Vandaag, zaterdag 10 december, is het opnieuw zover: dan is het weer tijd voor de jaarlijkse uitreiking van de Nobelprijzen van 2016. Deze uitreiking vindt traditiegetrouw plaats in de Stockholm Concert Hall, gevolgd door een banket in de Gyllene Salen van het Stadhuis van Stockholm telkens op de geboortedatum van Alfred Nobel, een Zweedse uitvinder en industrieel. (We zullen hier maar niet herhalen wat hij zoal uitgevonden heeft..) Nu ja, alle Nobelprijzen (Literatuur, Fysica, Scheikunde, Geneeskunde, Economische Wetenschappen) behalve de Nobelprijs voor de Vrede uiteraard waarvan de uitreiking in Oslo plaats vindt op dezelfde dag en sinds 1990 in het Stadhuis van Oslo uitgereikt wordt. 

Stockholm Stadshuset, Gyllene Salen

Av Holger.Ellgaard - Eget arbete, CC BY-SA 3.0, Länk

Oslo rådhus

Av Alexander Ottesen - Oslo rådhus, CC BY 2.0, Länk

De Nobelprijs voor Literatuur werd dit jaar toegewezen aan Bob Dylan, een omstreden keuze al bij al. En lang is er over gepalaverd of hij zelf aanwezig zou zijn, maar dat blijkt uiteindelijk dan toch niet het geval te zijn.De meningen hierover zijn op zijn minst verdeeld te noemen. 

In het verleden zijn er al een aantal Nobelprijzen voor Literatuur naar auteurs dichter bij huis gegaan, uit Scandinavië dus. De laatste die deze eer kreeg, is de Zweedse dichter Tomas Tranströmer in 2011, die in 2015 overleden is.  

Maar liefst 15 Nobelprijslaureaten kwamen tot hier toe uit het hoge Noorden, waaronder deze Tomas Tranströmer. Enkele andere van de bekendste hieronder zijn waarschijnlijk: Halldór Laxness (Ijs), Selma Lagerlöf (Zw), Knut Hamsun (No) en Sigrid Undset (No). Of kent er iemand onder jullie misschien ook Erik Axel Karlfeldt (Zw), Bjørnsterne Bjørnson (No), Pär Lagerkvist (Zw) of Carl Gustaf Verner von Heiderstam (Zw)? 

Die Karlfeldt is trouwens de enige ooit die de Nobelprijs voor de Literatuur postuum uitgereikt kreeg in 1931. In 1974 werd er in de statuten van de Nobelstichting namelijk opgenomen dat Nobelprijzen niet meer postuum uitgereikt mochten worden. De enige andere Nobelprijslaureat die postuum de Nobelprijs voor de Vrede kreeg, was Dag Hammarskjöld in 1961. Andere beroemde namen als August Strindberg (proza en toneel) of Henrik Ibsen (poëzie en toneel) hebben dan weer nooit de Nobelprijs voor Literatuur gekregen.

De Nobelprijs werd tot hier toe 109 keer uitgereikt maar 4 keer moesten twee schrijvers de Nobelprijs voor Literatuur delen (waarvan 2 keer ook telkens twee schrijvers uit het Noorden). 
14 van de 113 auteurs die de Nobelprijs voor Literatuur tot nu toe kregen, waren vrouwen. De jongste auteur was bij het uitreiken van zijn Nobelprijs in 1907 41 jaar, namelijk Rudyard Kipling, het best bekend voor The Jungle Book en de oudste, Doris Lessing in 2007, was 88 jaar op dat moment. De gemiddelde leeftijd van de Nobelprijslaureaten voor Literatuur in het jaar waarin ze de prijs kregen, is 65. 

Ook kwam er na een tijdje terechte kritiek dat de Nobelprijs voor Literatuur, die door de Zweedse academie wordt toegekend, te lang een Europese bedoening was. In 1984 verklaarde de vaste secretaris van de Zweedse academie dat de aandacht voor niet-Europese schrijvers gestaag aan het toenemen was om zo een meer wereldwijde verdeling te bereiken. Meer interessante cijfers en feiten over de Nobelprijs van de Literatuur, waaronder ook een tabel van de talen waarin wordt gepubliceerd, kan je hier vinden. 

Laat ons nu even inzoomen op onze bekendste Nobelprijslaureaten uit het Noorden:

• Selma Lagerlöf (1858 - 1940, Zweden), Nobelprijs 1909:  "in appreciation of the lofty idealism, vivid imagination and spiritual perception that characterize her writings"
  Ze is de eerste vrouw die de Nobelprijs krijgt, toch al in 1909 en 8 jaar na de oprichting van de stichting en de uitreiking van de prijzen. 
  Ze is geboren, opgegroeid en gestorven in haar vader's eigendom Mårbacka in de Zweedse provincie Värmland, dat ze trouwens kon terugkopen met het geld van haar Nobelprijs om er verder te kunnen wonen nadat haar vader insolvabel was verklaard. Haar schrijverschap is diep geworteld in de volksverhalen, legenden en sagen van datzelfde Värmland. Haar debuutroman is Gösta Berling (1891) waar ze een groot succes mee behaalde, en dat uitbrak uit het tot dan toe bestaande realisme en naturalisme. Het bekendst, toch zeker bij ons, is ze wel geworden met Niels Holgersson's wonderbare reis, de kleine jongen die door de vloek van een kabouter zo groot wordt als een duim en zo op de rug van de tamme gans Mårten door heel Zweden zal reizen. Dit boek zal lang gebruikt worden voor de lessen aardrijkskunde in heel Zweden. De tweede druk in het Nederlands van 1913 is beschikbaar via Project Gutenberg.   

• Knut Hamsun (1859 - 1952, Noorwegen), Nobelprijs 1920: "for his monumental work, Growth of the Soil"
  Knut Hamsun is eigenlijk een pseudoniem voor Knud Pedersen. Hij woonde met zijn ouders in de boerderij Hamsund in Hamaroy, een dorp bij de Lofoten in Noorwegen. Hij stamde uit een arme boerenfamilie en kreeg nauwelijks scholing, en zo was hij volledig autodidact. Na enige jeugdwerkjes verbleef Hamsun enige tijd in Amerika en had daar enkele eenvoudige baantjes. Eind jaren '80 van de 19de eeuw keerde hij terug naar Noorwegen om te gaan schrijven. Het boek waarvoor hij de Nobelprijs kreeg is één van zijn latere werken 'Hoe het groeide' (Markens Grøde) uit 1917, maar hij heeft een groot oeuvre bij elkaar geschreven. Bij zijn bekendste titels horen ook 'Honger' (Sult) uit 1890 en 'Zwervers' (Landstrykere) uit 1927. Zijn vroege en zijn latere werk (na zijn huwelijk) zou sterk van elkaar verschillen. Hij stond echter sympathiek tegenover de Nazi's in Duitsland en werd daardoor na de oorlog bij de collaborateurs gerekend. Zijn eigendommen werden afgepakt en zijn laatste jaren bracht hij door in armoede. 

• Sigrid Undset (1882 - 1929, Noorwegen), Nobelprijs 1928: "principally for her powerful descriptions of Northern life during the Middle Ages"
  Sigrid Undset werd geboren in Denemarken als dochter van een Noorse archeoloog maar verhuisde al snel terug naar Noorwegen. Nadat ze scheidde van haar man, een Noorse schilder, bekeerde ze zich tot het katholicisme. Tijdens W.O. II was ze in tegenstelling tot Hamsun tegen de Nazi's en verbleef ze in Amerika. Nadien verhuisde ze terug naar Lillehammer, Noorwegen. Deze schrijfster schreef romans, korte verhalen en essays. Haar bekendste werk is wel Kristin Lavransdatter, dat thema's als eer, geloof en het dagelijkse leven van Noorse mannen en vrouwen beschreef in het 15de eeuwse Noorwegen. 
  

• Halldór Laxness (1902 - 1998, Ijsland), 1955: "for his vivid epic power which has renewed the great narrative art of Iceland"
  Halldór Kiljan Laxness werd geboren in Reykjavik maar woonde tijdens zijn jeugd op het platteland. Op zijn 17de reisde hij veel, voornamelijk door Europa. Hij werd beïnvloed door het expressionisme en andere moderne stromingen in Duitsland en Frankrijk. Midden de jaren '20 van de vorige eeuw flirtte hij met het katholicisme maar na een reis doorheen Amerika omarmde hij eerder het socialisme. Zijn belangrijkste werken zijn o.a. Salka Valka, Onafhankelijke mensen en De klok van Ijsland. Gedurende een periode in de jaren 1950 mochten zijn romans waarin hij het opnam voor de arme vissers en boeren zelfs niet meer gepubliceerd worden. 
  

• Tomas Tranströmer (1931 - 2015, Zweden), Nobelprijs 2011: "because, through his condensed, translucent images, he gives us fresh access to reality"
  Tranströmer groeide op bij zijn moeder die gescheiden was van zijn vader. Hun zomers brachten ze door bij de grootvader van moeders' kant op het eiland Runmarö in de Stockholm-archipelago. Dit eiland speelde een rol als startpunt van verschillende van zijn dichtbundels. Als een tiener was hij geïnteresseerd in muziek en werd hij ook aangetrokken door poëzie. Na zijn studies werkte hij een tijd als psycholoog maar in 1954 debuteerde hij al met de bundel 17 dikter (17 gedichten). Een deel van zijn werk is in het Nederlands vertaald door de Nederlandse schrijver en vertaler J. Bernlef. Volgens velen is hij de belangrijkste hedendaagse Zweedse dichter. Beschikbare vertalingen in het Nederlands zijn: Nachtzicht. Marsyas,1982 - Mörkerseende; 17 gedichten. Marsyas, 1988 - 17 dikter; Zwarte ansichten: gedichten. Marsyas, 1985; Het wilde plein: gedichten 1948-1990. De Bezige Bij, 1992; De Treurgondel. De Bezige Bij, 1996 - Sorgegondolen; De herinneringen zien mij (verzamelde gedichten, memoires). De Bezige Bij, 2002. 

Of onze bloggers wel eens één van deze Nobelprijswinnaars hebben gelezen?

Nathalie: ik las van Halldór Laxness de epische roman Onafhankelijke mensen waarvan ik vrij ondersteboven was en het magisch-komische Aan de voet van de gletsjer. Van Tomas Tranströmer las ik De herinneringen zien mij (tweetalig naast Minnena ser mig - 1993), in een vertaling en bewerking van Bernlef, en The Deleted World, een bundel in het Engels vertaalde gedichten van Robin Robertson uit 2006. Deze gedichten zijn ook prachtig en vol met beschrijvingen en metaforen uit de natuur. En ja, Niels' wondermooie reizen van Selma Lagerlöf heb ik zowel beluisterd als gelezen, de Nederlandse versie welteverstaan met de prachtige tekeningen van Anton Pieck!

Greet:
Laxness : 'Onafhankelijke mensen' zal ik ooit weer eens oppikken. Toen we dit boek lazen als 'boek van de maand', had ik niet genoeg tijd/zin om echt verder te doen.
Selma Lagerlöf : Niels, natuurlijk
Tranströmer : gedichten zijn niets voor mij, hier begin ik dus ook niet aan. Sigrid Undset : begin dit jaar de trilogie van Kristin Lavransdochter gekocht, omwille van de positieve commentaren. Was tweedehands (ben daar eigenlijk niet voor), is niet voor meteen.
Knut Hamsun : van hem heb ik 'Pan' gelezen, mijn mening/recensie vind je hier. 

Jan: Ik niet, hoewel zeker Laxness wel een keer aan de beurt moet komen.

Sigried: Tijdens mijn studies las ik Honger van Knut Hamsun. Ik herinner me dat ik het een moeilijk werk vond om door te geraken. Het heeft me alleszins niet aangespoord om meer van hem te lezen.

Alle informatie is afkomstig van deze website: http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/literature ofwel uit het eigen geheugen.

Nathalie