De Vlaming Hans Fiers kreeg in 2007 de schrijfkoorts te pakken bij het zien van een aangrijpende foto uit de Grote Oorlog: drie Duitse soldaten bevrijdden een Franse soldaat uit een bomkrater. Hij debuteerde onlangs met de roman Door jouw ogen waarin als thema’s de Eerste Wereldoorlog, ontmenselijking en generatiegeweld, maar ook verzoening en vergeving besproken worden. Dit boek wordt momenteel uitgebreid onder de loep genomen op Hebban: er is een leesclub rond gaande met vijftien enthousiaste deelnemers waaraan de auteur zijn deelneming verleent, morgen publiceert Jan het interview dat hij met de auteur had en vandaag delen Jan en Nathalie alvast hun bevindingen met deze buddyread.

Tekst: Jan en Nathalie
Banner: Anne 

Hoe verloopt het verhaal in grote lijnen?

Nathalie: Driek groeit op enkele decennia voordat de Eerste Wereldoorlog uitbreekt, in een Limburgs dorpje in de Voerstreek vlakbij de grens met Duitsland, en wordt grotendeels moederloos en met strenge hand door zijn gewelddadige vader opgevoed. De streek is gekend voor de vele fruitboomgaarden, zijn vader Achiel heeft er een fruitboerderij en doet er beroep op Duitse seizoenarbeiders voor de oogst. Het heden is eigenlijk het jaar 1914; door flashbacks in het eerste deel komen we meer over Drieks kindertijd te weten evenals op welke wijze zijn moeder echt is overleden. Zijn vader beschuldigt een Duitse plukker hiervan, en ook het feit dat zijn oudere zus verdwijnt, zou een van hen op zijn geweten hebben.

Zo wordt Driek al jong opgevoed met wraakgevoelens tegenover de ‘Duitsers’. Toch stelt hij door financiële problemen nog een ploeg in opdracht van de Duitse fruitopkopers te werk op zijn boerderij aan het begin van dit verhaal. Als dan blijkt dat de opzichter een van de arbeiders is geweest op hetzelfde moment van zijn moeders dood, jut zijn vader hem tegen deze man op en laat hij deze vervangen door andere arbeiders.

Jan: Tussen twee foto’s meandert de debuutroman Door jouw ogen van de Vlaamse auteur Hans Fiers (1965). Op de cover staat een foto van een jongen en een meisje. Het zouden zomaar Driek en Adèle Buntinckx kunnen zijn, de hoofdpersonages uit de roman. Ze wonen in Belgisch Limburg op een boerderij waar de beste sterappels uit de regio geteeld worden. Ze hebben te lijden van een tirannieke vader, Achiel, een bruut van een man. En dan is er nog de dood van Achiels echtgenote Leonie. Daar mag niet over gesproken worden. Het verleden wordt ook fysiek afgegrendeld. Alles wat met Leonie te maken heeft zit in de voormalige koestal achter slot en grendel. Een Duitse seizoenarbeider, een plukker, heeft dat op zijn geweten wordt aan de vijfjarige Driek verteld. Dan verdwijnt ook zijn zuster Adèle, die als een moeder over Driek waakte, onverwacht. Ze laat een briefje achter met daarop de tekst ‘Ik kom je halen, kleine broer. Beloofd.’ Maar Adèle komt niet.

‘Een voor een stempelde de sergeant de vrijheid van de mannen naar het verleden.’ 

Hoe komt Driek in de Grote Oorlog terecht en hoe wordt hier in het boek tegen aan gekeken?  

Jan: Wat is er gebeurd? De haat tegen alles wat Duits is wordt steeds sterker bij Driek. Als dan de Grote Oorlog in 1914 uitbreekt meldt Driek zich als vrijwilliger. Hij is scherpschutter en wordt naar het front gestuurd.

Zijn ambitie is om uit wraak tweehonderd tweeënvijftig Duitsers doodschieten, een voor elke maand dat hij zijn moeder mist. Op de slagvelden van West-Vlaanderen gebeurt er echter iets totaal anders waardoor hij met andere ogen naar de wereld kijkt. 

Zowel aan de Duitse als aan de kant van de geallieerden werden jonge kerels als kanonnenvoer het slagveld opgestuurd omwille van de macht. En werden hele volken door propaganda en leugens tegen elkaar opgezet. Die foto staat natuurlijk niet zomaar in het boek.

Nathalie: Het wordt augustus 1914 en het Duitse leger valt onder aanvoeren van de keizer België binnen om naar Frankrijk te trekken. Hoewel deze aanval gedurende vier jaar in de loopgraven in de Westhoek zal verzanden, hebben de Duitse troepen eerst nog af te rekenen met het verzet in Limburg en omstreken. Driek ziet zijn kans schoon, uit vergeldingsdrang sluit hij zich vrijwillig aan bij het leger.  Zoals Jan al schreef, zit hij met wraakgevoelens t.o.v. de Duitsers vanwege zijn familieverhaal. Hij heeft leren schieten door de boswachter van zijn dorp en wordt scherpschutter. Hij vindt het idioot dat de soldaten een schietschijf vormen met blinkende knopen en strepen in een uniform dat enorm opvalt in de velden en de bossen. Dat was wel een beetje recalcitrante humor die door het zware oorlogsthema werd verweven.   

Het is inderdaad opvallend dat Fiers over zowel de Belgische als de Duitse soldaten vooral meelij afroept door de omstandigheden in de loopgraven van de Westhoek erg beeldend te beschrijven. Op geen enkele manier buiten dan de bewindsmakers en de op wraak beluste Driek, zet de auteur een vijandig beeld neer van de mannen die in de loopgraven aan het ploeteren zijn, langs beide kanten. Integendeel zelfs. Er zitten meerdere stukken in waarin soldaten langs beide kanten even over hun hart strijken en niet doen waar ze militair eigenlijk toe verplicht zijn. Er wordt inderdaad benadrukt wat de verschrikkelijke gevolgen van deze Grote Oorlog waren aan beide kanten, ook nog op het einde van het boek.

Wat zijn de diepere lagen van de titel (op meerdere manieren uit te leggen)?

Nathalie: Er zijn twee betekenissen die ik wil vermelden over de titel: Ten eerste zullen de ogen van Drieks zus Adèle hem altijd bij blijven, die boorden diep in zijn ziel, en daar denkt hij jarenlang, telkens als hij haar mist nog altijd aan. Ten tweede is het ‘door de ogen’ van Driek dat de Duitsers de schuldigen zijn van de dood van zijn moeder en de verdwijning van zijn zus. Natuurlijk zijn er ook de verschillende perspectieven door de welke wordt gekeken naar de dood van Leonie, de moeder, en de Grote Oorlog, hoe de verschillende personages zich daarin begeven en bewegen. Als hij in het tweede deel een Duitse jongen redt van de dood, zijn het tenslotte ook de ogen van die jongen die daarin de doorslag geven…

Jan: Door jouw ogen is een prachtige titel voor een boek waarin vanuit verschillende perspectieven naar de oorlog wordt gekeken. De waanzin en de onzin van het oorlog voeren, het verscheurende effect op gezinnen, de wreedheid, het gemis aan alles, maar ook vergeving, vriendschap en hoop hebben een plek gekregen in deze roman.

Het echte thema van het boek is vergeving. Waaruit blijkt dat?

Jan: Hans Fiers laat de lezer zich afvragen met welke ogen hij/zij naar het geweld krijgt. De geschiedenis van de familie Buntinckx en de wereldgeschiedenis worden als het ware met elkaar verbonden. Zo wordt het verhaal een universeel verhaal. Waarom in onenigheid met elkaar leven in plaats van in harmonie? Waarom haat en geen vergeving?

Nathalie: Vergeving is zeker een thema in dit boek. Zowel in het bredere verhaal van de wereldgeschiedenis als voor Driek zelf, t.o.v. de gewone Duitse soldaten die ook maar kanonnenvoer waren als voor hemzelf op de lange termijn. Het familiedrama van Driek is natuurlijk heel specifiek, dat weliswaar door de wereldoorlog gekeerd en/of versneld wordt. Op dat vlak heeft dit boek ook wel iets weg van het verhaal van Woesten van Kris Van Steenberge volgens mij.

Over de opbouw en de schrijfstijl van het boek

Nathalie: Fiers zet hier een mooi familiedrama neer dat door de oorlog onderbroken en gekeerd wordt. Ook al weet je als lezer al snel hoe een en ander is verlopen van in het begin, is het toch een boek dat je meesleept en je steeds verder wil blijven lezen. Ook de vlotte schrijfstijl nodigt hier zeker toe uit. De zware thema’s worden af en toe verlucht door wat humor die ook in dit boek wordt binnen gebracht. Ik vond dat er in het tweede deel wat te veel toevalligheden staken die soms te mooi leken om waar te zijn en ik vond sommige verhaaldraadjes, hoewel ik niet wil spoileren, een beetje te gemakkelijk eindigen eigenlijk. Daar had ik toch wat gemengde gevoelens over.

De personages zijn geschreven naar de normen en de waarden van het Vlaamse platteland in het begin van de 20ste eeuw en daar moetje echt wel rekening mee houden. Onder andere de vrouwen hadden veel minder vrijheid dan wat nu het geval is, en je mag echt niet met de ogen van vandaag kijken naar hoe/of de vrouwelijke personages op hun situatie reageren. De personages vond ik op zich allemaal heel geloofwaardig overkomen, zijn goed uitgewerkt; ze evolueren ook gedurende het boek. De levensomstandigheden waren toen ook heel anders natuurlijk.   

Jan: Hans Fiers zet een geloofwaardig, goed geconstrueerd, sterk en spannend verhaal neer met mensen van vlees en bloed. Al moet wel gezegd worden dat in de ontknoping het toeval wel een erg grote rol speelt. Ieder van de personages heeft zijn eigen geheim, zijn eigen verhaal. Door flashbacks te gebruiken en vanuit verschillende perspectieven te schrijven (nu eens vanuit Driek, dan weer vanuit vader Achiel of dochter Adèle) slaagt Fiers erin de personages verder uit te diepen en ontstaat begrip voor hun handelen, ontwikkelen de personages zich. Zelfs het sterkste personage heeft zijn zwakke en tedere kanten. Op een heel organische wijze hebben historische gebeurtenissen en plaatsen een plek gekregen in de roman. En dan gaat het niet alleen om de strijd bij Tervate aan de IJzer, de Dodengang bij de Diksmuidse deelgemeente Kaaskerke, maar ook de verwoesting van Moelingen in de Voerstreek in Limburg. 

Erg sterk is Hans Fiers in het neerzetten van sfeer. Je voelt als het ware de lente als hij schrijft ‘het gekwetter uit de struiken en bomen rondom spetterde als druppeltjes geluid op het erf’. De gevoeligheid voor taal en de inleving in de personages speelt door de hele roman. Een prachtige poëtische passage is het moment waarop Adèle haar broertje door middel van een sprookje duidelijk maakt waarom zijn opgebaarde moeder aan een kant van haar gezicht zwart is. Zo precies passend bij de gedachtewereld van een kind van vijf jaar. Ontroerend mooi evenals het einde van het boek waar Driek beseft dat wraak nemen niets oplost en zinloos is.

Wat is ons besluit?

Nathalie: Al bij al heeft Fiers gedurende vier jaar aan een boek gewerkt met heel wat wetenswaardigheden en een levensles dat een breed publiek kan aanspreken. Het boek is zeker de moeite, erg toegankelijk en vlot leesbaar!  

Jan: Door jouw ogen is een overtuigend debuut. Hopelijk duurt het geen twaalf jaar eer de volgende roman van Hans Fiers verschijnt!

Lees hier ook de recensie van Jan en die van Nathalie. De leesclub over het boek bevat een heel aantal spoilers: als je het boek nog wilt lezen, is het beter de reacties en ook het vraag- en antwoorditem van de auteur daar nog niet tot je te nemen!