Eén van de boeken die in 2019 op de shortlist voor de Hebban-debuutprijs stond, was Doet sneeuw pijn van Carolien Spaans. Een aangrijpend autobiografisch boek over het proces van rouw na het verlies van haar man bij een skiongeluk.
Inmiddels is er ook een theaterbewerking van dit boek gemaakt door Solo Stories. Solo Stories produceert solovoorstellingen voor kleine en middelgrote theaterzalen en gaat hierbij de moeilijkere en aangrijpende thema’s niet uit de weg.
Hetty was benieuwd geworden naar zowel het boek als de theaterbewerking en kreeg via Hebban de kans om het boek te lezen en de voorstelling te bezoeken.

Tekst: Hetty
Banner: Anne

Eerst het boek lezen en daarna de theatervoorstelling bezoeken, dat was voor mij de enige juiste volgorde en dat is achteraf gezien ook de beste keuze geweest.

Het boek valt op door een mooie tedere tekening van een vlinder op de cover, het ziet er kwetsbaar uit en dat in combinatie met de vragende titel Doet sneeuw pijn, doet ook een kwetsbaar verhaal vermoeden.
De keuze voor de titel en de afbeelding waren mij niet gelijk helemaal duidelijk, maar werden in het verhaal erg mooi uitgelegd en bleken zo een hele logische keuze te zijn.
Toch dekt kwetsbaar niet de hele lading van het verhaal, het is juist ook de strijd van een sterke vrouw die haar proces van rouw aan de lezer vertelt. Een verhaal over liefhebben, moeten loslaten, willen vasthouden en toch doorgaan. Dat proces was een heen en weer geslingerd geworden tussen allerlei verschillende emoties; door moeten gaan omdat je voor je 7 maanden oude zoontje moet zorgen, omgaan met de soms rare reacties en verwachtingen van de mensen om je heen en langzaamaan beseffen dat het toch echt beter gaat, dat het went, ook al ben je nu ‘enkelvoud’ geworden.

Het boek is opgebouwd uit heel veel korte hoofdstukken die soms maar een halve pagina beslaan. Dit maakt dat het vlot leest en kenmerkt voor mij ook het ophalen van de herinneringen, korte flashbacks gerelateerd aan een onderwerp dat op dat moment in haar gedachten komt en waarover ze kort vertelt. Het verhaal is regelmatig ook humoristisch, ondanks het zware thema, dit vooral door de open en eerlijke manier waarop Carolien haar gedachten weergeeft, ingaat op de vreemde reacties en verwachtingen van mensen en ook zichzelf met een kritische blik bekijkt.

Ik had al het een en ander over de theaterbewerking gelezen en wist dat er op het podium een aantal sokkels zouden staan met voorwerpen, na het lezen van het boek kon ik me een idee vormen over hoe het verhaal in het theater vertelt zou kunnen worden. Hoe Saskia Temmink lopend langs de sokkels bij elk voorwerp een herinnering op zou kunnen halen…

Maar ik werd verrast! Ja de voorwerpen waren gerelateerd aan de herinneringen, maar hadden ook een groter doel. Tijdens haar soloverhaal loopt Saskia tussen de sokkels door en pakt af en toe bijna gedachteloos een voorwerp op, verplaatst het naar een andere sokkel, zet het op de grond, en zet het soms ook weer terug. Ook de sokkels zelf worden verplaatst… Dit geeft een chaotisch en verstrooid gevoel, het illustreerde voor mij perfect hoe je alleen maar bezig bent met overleven en jezelf staande te houden, ook al weet je af en toe niet precies waar je mee bezig bent omdat je je gedachten er niet echt bij kunt houden. Je doet de dingen die moeten zonder echt te weten wat je doet.

Het was een continu wisselen van emoties, van verdrietig naar niets aan de hand naar kwaad zijn, en van zelfmedelijden naar jezelf een schop onder de kont geven omdat je door moet. De vijf stadia van rouw die je volgens de experts moet doorlopen, die elkaar keurig opvolgen worden bekritiseerd: ze volgen elkaar helemaal niet keurig op, ze worden op één hoop gegooid en steeds komt er weer een ander stadium bovendrijven, elkaar in razend tempo afwisselend. Dit is ook wat je als toeschouwer ziet: een snelle wisseling van emoties die binnen komen! Het sterkst vond ik de momenten van zwijgen, van even voor zich uitstaren in gedachten verzonken… je voelt de beladenheid van zo’n moment.

Toch was het niet alleen maar zwaar, en ik hoop dan ook echt dat het thema mensen niet afschrikt om de voorstelling te bezoeken want dat zou zonde zijn! Het verhaal, zowel in het boek als op het toneel wordt met een zekere luchtigheid gebracht. Er zit een spottende humor in en regelmatig hoorde je de mensen in de zaal hardop lachen om de opmerkingen die door Saskia gemaakt werden.

De theatervoorstelling is niet een 1 op 1 kopie van het boek. Er is een eigen draai aan gegeven, zo wordt Carolien in het boek gebeld door haar schoonzus, die de brenger van het slechte nieuws is, en volgen we daarna stap voor stap de belevenissen van Carolien in chronologische volgorde.
In het theater begint de voorstelling met een mobieltje dat overgaat. Saskia wil niet opnemen, durft het niet omdat ze ziet dat het de wintersportvriend van haar man is, ze zijn samen dus waarom zou hij bellen? Dat kan alleen maar slecht nieuws zijn…. Vervolgens wordt het verhaal in flashforwards vertelt en ziet Saskia hoe ze langzaam opkrabbelt en leert hoe ze in haar eentje hun zoontje op kan voeden, hoe ze het weet te redden en dat het wel goed komt. Pas aan het eind van de voorstelling durft ze op te nemen en krijgt ze het slechte nieuws te horen.
Zelf vond ik dit niet helemaal goed uit de verf komen, ik betwijfel of je zonder het boek gelezen te hebben de bedoeling hiervan ook helemaal begrijpt. 

In een interview in Het Parool las ik dat Saskia zelf wel enige invloed gehad heeft op de voorstelling, zo werd er een duidelijker antwoord geformuleerd op de vraag ‘Doet sneeuw pijn?’ het antwoord ‘ja, nee…misschien’ leek niet afdoende, er moest een beter antwoord gegeven worden.
Saskia herinnerde zich ook een uitspraak van Nick Cave nadat hij zijn zoon verloren had, dat rouw is alsof je een elastiek om je middel hebt; je denkt dat het weer goed gaat en ineens gebeurt er iets kleins waardoor je keihard teruggetrokken wordt aan het elastiek. Dit hebben ze in de voorstelling verwerkt en is een hele mooie beeldende toevoeging geworden die de mensen zeker aanspreekt.

In het interview geeft Saskia ook antwoord op de vraag of het zwaar is om een voorstelling over rouw te spelen en daarna naar de vergelijkbare ervaringen van de bezoekers te moeten luisteren. Hierop antwoordt ze het volgende:

“Dat is het gek genoeg niet. Ik wil voorstellingen maken die tot denken aanzetten, die verbinden en gesprekken op gang brengen. Doet sneeuw pijn gaat boven­dien over de opwaartse kracht van die vrouw: na alles wat haar is overkomen probeert ze een manier te vinden om verder te leven. En uiteindelijk is het een liefdesverhaal. In de voorstelling zit een moment waarop ze haar man ­terugziet in een droom, waardoor ze zich realiseert hoe mooi de liefde tussen hen was. Dat ontroert me.”

Dat de voorstelling gesprekken op gang kan brengen heb ik zelf ervaren. Na afloop liep ik naar buiten en vlak voor me liep nog een vrouw alleen het theater uit, ze hield in toen ze mij zag en sprak me aan met de vraag of ik ook naar de metro ging. Ik antwoordde bevestigend en we liepen samen op, wel zo prettig want het was niet de meest fijne omgeving ’s avonds laat. Ze vroeg me of ik ook naar de voorstelling was gegaan vanwege de herkenning. Dat was bij mij niet het geval, ik was nieuwsgierig geworden naar hoe een boek als dit omgezet werd in een theatervoorstelling. Ze vertelde me nadat ik vroeg of het bij haar wel een herkenning was dat dit inderdaad zo was, ze had zelf 2,5 jaar geleden ook haar man verloren. Haar kinderen waren gelukkig wel al wat ouder geweest. Ze bekende dat de voorstelling echt binnenkwam en dat de achtbaan van emoties die elkaar in sneltreinvaart afwisselen heel herkenbaar was. Mijn gevoel klopte dus dat juist dat gegeven het tot een hele realistische voorstelling van het rouwproces maakt.

Ik was onder de indruk van wat deze vrouw me vertelde, een vrouw die ik verder niet ken en die toch een zo persoonlijk verhaal met mij deelde. Maar ook was ik onder de indruk van de mooie voorstelling… het boek dat ik meegenomen had voor in de metro bleef op de terugreis in mijn tas zitten. Er was nog geen ruimte voor een ander verhaal…

Wil je zelf de theatervoorstelling bezoeken? Bekijk dan hier de speellijst
Wil je het boek ook gaan lezen? In maart start het samenleesproject Doet sneeuw pijn in het Samenleescafé, aanhaken mag altijd!