Het is normaal gezien de bedoeling om voor deze rubriek oudere boeken te lezen die uit het hoge Noorden komen én uit onze eigen boekenkast. Voor dit tweede artikel speel ik echter al een beetje vals. De drie boeken die ik hieronder zal  bespreken, vormen namelijk een mooie ketting van boeken! Daarom had ik er nog één van de drie aangekocht, die ik nog niet in mijn bezit had. Dokter Glas van Hjalmar Söderberg, een boek uit 1905, Moord in praktijk (Mordets praktik) van Kerstin Ekman uit 2009 en Gregorius van Bengt Ohlsson uit 2004 passen echter te mooi bij elkaar om niet samen te lezen! De eerste twee had ik reeds aangekocht, Gregorius maakte het rijtje dus mooi af en daar heb ik allerminst spijt van!

Hjalmar Söderberg (1869-1941) behoort als het ware tot de Zweedse ‘canon’ (een beladen woord tegenwoordig ;-)) en is in Zweden een even grote naam als Harry Mulisch of Willem Elsschot voor de Nederlandstalige literatuur. Zijn beroemdste boek is inderdaad Dokter Glas, misschien heb je wel al eens van deze titel gehoord? In het exemplaar dat ik had, schrijft de Nederlandse auteur en gedragsbioloog Maarten ’t Hart het nawoord waarin hij laat blijken dat hij na deze roman alles van en veel over deze man gelezen heeft en dat hij hem en vooral dit boek zijn roman Een vlucht regenwulpen uit 1978 verschuldigd is.

Dokter Glas is een boek over liefde, en over een moord. Je kan er niet onderuit om dit niet te weten vooraleer je dit boek gaat lezen, want overal waar je uitleg over dit boek vindt, komt dit naar boven. Het is een boek waarin drijfveren en excuses worden gezocht voor deze misdaad. Wat een geïdealiseerde liefde kan doen met een jonge arts die tijdens de eeuwwisseling praktijk houdt in de drukste Zweedse stad, de hoofdstad Stockholm. Hoe gemakkelijk hij de man die hij als zijn vijand heeft uitgekozen, dominee Gregorius dus, kan demoniseren en als een onooglijke afstotelijke bruut kan afschilderen in de ogen van zijn lezer. Dat komt natuurlijk omdat Glas, hoewel hij na slechts één jeugdliefde te hebben gekend, onder de bekoring komt van Helga Gregorius, de vrouw van de dominee. En hij pleegt de moord bijna toevallig, ‘ganz nebenbei’ schrijft ’t Hart, omdat de gelegenheid hem in de schoot geworpen wordt. Hij kan bijna niet anders, als je zijn redenatie mee volgt.

Wisselvallige moraal

Hoe wij als lezer door de beschrijvingen van Dokter Glas, van wie we het verhaal in dagboekvorm lezen, bijna volledig mee gaan in zijn beeld van Gregorius, zonder ons daar vragen bij te stellen, is straf en uiterst slim bedacht door de auteur. Evenals hoe wij sympathie krijgen met deze hardwerkende jonge arts die erg nostalgisch is aangelegd, en van wie we heel gedetailleerd de ideeën en gedachtegangen mee kunnen volgen. Hij heeft het echter moeilijk om met vrouwen om te gaan en ook al is hij in andere zaken heel goed te begrijpen, kon ik hem maar moeilijk volgen in zijn rechtlijnigheid en zijn zogezegde ‘moraal’ waardoor hij een aantal jonge vrouwen die in die tijd niet voor hun eigen leven kunnen kiezen, en door een ‘ongelukje’ getroffen zijn, niet wil helpen en zo hun toekomst hypothekeert.  Die moraal is wel heel wisselvallig, want misschien gebeurt er toch wel iets dat zelfs hij niet zou voorzien.

Magisch verhaal over een onbereikbare liefde

Het effect van de moord die Glas pleegt, achteraf op zich zelf is zijn onzekerheid of hij wel het goede heeft gedaan en zich al of niet schuldig moet voelen. Die vragen zullen hem voor de rest van zijn leven verder plagen. Zijn liefde voor Helga en hoe ver die hem drijft, wordt heel sensibel uit de doeken gedaan. Het is toch wel een wat magisch verhaal dat vooral de onbereikbare liefde als focus heeft. Ik heb dit boek dat niet al te dik is, in het Nederlands gelezen en 4 sterren gegeven, ook al omdat dit boek waarschijnlijk niet direct alles meegeeft wat er in te vinden is. Wat puzzelwerk en een goed tekstbegrip zijn zeker nodig. De taal is niet heel moeilijk, maar is wel eigen aan het tijdsbestek waarin de auteur leefde en het verhaal zich afspeelt.

                                                                                          *****

In het boek Gregorius dat chronologisch gezien het volgende is, wordt het beeld dat we van Dokter Glas kregen van de dominee en het vijandbeeld zoals door Söderberg beschreven, totaal tegenovergesteld. De auteur Bengt Ohlsson (1963) zet deze dominee namelijk als een over zijn roeping en de liefde twijfelende 56-jarige heel menselijk neer, door hem een heel eigen leven te geven en zelfs zijn eigen liefdesaffaire. Hij wordt niet afgeschilderd als een afstotend lelijke man, maar een gewone weliswaar niet echt aantrekkelijke wat corpulente vijftigplusser.

Hartbrekend boek

Ook dit boek is geschreven in dagboekvorm vanuit het perspectief van Gregorius. Uiteraard komt het feitelijke verhaal van Dokter Glas er in terug, maar in een groot deel van het boek speelt deze dokter eigenlijk een bijrol.  Ik moet toegeven dat ik het een lastig boek vond in het begin door de vele beschrijvingen, maar naarmate dat de dominee meer meemaakt en hoe hij reageert in situaties die we herkennen uit de Dokter Glas-‘versie’, wordt het boeiender en zeker het laatste deel waarin hij de liefde vindt, vond ik bijna hartbrekend. Het boek zit vol met prachtige zinnen. Prachtige stukken tekst zitten er in deze roman, bijvoorbeeld over het geloof van Gregorius en hoe hij zijn verhouding met God ziet:

“Maar mijn gedachten klampen zich aan me vast. Ze worden tot aanklachten, ze roepen me toe dat ik een bedrieger ben, dat ik mijn toevlucht tot God heb genomen om de liefde te leren als huiswerk, een formule die je in je hoofd zou kunnen stampen en opdreunen; dat ik me heb verdiept in rituelen, in verhandelingen en verhalen over liefde om niet in mijn eigen hart te hoeven kijken, en dat ik met veel stampij en met plechtig galmende woorden vergeefs heb geprobeerd de leegte daarbinnen te vullen.”

Uitstekend voor- en nawoord

Ook de personages zijn psychologisch heel sterk uitgewerkt. Zonder te ingewikkeld te worden ook, want deze worden doorheen de roman gewoon heel duidelijk neergezet. Dit is ook een veel dikkere roman dan Dokter Glas, die voorafgegaan wordt door een prijzend voorwoord van de internationaal vermaarde schrijfster Margaret Atwood die ingaat op het genre romans die ‘verguisde personages uit klassiekers’ gaan vermenselijken en uit hun standpunt een antwoord gaan bieden op hun voorlopers.

Daarnaast is er een nawoord van de auteur zelf, waarin Ohlsson uitlegt hoe hij door meermaals Dokter Glas te hebben gelezen, zo nieuwsgierig naar dominee Gregorius werd dat hij zelf een boek over hem wou gaan schrijven. En waardoor wij, de lezers, nu via een nieuw perspectief naar dit verhaal kunnen kijken. Ohlsson schrijft ook in zijn nawoord dat hij altijd hoopt dat Gregorius zijn boek toch zal overleven, ook al weet hij beter. En toch heeft hij een buitengewone erkenning aan dit personage gebracht, en hiermee aan Söderberg zelf uiteraard.

Aangrijpend en favoriet boek!

Dit boek greep me bij het slot uiteindelijk zo aan, en ik vond het afwisselend zo benauwend en hartverwarmend dat ik het zelfs meer sterren gaf dan het origineel: 5 sterren. En een plaatsje bij mijn favorieten! Ik was wel blij dat ik het in de Nederlandse vertaling gelezen heb zodat ik alle nuances ook het best kon begrijpen. Dit boek won in 2009 de Augustprijs, de hoogst aangeschreven prijs  voor de Zweedse literatuur (overigens genoemd naar die andere grote naam, August Strindberg).

                                                                                        ***** 

In 2009 kwam een andere gevestigde Zweedse schrijfster, Kerstin Ekman (1933), met verschillende romans, essays en misdaadverhalen op haar naam, met nog een boek op de proppen dat gebaseerd is op het boek Dokter Glas: Moord in praktijk. In haar verhaal krijgt de jonge dokter Pontus Revinge /Vossinge de hoofdrol.

Zijpaadje

Even over die dubbele naam: Revinge is de ‘Zweedse’ naam, overgenomen uit het Zweedse boek Mordets praktik. Als je dit boek echter in het Nederlands op internet opzoekt, kom je deze twee verschillende namen tegen, dus moeten er ook minstens twee uitgaven van zijn verschenen. En ‘räv/rev’ betekent in het Nederlands een vos. De betekenis van namen mag dus niet altijd verwaarloosd worden, vertaalster Janny Oortbeek-Giesen moet dit nadien ingezien hebben, want ik vond geen andere naam van een vertaler (m/v) terug die hiervoor gezorgd kan hebben. Dit is een feitje dat ik zelf heel interessant vond.

Het derde dagboek

Het klopt dat de hoofdpersoon een vos is die zijn streken niet verloren heeft en sluw is. Pontus Revinge is eveneens een jonge arts die leeft in dezelfde tijd waarin de roman Dokter Glas zich afspeelt. Revinge heeft de roman en een andere roman van Söderberg zelfs gelezen, want de werkelijkheid wordt hier anders benaderd. Ook hij vertelt ons zijn belevenissen via een dagboek, niet toevallig steeds dezelfde vorm voor deze drie boeken.

Hoe een moord in praktijk plegen?

Revinge leidt een vrij armoedig bestaan, en is als arts tewerkgesteld om prostituées te controleren en te genezen als ze ziektes oplopen bij hun werk. In Stockholm loopt hij de bekende schrijver Hjalmar Söderberg tegen het lijf, en ze hebben zelfs een kort praatje waardoor de bewondering en het respect van Revinge voor hem nog groter worden, omdat hij al eerder een roman van Söderberg gelezen heeft. Dan hoort Söderberg dat hij arts is en hij vraagt Revinge naar meer praktische kennis over de toediening van een gif omdat hij bezig is een boek te schrijven over een perfecte moord. Revinge helpt hem niet alleen maar gaat zelf aan de slag met de dosering van cyaankalipillen die net voldoende giftig zouden zijn om iemand te doden, en net niet zwaar genoeg zijn om sporen achter te laten. Ondertussen evolueert zijn positie als arts, en komt hij in een situatie terecht waarin hij weleens verleid zou kunnen worden om die pillen in de praktijk te gebruiken om meer geld en aanzien te verwerven. Ook in dit boek speelt de liefde voor een jonge vrouw een grote rol, en spelen er meer van dezelfde motieven uit het boek van Dokter Glas mee.  

Spannend maar iets minder meeslepend

Ekman is een schrijfster die gekend is voor haar psychologische misdaadromans en het gebruik van spanning in haar boeken, ook al zijn ze zeker literair te noemen. Hier laat ze haar kunde op dit vlak weer zien. Ook dit boek is intelligent geschreven en knap opgebouwd. In het Zweeds was het echter minder vlot te lezen dan ik verwachtte (ik dacht een spannend boek, dat moet wel lukken) maar Ekman laat Revinge in nogal ouderwets Zweeds zijn dagboek schrijven, dat ik soms maar moeilijk herkende. Voor diegenen die hiermee iets vertrouwder zijn, laat zij hem bv. de werkwoordvervoegingen op een –o eindigen, iets van vroeger dus. Al is dit zeker ook een heel goed verhaal, is het niet zo bij me blijven hangen en was dit verhaal voor mij wat minder verrassend en meeslepend als Gregorius of Dokter Glas zelf, en gaf ik het daarom 3,5 ster.

Vorm vooral zelf je mening over deze drie uitstekende boeken, ze horen bij elkaar en zijn alle drie het lezen zeker waard.

Deze drie boeken waren wel een hele kluif om te lezen en volgende keer zal het dus geen 3-delig leesproject worden dat ik hier zal beschrijven!