mars. Het boek werd uitgegeven door uitgeverij De Geus en maakt deel uit van het project ‘Reading Europeans: Strengthening Cultural Identity through Literature’. Binnen dat project werden tien romans uit tien verschillende Europese landen in Nederlandse vertaling gepubliceerd.

In 2015, de tijd dat ik echt begon literaire romans te lezen, wist één boek mij compleet te overdonderen: De halfbroer. Het boek staat sinds het prille begin helemaal bovenaan mijn Hebban-lijst met mooiste boeken. Ik was dus enorm blij dat er een nieuw boek van een van mijn favoriete romanauteurs zou verschijnen, ik wijdde zelfs een blog aan het verschijnen van Magneet. Dat was oktober 2018. Wanneer heb ik het boek gelezen? Juist, juli 2021 …

Wat zegt de flaptekst?

Jokum voelt zich nergens thuis, behalve bij zijn onafscheidelijke magneet waarvan hij denkt dat het ding geluk aantrekt. De liefde leert hij kennen als de hamster van zijn huisgenote Synne sterft en hij probeert om met zijn magneet het beestje tot leven te wekken. Het stel trekt naar San Francisco, waar de doortastende Synne Jokums fotografiecarrière gestalte geeft en hij alles doet om haar ambities waar te maken. Jokum noemt zichzelf geen fotograaf of kunstenaar, hij legt ‘dingen’ vast. Dingen die tegen hem praten en om zijn loyaliteit vragen. Voor Jokum schept ‘het ding’ orde in een chaotische wereld.

Hoe begint het verhaal?

Oslo, 1976, vier studenten delen een studentenwoning. Een van hen is het hoofdpersonage Jokum Jokumsen, hij studeert literatuurwetenschap. Hij is bijzonder groot en slungelig, maar weet toch het hart te veroveren van Synne, studente kunstgeschiedenis. Jokum beseft uiteindelijk dat hij fotograaf wil worden en gaat samen met Synne in Denemarken studeren. Uiteindelijk belanden ze in San Francisco, waar het verhaal pas echt uit de startblokken komt.

Wat moeten we weten over het hoofdpersonage Jokum?

Jokum wil orde, het is waar hij de hele tijd naar verlangt. Hoe dat zijn leven en werk beïnvloedt, is een constante in het boek. Hij is zwaarmoedig en voert hele gesprekken met zichzelf. Gedachten, gedachten en nog meer gedachten, dat is waar het veelal om draait in Magneet. Er is veel aandacht voor Franz Kafka en zijn boek Het proces. Verschillende kunstvormen komen aan bod, zonder dat er evenwel veel (technische) details gegeven worden. De magneet wordt in de flaptekst te veel in de verf gezet, vind ik. Die is weliswaar zeer belangrijk, maar duikt slechts af en toe op in het verhaal. Vaak weet Jokum niet eens waar hij ze gelaten heeft, dus onafscheidelijk zijn ze niet echt.

Opbouw van het verhaal en perspectief

Een paar honderd bladzijden lang ben je ervan overtuigd dat er een alwetende verteller aan het woord is. In de derde persoon doet die het verhaal van Jokum, Synne en hun omgeving. Af en toe wordt de lezer rechtstreeks aangesproken: “Even voor de duidelijkheid …” of “Wat ik wilde zeggen …”. Plots duiken er twee lange dagboekstukken op, die zich veel later afspelen en in de ik-vorm geschreven zijn. Je hebt geen idee wie die ‘ik’ is. Wel krijg je het idee dat het om de verteller uit de eerste hoofdstukken zou kunnen gaan. Is het misschien zelfs de schrijver van het boek?

Het verhaal is niet helemaal chronologisch opgebouwd. We starten in 1976, wanneer Jokum en Synne twintigers zijn, en volgen langzaam hun verhaal naar het moment dat ze oud worden. Toch keren we bijvoorbeeld een keer terug naar 1964, naar de jeugdjaren van Jokum. En er zijn de vooruitblikkende dagboeknotities die ik hierboven noem en die uit 2001 dateren.

Een driehonderd bladzijden voor het einde wisselt plots het perspectief. De ‘ik’ die in eerste instantie slechts twee keer kort aan het woord was, neemt het verhaal over. We zijn inmiddels 2001 en plots wordt alles vanuit zijn perspectief verteld.

Was Magneet een positieve leeservaring?

Ik heb het boek met heel veel plezier gelezen. Ondanks zijn bijna 800 bladzijden wist het me voortdurend te boeien. Het verhaal van Jokum en Synne is dan ook erg meeslepend. Hun relatie begrijpen is echter niet evident, dat lijken ze trouwens zelf ook niet te doen. Veel lettertjes in dit boek, soms is er bladzijdenlang geen witregel te bespeuren. Toch haalt dat de vaart niet echt uit het verhaal. De manier van schrijven is heel toegankelijk, en regelmatig zijn er dialogen die voor rustpunten zorgen. Een wow-gevoel (bij mij goed voor vijf sterren) kon het boek me niet bezorgen, maar ik kon het wel met een zeer tevreden gevoel dichtslaan. Vier sterren zijn het geworden. 

Kennen jullie een of meerdere boeken van Lars Saabye Christensen? Spreekt hij jullie aan?