Een tijdje geleden kondigde de Club van SF & Fantasy aan dat zij opnieuw een Week van het Beeldverhaal zouden organiseren. En dat is deze week het geval. 

De andere genreclubs werd ditmaal gevraagd ook hun steentje bij te dragen. Aangezien we geen van allen bij de Literatuurclub echt bekend zijn met dit genre, probeerden we met enkele leden samen een mooi lijstje aan te leggen van beschikbare literaire beeldverhalen die we wel kennen.

Door Nathalie

Eerst en vooral: de term ‘beeldverhaal’ is een vrij algemene term. Zowel gewone strips, cartoons à la Peter van Straaten, rijkelijk geïllustreerde kinder- en volwassenenboeken allerhande als de echte graphic novels kunnen hieronder vallen. We gaan het verder niet over de Suskes en Wiskes, Kuifjes en Asterixen of de Smurfen op de wereld hebben, hoewel dit een genre is waarin België is groot geworden, waar strips nog steeds zeer populair zijn – tot spijt van wie ’t benijdt - én die ik als kind best ook graag las. De geschiedenis van de (Belgische) strip kan je o.a. gaan bekijken in het Belgisch stripmuseum in Brussel waar je allerlei tentoonstellingen en rondleidingen vindt, van de Frans-Belgische tekenares van grafische romans Catel en een over het Chinese beeldverhaal dit jaar tot de vaste waarden Hergé en Pejo, voor elk wat wils dus. En als je dit museum dit jaar toevallig bezoekt, kan je even goed ook deelnemen aan een art deco-rondleiding door het museum, want het gebouw waar het museum werd ondergebracht, de zogenaamde Waucquez Warenhuizen zijn een ontwerp van architect Victor Horta uit 1906. Talrijke stripmuren (Seefhoek vooruit!) broederlijk naast vele poëziemuren van Tom Lanoye en co en straattegels met Elsschot-teksten roepen de aandachtige bezoeker in Antwerpen toe. Let er maar eens op als je er op bezoek gaat!

Zijn er leden van onze club die wel eens een beeldverhaal vastnemen?

In het artikel rond literatuur voor Valentijnsdag dit jaar raadde Ine de ‘graphic poem’ Ik zie u gaarne met een boek aan van illustrator, graphic novelist en comedy coach Randall Casaer (1967). Casaers voornaamste activiteiten draaien rond zijn eigen graphic novels (ook Slaapkoppen en To Do), waarvoor hij al mooie loftuitingen kreeg en zijn illustratiewerk voor andere auteurs, o.a. comedian en de nog vrij nieuwbakken schrijver Wouter Deprez. Daarnaast tekent hij illustraties en cartoons voor verschillende kranten en cultuurhuizen. Als hij dan nog tijd over heeft, durft hij wel eens als regisseur comedians als Wouter Deprez en Wim Helsen te helpen bij hun shows. Een creatieve duizendpoot dus.

Natalie heeft best ook al wat beeldverhalen gelezen. Zij wijst ons op de bekendste tekenaar van Nederland, namelijk Dick Matena (1943). In zijn jonge jaren werkte hij in de Toonder Studio's. Matena heeft verschillende literaire klassiekers in stripvorm gegoten zoals o.a. Kaas en Het Dwaallicht van Willem Elsschot, Turks Fruit van Jan Wolkers en De Avonden van Gerard Reve. Kenmerkend is dat hij de tekst uit de boeken integraal overneemt. Zijn werk is dan ook bekend onder de term ‘verstripping’.   

Andere mooie voorbeelden van beeldromans zijn voor haar De terugkeer van de Wespendief van Aimee de Jongh (1988) of Het zotte geweld van Joris Vermassen (1964, ook bekend onder het pseudoniem Fritz Van den Heuvel, o.a. van de Vlaamse groep De Nieuwe Snaar en als comedian). Prachtige verhalen met beeld en tekst. Wat Natalie leuk vindt aan de beeldroman is dat zij literatuur dan beleeft op een andere manier. Niet alleen met tekst maar ook met beeld. Het voegt een extra dimensie toe.

Een ander mooi voorbeeld van recente beeldromans zijn Blokken van F. Bordewijk door Viktor Hachmang (1988) en Familieziek van Adriaan van Dis door Peter van Dongen (1966). Recensente Ellen IJzerman, een grote fan van graphic novels, schreef onlangs een bewierokende recensie over de Blokken-versie van Hachmang, en ook Martijn van de Hebban Crew deed sommigen onder ons watertanden met zijn Crew Review.

Een  interessant boekje over strips volgens haar tenslotte is het boek De stripprofessor van Joost Pollmann (1957).

“Hij legt uit hoe je beelden moet lezen. Hij leert je hoe je kan kijken naar het spel dat stripmakers spelen met de kaders, het gootje ertussen, de bladspiegel, …. “   

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Haar ervaring vinden we terug bij Gigi en waarschijnlijk wel bij veel lezers die ook literatuur lezen. Zij las net als ik een hele tijd geleden de verstripping van Het dwaallicht. Wat vonden wij beiden eigenlijk van dat werk? Zij vond het in ieder geval fijn dat de gehele tekst integraal was overgenomen zodat ze daadwerkelijk de gehele roman kon lezen en de illustrator ook met zijn tekeningen heel dicht bij het verhaal moest blijven. 

“Ik vond de stijl van de illustraties goed passen bij de tijd waarin het verhaal zich afspeelt. Dat er gebruik gemaakt werd van sepia in plaats van zwart-wit of juist kleuren gaf nog meer het effect van een oud boek dat vergeeld was door de tand des tijds. De tekeningen waren rustig van opzet, met realistische figuren waardoor je het gevoel kreeg mee te lopen door nachtelijk Antwerpen.”

Mijn eigen gevoel bij de tekeningen van Matena, onafhankelijk van de sterkte van het verhaal, waren nogal vrij onbestemd in feite.

"Natuurlijk zijn de tekeningen kunstwerkjes op zich, maar boden ze iets extra voor mij aan het verhaal van Elsschot? Daar was ik nog niet zo zeker van, ook omdat ik misschien heel andere beelden bij mezelf had gemaakt door het boek in tekstvorm op voorhand al te hebben gelezen. Dat geeft precies hetzelfde gevoel als een verfilming van een boek dat je al eerder gelezen hebt, bedenk ik me nu dat ik dit schrijf. Toen ik er achteraf samen over nadacht met iemand die deze verstripte versie ook al had gezien, verwoordde hij wat ik onbewust ook al had gemerkt: Antwerpen was voor mij niet herkenbaar genoeg. De tekeningen in sepia, zonder een klare lijn, kwamen bij mij te vaag over, om de stad die ik uiteindelijk het beste ken, goed weer te geven. Ook al werd het boek geschreven in 1947 en zag de stad er toen zeker ook anders uit, ademden de gebouwen die er al eeuwen lang staan, niet dezelfde sfeer uit, ook gegeven de donkere avondwandeling in de regen. Misschien is het die vaagheid en de weinige kleurschakeringen die me wat storen in zijn tekeningen?" 

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Gigi werd net als ik op Hebban geattendeerd op het bestaan van de graphic novel van Het verslag van Brodeck van schrijver Philippe Claudel, getekend door Manu Larcenet (1969). Larcenet verwerkte dit boek van Claudel tot een nieuw scenario dat bij zijn tekeningen zou passen. Of dit zo is wil Gigi wel eens onderzoeken. Ik zag de boeken een keer staan bij een bezoek aan een boekhandel en wil liever eerst even naar enkele boekenrekken zoeken waarin die kleppers, op zowel verticale als horizontale wijze, zouden passen… 

Tegen de tijd dat Gigi het Brodeck-boek, het Elsschot-boek Kaas van Dick Matena en het Bordewijk-boek Blokken van Hachmang heeft gelezen, is ze waarschijnlijk rijp voor een échte graphic novel, die niet gebaseerd is op een ander boek maar wel een oorspronkelijk verhaal. Ze rekent daarvoor op veel kenners op Hebban die haar daarbij kunnen adviseren! 

Misschien zijn nog enkele beeldverhalen en graphic novels die mijn boekenrekken sieren ook wel spek voor haar bek of voor één van onze lezers? 

Drie opeenvolgende beeldverhalen die bij elkaar horen en een mooi plekje in mijn boekenkast hebben, zijn de boeken De schepping (2003, winnaar De gouden Uil – Jeugdliteratuurprijs), Het paradijs (2010, recensie De Groene Amsterdammer) en De hemel (2015) van Bart Moeyaert. Dit zijn boeken rijkelijk voorzien van illustraties door de Duitse tekenaar Wolf Erlbruch (1948, eerste twee boeken) en de Vlaamse illustratrice en schrijfster Gerda Dendooven (1962, derde boek). Terwijl het boek De schepping echt op kinderen is gericht vanaf 6 jaar met tekeningen die daaraan zijn aangepast, zijn de verhalen evenals de tekeningen in de twee laatste boeken net te moeilijk op resp. filosofisch en grafisch vlak om ze vanaf deze jonge leeftijd al te begrijpen, en meer op alle generaties lezers vanaf 12 jaar gericht. Waar de tekeningen van Erlbruch ook meer in hun respectieve verhaal worden opgenomen, vertellen die van Dendooven in het verhaal van De hemel integendeel iets apart, waar je als het ware een nieuwe laag in vindt. Heel knap gedaan en vormgegeven zijn deze plaatjes van boeken! Bovendien vind je bij de drie uitgaven naast tekst en beeld ook nog eens geluid: Moeyaerts inspiratiebron en begeleidende muziek bij zijn teksten van Joseph Haydn, resp. Die Schöpfung, Die Jahreszeiten en Die sieben letzte Worte telkens in een uitvoering van het Nederlandse Blazers Ensemble, zijn telkens op CD aan het boek toegevoegd. 

Van een geheel andere orde zijn de beroemde graphic novels Maus van Art Spiegelman (1948), Persepolis van Marjane Satrapi (1969) en Het leven van een Arabier van Riad Sattouf (1978), die mijn boekenkast sieren sinds de boekenbeurs van vorig jaar, die de focus legde op het beeldverhaal. Ik had er nog nooit zo’n grote stand van strips en graphic novels gezien, en heb dan maar van de kans gebruik gemaakt ineens enkele grote beroemde titels mee te nemen. Net zoals Het achterhuis van Anne Frank, dat werd bewerkt door Ari Folman (1962, scenarist) en David Polonsky (1973, illustrator), staan deze non-fictie graphic novels, nog steeds mooi in een rijtje op mij te wachten…  

Heb jij al graphic novels gelezen en zo ja, welke dan? Hoe bevielen ze jou? Vind je de inktgeur op zich al niet opvallend en verslavend?? We zijn benieuwd naar jouw ervaringen met (literaire) graphic novels! Volg vooral ook de spot van de SFF - club voor meer artikelen over beeldverhalen deze week: https://www.hebban.nl/spot/fantasyclub .