Dat Naar de vuurtoren van Virginia Woolf terechtkomt in een Buddyread is een toevallige samenloop van omstandigheden; plannen veranderen in tijden van corona, vandaar deze vorm en plaats op Literatuur onder de Loep.

Een boek oppakken van Woolf doe je niet zomaar. Deze auteur met haar uitgesproken schrijfstijl laat zich niet altijd even makkelijk lezen. Haar werk is te verdelen in periodes. Aanvankelijk schrijft Woolf traditionele romans, zoals haar vroege werken De uitreis en Nacht en dag, daarna wordt haar stijl experimenteler onder andere door het gebruik van stream of consciousness. 

Tekst: Tea en Hetty
Banner: Hetty

Het verhaal

‘[…] ze zuchtte. Wanneer ze in de spiegel keek en zag dat op haar vijftigste haar haren grijs en haar wangen ingevallen waren, dacht ze dat ze de dingen misschien beter had moeten aanpakken – haar man, het geld, zijn boeken. Maar wat haar zelf betrof zou ze nooit maar een seconde een besluit betreuren, moeilijkheden uit de weg gaan of haar plichten veronachtzamen.’ 

‘Ze’ is Mrs Ramsay, echtgenote van Mr Ramsay, het stel verschilt van elkaar als dag en nacht, wat zorgt voor spanning tussen de twee en in het gezin. De genereuze, gastvrije Mrs Ramsay houdt van grote gezelschappen, in het vakantiehuis aan zee zijn meerdere schilderachtige gasten aanwezig om de boel te verlevendigen. Het boek is verdeeld in drie delen. Het eerste deel ‘Het raam’ beslaat meer dan de helft van de roman terwijl de vertelde tijd slechts een dagdeel is, in het middendeel ‘De tijd gaat voorbij’ is de tijdspanne tien jaar en ‘Vuurtoren’, het laatste deel, beschrijft het einde van de reis.

De roman staat bol van symboliek en verwijzingen die het boek enorm verrijken. Wanneer je het reismotief als leidend beschouwt, kom je al een heel eind. De jonge James Ramsay wil naar de vuurtoren, maar het weer leent zich niet voor zo’n gevaarlijke tocht, er zijn hoge golven. Vader en moeder reageren elk op hun manier, waarbij de vader afwijzend reageert, sluit moeder de mogelijkheid niet geheel uit. Door deze reacties komen de verhoudingen binnen het gezin helder naar voren. In dit eerste deel roept de titel ‘Het raam’ meerdere associaties op; moeder kijkt vanuit het raam naar wat er zich allemaal buiten afspeelt, maar het raam doet ook denken aan een schilderij- lijst. Een van de gasten is schilderes en het werk wil maar niet vlotten, net als de reis naar de vuurtoren.

De rol van de vuurtoren en het water

De titel van het boek evenals ook die van het laatste deel zijn een verklaring waard. Als een rots in de branding staat hij daar, niets kan hem deren en niemand kan om hem heen, hij geeft richting door zijn regelmatige lichtflitsen. Als markant baken is hij aantrekkelijk, maar laat zich niet makkelijk veroveren: Woolf heeft hem tot symbool van onbereikbaarheid gemaakt. Niet alleen voor de jonge James die op de eerste dag een ‘nee’ krijgt te horen wanneer hij naar de vuurtoren wil maar door de weergoden tegengehouden wordt, tevens staat hij symbool voor alles wat begerenswaardig is. Doordat we steeds in het hoofd van een ander personage te kruipen, zien we hun zieleroerselen naar boven komen en daarmee hun diepste wensen.

De zee die het vakantiehuis en de vuurtoren scheidt, zou gezien kunnen worden als een belemmering voor het bereiken van het doel. Getijden en het weer zijn onvoorspelbaar en zorgen voor de nodige tegenwerking. De vallende golven op het strand hebben op Mrs Ramsay soms een kalmerende werking, maar kunnen ook plotseling bedreigend van aard worden, waarbij het besef opduikt dat het leven zomaar voorbij kan zijn.

Stream of consciousness

Naar de vuurtoren mag gerekend worden tot de modernistische literatuur en valt vooral op door zijn bijzondere verteltechniek, een techniek die verwant is aan Marcel Proust en James Joyce. Het verhaal bestaat hoofdzakelijk uit de introspectieve beschouwingen van de hoofdpersonen, de waarnemingen en gedachten zijn duidelijk bovengeschikt aan de handeling zelf. Vanuit veelvuldig wisselende perspectieven wordt het verhaal verteld, maar hierbij nemen de waarnemingen van de schilderes Lily Briscoe toch wel een centrale plek in. Er zijn weinig dialogen te vinden in het boek.

Stream of consciousness, of vertaald ‘stroom van bewustzijn’ is een techniek waarbij een veelvoud aan indrukken weergegeven wordt die zich spontaan aan het bewustzijn van een individu opdringen, het is een steeds maar doorgaande stroom van gedachten en reflecties die voortvloeien uit observaties van de personages. Een duidelijke logica ontbreekt dikwijls omdat er een voortdurend overspringen van de ene naar de andere gedachte plaatsvindt. Woolf bootst het menselijk denken na door weergave van een ononderbroken stroom van ideeën, gevoelens, observaties en herinneringen.

‘[…] Want ze veronderstelde dat hij naar boven was gegaan om te werken. Maar hij maakte een erg trieste indruk; maar ze zou opgelucht zijn wanneer hij vertrok; maar ze zou ervoor zorgen dat hij morgen beter behandeld werd; maar hij had een geweldig goed contact met haar man; maar er ontbrak wel het een en ander aan zijn manieren; maar hij had een aardige lach; dit alles overdacht ze terwijl ze naar beneden ging en ze door het trapraam de maan zag.’

Vergelijkingen 

Door het weergeven van de gedachten ontstaan er ook vaak mooie vergelijkingen, die regelmatig ingeleid worden door het woordje ‘alsof’

‘Het was alsof het water gedachten losmaakte en op gang bracht die op het droge tot stilstand waren gekomen, alsof het zelfs van hun lichaam een zekere last afnam.’

De structuur

Het schijnt dat de structuur van de roman een reactie is op het Victoriaanse verleden van Woolf. Haar woorden toen ze To the Lighthouse in 1927 publiceerde ‘On or about December 1910, human character changed.’ Deze verandering was, aldus Woolf, een reactie op de expositie van post-impressionistische schilders als Cezanne en Gaugin die door opzettelijk afstand te doen van realistische voorstellingen verontwaardiging veroorzaakten. Ook Lily Briscoe creëert haar geheel eigen visie op haar vast te leggen wereld en zaait hiermee verwarring.

Toen de Victoriaanse en Edwardiaanse perioden ten einde liepen was de manier van naar de wereld kijken veranderd. Woolf wilde dit laten zien in haar werk. Dat het boek uit drie delen bestaat is nog niet zo verfrissend - veel Victoriaanse romans bestaan uit drie delen -  maar Woolf vond dat zij, in tegenstelling tot schrijvers van het vorige tijdperk, wél mensen kon creëren in het door haar geconstrueerde huis. Ze gaf de roman de vorm van een huis: twee lange delen die verbonden worden door een smalle, donkere gang waarin het niet zo duidelijk wordt wat er precies gebeurd is, maar je voelt ‘the impressions light sweeping past in the dark, like the lighthouse beam.’ Het middenstuk vertelt in korte tijd over de verstreken tien jaar, als herinneringen.

Virginia Woolf

Virginia Woolf werd op 25 januari 1882 geboren in South Kensington (Londen) en staat bekend als schrijfster en feministe, ook was ze lid van de Bloomsburygroep, een club van schrijvers, kunstenaars en intellectuelen die invloed op de smaak en het levensbesef van de moderne mensen in de westerse wereld uitoefenden. 

Virginia werd geboren in een klassiek Victoriaans gezin, na de dood van haar moeder in 1895 kreeg ze haar eerste zenuwinzinking. Later bleek dat zij en haar zus Vanessa het slachtoffer geworden waren van seksueel misbruik door hun twee halfbroers.

Na de dood van hun vader verhuisden Virginia en Vanessa naar Bloomsbury, waar ze deel uitmaakten van het begin van een intellectuele kring. In 1905 wist Virginia van het schrijven haar beroep te maken door te gaan schrijven voor het ‘Times Literary Supplement’. In 1912 trouwde ze met Leonard Woolf en in 1915 bracht ze met veel succes haar eerste boek The voyage uit. Ze gaf dit werk zelf uit via Hogarth Press.

Op 28 maart 1941 pleegde Virginia zelfmoord door met haar zakken vol stenen het water van de rivier de Ouse, nabij hun huis in Sussex, in te lopen. Ze verdronk en liet een briefje achter voor haar man waarin ze schreef dat ze wederom stemmen had gehoord en het gevoel had gekregen gek te worden, ze kon hier niet meer tegen en wou haar man niet langer tot last zijn.

Autobiografische elementen

De auteur heeft in dit boek autobiografische elementen gebruikt. Zo stonden haar ouders model voor Mrs en Mr Ramsay, vooral de dood van Woolfs moeder liet een enorme leegte achter in het gezin, net als bij de Ramsays. Woolfs vader huurde daadwerkelijk een vakantiehuis aan zee, zodat de herinneringen aan die periodes een plek krijgen in de roman.

‘Het is een portret geworden van een gezin, maar ook een experimenteel modernistisch kunstwerk over het spanningsveld tussen fictie en autobiografie.’ (Trouw)

Lees hier het hele artikel dat verscheen in Trouw: De subtiele liefde tussen Mrs en Mr Ramsey 

Onze bevindingen

Tea: Deze complexe roman heb ik met heel veel plezier gelezen. Hoe meer achtergrondinformatie je zoekt en vindt hoe mooier en completer het boek wordt. Schitterend hoe situaties geschetst worden en personages een gezicht krijgen door vanuit hun hoofden te kijken en hoe een zeer beladen onderwerp, WOI, slechts zeer terzijde vermeld wordt, maar toch zo aanwezig dat de link naar Miss Dalloway (een boek uit 1925 van Virginia Woolf waarin een getraumatiseerde oorlogsveteraan een rol speelt) gelegd kan worden.

Hetty: In het begin had ik er even moeite mee om in het verhaal te komen, er lijkt weinig te gebeuren maar wanneer je eenmaal in het verhaal zit is het zo ontzettend rijk aan gedachten en gevoelens die op een schitterende manier weergegeven worden. Door de inkijk in de gedachtenwereld van de hoofdpersonen krijg je een goed beeld van de onderlinge verhoudingen.
De rol van Lily Briscoe lijkt in eerste instantie onbetekenend maar is zo mooi gedaan. De strijd die ze voert om de compositie op het schilderij perfect te krijgen staat symbool voor de onderlinge verhoudingen in de familie en de reis naar de vuurtoren die maar niet gemaakt kan worden. Pas op het moment dat Mr Ramsay en twee van zijn kinderen de vuurtoren bereiken lukt het Lily om het schilderij naar tevredenheid te voltooien, de compositie is eindelijk in evenwicht.

Las jij al eens een boek met Stream of consciousness of zou je dit na het lezen van ons artikel aandurven?

Bronnen: 

* Wikipedia: Virginia Woolf 
* Wikipedia: Naar de vuurtoren  
* Wikipedia: Stream of consciousness
* Wikipedia: Bloomsburygroep 
* Trouw: De subtiele liefde tussen Mrs en Mr Ramsey 
* English literature: victorians and moderns: Structuur