Er zijn auteurs die zo wervend schrijven dat de behoefte aangewakkerd wordt ter plekke te gaan kijken, voelen, ruiken en beleven of de hooggespannen verwachtingen waargemaakt kunnen worden. Tijdens het lezen van De Bourgondiërs – Bart Van Loo overkwam me dit en het plan af te reizen naar Bourgondië was geboren. 

Artikel: Tea
Banner: Anne

Wie de boeken van Bart Van Loo kent weet dat hij enorm beeldend en bevlogen schrijft. In zijn voorwoord legt hij uit dat het oorspronkelijke idee te beginnen met het huwelijk van Filips de Stoute en Margaretha van Male (1369) onhaalbaar werd vanwege de vele voetnoten en besloot daarom helemaal terug te gaan naar het jaar 406. Hij ging dus op zoek naar de bron van de naam Bourgondiërs, te herleiden uit de naam van een klein eiland tussen Polen en Zweden: Burgundarholm.

Het boek is één groot feest om te lezen en ik heb me voorheen nooit gerealiseerd hoe ver het Bourgondische Rijk strekte, zie de kaart onderaan dit artikel. Het aantal namen is enorm en alles onthouden is niet voor iedereen weggelegd. Voor mij werkte het goed een paar hertogen in de oren te knopen. Wanneer je Filips de Stoute (zijn vader was koning Jan II, de Goede) onthoudt, zijn zoon Jan zonder Vrees en kleinzoon Filips de Goede (zijn afbeelding siert het omslag) heb je een heel klein, maar stevig raamwerk om andere invloedrijke figuren in de juiste tijd en positie te plaatsen. Overigens is alles eenvoudig terug te zoeken in de uitgebreide noten, chronologie en stambomen.

Autun

De reis besloeg vier volle dagen, drie daarvan waren al ingevuld door passages uit het boek – al dan niet aangemoedigd door de auteur die de lezer letterlijk aanspoort – de andere dag werd besteed aan verrassingen. De tocht begint met een ontmoeting uit een zeer vroege periode.

'Of hoe in de mist der begintijden Romeinen, Hunnen, Germanen, Moren en Vikingen elkaar verdrongen op weg naar een onzekere toekomst en hoe te midden van duizelingwekkende gebeurtenissen Bourgondië ontstond.’

In het eerste hoofdstuk komen niet alleen volksverhuizingen, veldslagen en religie aan bod, maar ook het samenleven van Romeinen en Galliërs alsmede het huwelijk tussen de heidense Frankische koning Clovis en de katholieke Clothilde. Uiteindelijk bekeert ook Clovis zich in 496 tot het katholieke geloof en Clothilde, die haar man aanzette tot de bekering, krijgt na haar dood de heiligenstatus. De verspreiding van het evangelie is echter al van veel vroegere datum.

‘Al dan niet toevallig dook in 506, het jaar van Sigismunds toetreding tot het katholicisme, voor het eerst de naam Burgundia op. Toen ook de bewoners zelf deze benaming begonnen te gebruiken, gingen lokale geschiedkundigen op zoek naar een historische voedingsbodem. In de zogeheten Bourgondische Cyclus probeerden deze plaatselijke schriftgeleerden oude heiligen, die drie-, vierhonderd jaar eerder in het dan nog niet zo geheten Burgundia een katholieke martelaarsdood waren gestorven, in een soort van natiescheppende mythe te verenigen. Zo ontstond het beeld van Bourgondië als uitverkoren land met stichtelijke kersteningshelden als Benignus van Dijon en Symforianus van Autun. Plotseling bleek het koninkrijk, dat amper honderd jaar eerder aan zijn geschiedenis was begonnen, al eeuwenlang te bestaan.’

In de kathedraal van Autun is het beroemde schilderij van Ingres uit 1834 te zien waarop Symforianus te midden van een menigte Romeinen klaarstaat om de martelaarsdood te ondergaan. Deze legende stamt uit 178 en geeft een blik op geloof en bijgeloof ten tijde van de Romeinse overheersing en de evangelisatie vanuit Klein-Azië. Natuurlijk wilde ik een foto van het schilderij, dat ging zomaar niet, er stonden hekken vanwege een restauratie … maar een aardige restaurateur wilde de foto voor me maken (deze is kwalitatief net iets minder geschikt voor publicatie).

Autun is ook de geboorteplaats van Nicolas Rolin, kanselier van Filips de Goede, zijn invloed is nog steeds zichtbaar, zie het stuk over Beaune.

Afbeelding 
Het martelaarschap van Sint-Symforianus, olieverf op doek Jean Auguste Dominique Ingres (1834)

Cluny en Cîteaux

‘Nabij ongerepte bossen, waar konijnen, marters, everzwijnen, lynxen en beren elkaar naar het leven stonden als ze niet afgemaakt werden tijdens de eentonige jachtpartijen van plaatselijke potentaten, lag het idyllische Cluny, dat buiten zijn jachthuis, houten kapel en enkele armtierige wijnvelden niets had om zichzelf maar een schijn van belang toe te dichten. Met zijn paradijselijke lieflijkheid vormde dit Bourgondische dorpje de ideale omgeving om een nieuw klooster te herbergen.’

Dit citaat deed me verlangen naar deze streek, natuurlijk is dat ongerepte al lang grotendeels vervangen door bebouwing, landbouw en veeteelt, maar daar kijk je met wat fantasie doorheen.

De aanleiding voor het bouwen van de abdij (910) was het toenemende aanzien van het biddende volk, de oratores. De benedictijner orde van Cluny groeide uit tot een Europees netwerk van 1500 kloosters. Waarom deze abdij zo belangrijk was legt Van Loo haarfijn uit. Een van de belangrijkste redenen was het stimuleren van de Godsvredebeweging die erop gericht was in West-Europa een grotere veiligheid te bereiken, de orde verschafte zichzelf hierdoor ook politieke macht. De dodenverering - Allerzielen was een vinding van abt Odilo van Cluny - en de toename van pelgrims zorgden voor aanzienlijke inkomsten.

In de stad en binnen de poorten van de abdij is nog veel te bezichtigen Door de erepoort uit de 12e eeuw kom je op de plek waar het vroeger een drukte van belang geweest moet zijn. De enorme abdijkerk, die tot het moment dat de Sint-Pietersbasiliek gebouwd werd de grootste ter wereld was, werd in de jaren net na de Franse Revolutie grotendeels verwoest. Wat er nu nog over is bedraagt ongeveer 10% van de laatste abdij. De contouren van de enorme kerk zijn nog te zien aan de bewaarde restanten van de pilaren. Gelukkig is er meer (gedeeltelijk) gespaard gebleven zoals de kapel van Jan van Bourbon (abt) in gotische stijl. Helaas zijn de standbeelden verdwenen, maar de consoles waarop ze stonden zijn nog te bewonderen en stellen profeten voor uit de Bijbel. Op de afbeelding staan er drie van de dertien.

Afbeeldingen
Cluny-De abdij gezien door de poort
La Chapelle Jean de Bourbon en drie consoles die van links naar rechts Zacharia, Simeon en Jeremia voorstellen. (eigen werk) 

Decadentie in de abdij van Cluny vroeg om een passende reactie, dat werd de stichting van de abdij van Cîteaux. Daar waren de monniken wel ijverig, zij staken de handen uit de mouwen en de spade in de grond…

‘Ze maakten werk van een uit stenen opgetrokken omheining waarmee ze hun wijnstokken vrijwaarden van al te voortvarende varkens, evers en herten. Op zo’n manier beschermden ze ook de eerste ranken tegen de wind en lieten ze die gedijen in de opgeslagen warmte die de muren ’s nachts weer afgaven. In 1212 maakte een document melding van deze Clausum de Vougeot — de ommuurde gaard van Vougeot, naar de naam van het belendende dorpje.’

Afbeelding
Chateau Vougeot (eigen werk)

Beaune

‘Het Hôtel-Dieu van Beaune blijft het pronkstuk van de Vlaams-Bourgondische bouwstijl, een architecturale juwelenkist waarin een parel van de vijftiende-eeuwse schilderkunst ligt opgeborgen. Als u het mooiste ziekenhuis van West-Europa nog niet zag, beste lezer, rep u dan naar het oude hertogdom. Het spektakel van veelkleurige dakpannen, schoorstenen, pinakels, koekoeksramen en windhanen voeren de blik naar een wereld waar Vlaanderen en Bourgondië weer even in elkaar opgaan.’

Het Hôtel-Dieu zag ik in het verleden al eens, maar dat was vóór De Bourgondiërs van Bart Van Loo! Na het lezen van het boek kreeg de streek een andere betekenis, een andere lading of noem het een gevoel daar misschien een beetje thuis te horen vanwege de historie. De Nederlandse gastvrouw in de ‘Auberge’ waar wij verbleven las het boek ook, zij was net zo enthousiast en wist nog wat waardevolle tips te geven. Het museum heeft een audiotour in vele talen, ook een Nederlandse. Tekst over de geschiedenis van het gebouw, bijgeluiden van hoestende zieken en gesprekken met de stichters van het ziekenhuis wisselen elkaar af. Nicolas Rolin (de eerder genoemde kanselier) en zijn vrouw Guigone de Salins stichtten het Hospices de Beaune (zoals het ziekenhuis tegenwoordig genoemd wordt) in 1443. De eerste letters van hun voornamen zijn terug te zien op de vloertegels. Het Polyptiek van het Laatste Oordeel van Rogier van der Weyden hangt niet in de kapel, maar is in een aparte ruimte te bezichtigen. Een tip: tussen de middag zijn de meeste musea open en is het er prima rustig rondkijken en genieten.

Afbeeldingen
Hôtel-Dieu Beaune overzicht binnenplaats, glazen potten in de apotheek, vloertegel met letters N en G, ziekenzaal en gedetailleerde zijde van de binnenplaats. (eigen werk)

Dijon

‘Een recente restauratie wees uit dat zowel het sprekende detail van de naad als de erg realistische helmvulling doorloopt tot het uiterste puntje, dat je in de normale opstelling van het monument niet eens kunt zien. Maar onze blik wordt omlaag gezogen, naar de zowat veertig ‘pleurants’ de treurende figuren die onder de liggende hertog zijn begrafenisstoet overdoen.’

Dit citaat was een regelrechte uitnodiging om het Museum voor Schone kunsten van Dijon te bezoeken. De pleurants krijgen door de beschrijving bijna een iconische status. Voor het bereiken van de praalgraven van Filips de Stoute en Jan Zonder Vrees met Margaretha van Beieren leidt de route langs een aantal zalen met vooral erg veel heiligen, maar ook HET schilderij van de boekomslag. Qua afmeting is het bescheiden, maar de uitstraling is enorm.

De zaal met de praalgraven is indrukwekkend, de pleurants zijn inderdaad klein zodat je echt door de knieën moet om de details te kunnen zien. Deze zijn zeer de moeite waard, allen hebben hun eigen charme, de een door zijn attributen, de ander door zijn kleding of houding. Claus Sluter – beroemd door zijn expressie van zijn beeldhouwwerk – is de maker. Een verdieping hoger is achter de balustrade de hele zaal te overzien - geweldig!

Het museum is ondergebracht in het indrukwekkende paleis van de Hertogen en Staten van Bourgogne, het oudste deel stamt uit 1364.
Dijon heeft een prachtig historisch centrum en is beslist een wandeling waard. Een kaartje met verschillende routes – de uiltjesroute is erg leuk – voert je langs de mooiste plekjes en voor een versnapering kun je hier prima terecht. Je waant je in de middeleeuwen.

Afbeeldingen
Paleis van de Hertogen en Staten van Bourgogne (bron)
Filips de Goede (15e eeuw), naar een verloren origineel van Rogier van der Weyden uit 1445 (eigen werk)
Praalgraven, Pleurants (eigen werk)
De kaart van Bourgondië en de citaten zijn afkomstig uit De Bourgondiërs - Bart Van Loo

Wie raakte er ook geïnspireerd door een boek en pakte zijn koffers al of is dat nog van plan? 
Laat een reactie achter en laat ons meegenieten!