Een paar weken geleden werd Zondagskind van Judith Visser door onze volgers bekroond met de eerste Hebban Literatuur Clubprijs. Veel clubleden hadden het boek al een tijdje op de radar, maar nu moest het er natuurlijk zo snel mogelijk van komen: Anne, Nathalie, Natalie, Gigi en Sigried van de Hebban Literatuurclub lazen Zondagskind en dit zijn onze ervaringen.

Tekst en banner door: Anne

Over Zondagskind
Voor wie de afgelopen tijd onder een steen heeft gelegen, nog eenmaal wat informatie over de roman en de auteur. Judith Visser werd geboren in Rotterdam en woont tegenwoordig aan Rockanje aan zee, iets waar hoofdpersonage Jasmijn in Zondagskind van droomt. Visser schreef in totaal al twaalf boeken en een reeks korte verhalen en in haar meest recente roman beschrijft ze haar eigen jeugd.

Jasmijn Vink is anders. Terwijl ze opgroeit in de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw wordt dat steeds duidelijker. De wereld waarin Jasmijn leeft, kent geen diagnoses als autisme of asperger, het kent vooral ‘normaal’. Jasmijn bewandelt haar eigen, abnormale, eigenzinnige pad en leert zichzelf en de wereld vol van prikkels steeds beter begrijpen. Langzaam leert Jasmijn hoe te functioneren in sociale situaties. Judith Visser is tegenwoordig samen met haar wolfhond Yuriko ambassadeur van Hulphonden voor Autisme.

De inhoud
Gigi: “Aangezien het een autobiografisch boek betreft en over een vorm van autisme gaat, was ik erg nieuwsgierig naar dit boek. Autismespectrumstoornis (ASS), zoals deze problematiek sinds 2013 genoemd wordt, is een ontwikkelingsstoornis, een stoornis die in de (prille) jeugd tot uiting komt en een negatief effect heeft op de ontwikkeling en invloed heeft op alle levensgebieden. Dit uit zich in problemen in de het communiceren, het aangaan van contacten, een beperkt verbeeldingsvermogen, starheid en vaak overgevoeligheid voor sensorische prikkels. Bij iemand met een autismespectrumstoornis is de prikkel- en informatieverwerking in de hersenen verstoord. De informatie die via de zintuigen binnenkomt wordt op een andere manier verwerkt. Mensen met een autismespectrumstoornis hebben vooral moeite de losse details die ze waarnemen tot een samenhangend geheel te maken. Het begin van het boek, de proloog, is sterk omdat het aanzet tot verder lezen en omdat het direct de overzichtsproblemen, een kenmerk dat vaak voorkomt bij autismespectrumstoornissen, mooi in beeld brengt.

Vroeger werden autismespectrumstoornissen ingedeeld in vijf verschillende vormen waaronder stoornis van Asperger, Klassiek autisme en PDD-NOS. Uiteindelijk bleek dat de verschillen tussen deze verschillende vormen vaak verkeerd geïnterpreteerd werden en dat velen 'eigen' criteria voor deze indeling maakten. Vooral de diagnose stoornis van Asperger werd graag gebruikt omdat die een minder sterke lading had en (geregeld onterecht) geassocieerd werd met hoge intelligentie. Visser gebruikt de term asperger als diagnose voor Jasmijn, dat is tenminste wat er op de achterflap staat, maar na het lezen van het boek rijst de vraag of dit wel de juiste diagnose is binnen het autistische spectrum aangezien zij duidelijk problemen laat zien op gebied van de communicatie (wat tegen deze diagnose pleit). Misschien is dit de auteur niet aan te rekenen omdat zijzelf dit ‘etiket’ ooit kreeg opgeplakt. Wat mij betreft had ze echter meer onderzoek mogen doen naar de stoornis die ze zo uitgebreid beschrijft.” 

Personages
Iedereen is het erover eens dat Zondagskind een bijzonder persoonlijk verhaal vertelt: Sigried: “Ik begrijp waarom dit boek veel lezers aanspreekt. Je zit helemaal in het hoofd van Jasmijn en ziet dagelijkse gebeurtenissen alleen uit haar perspectief.” Gigi: “Ze schrijft vanuit haar eigen perspectief waardoor het begrip voor haar problematiek oproept en het onbegrip van de mensen om haar heen heel schrijnend wordt. De opgroeiende Jasmijn en haar beeld van de wereld maakt het heel inzichtelijk voor anderen waar personen met autismespectrumstoornissen tegenaan kunnen lopen.”

Toch ervaren sommige lezers deze innerlijke wereld van Jasmijn als een beperking:
Nathalie: “Het verhaal blijft toch wat vlak en eentonig, ook kom je maar weinig te weten over de gedachtegangen van de haar omringende personages. Een ander standpunt had aan dit verhaal zeker wat meer context kunnen toevoegen.” Een ander perspectief of verdere uitwerking van de overige personages had dus misschien wat meer context kunnen bieden, vindt ook Gigi: “Jasmijn is een personage dat zich duidelijk ontwikkelt, maar haar omgeving en de andere personen in haar leven blijven vlak en plat. Het verband tussen de ontwikkeling van Jasmijn en haar omgeving blijft daardoor te weinig zichtbaar.” Sigried: “Door de vlakke personages en de puur chronologische opbouw is er geen spanningsboog en blijven zelfs de meest boeiende inzichten eerder oppervlakkig.”

Opbouw en schrijfstijl
Het boek van Visser is opgebouwd uit kleine hoofdstukken. Sigried: “De korte hoofdstukken beklemtoonden het anekdotische van de gebeurtenissen. Ik miste een ruimere context, een overkoepelend idee dat voor diepgang had kunnen zorgen.” Anne:  “De korte hoofdstukken maken dat je door de vierhonderd pagina’s uit het leven van Jasmijn vliegt.”

De simpele schrijfstijl draagt daar ook aan bij, hoewel daar de meningen over verdeeld zijn. Anne: “Visser heeft een eenvoudige schrijfstijl die bij haar personage past.” Natalie: “De schrijfstijl van Visser is goed. Ze schrijft beeldend en gedetailleerd, bepaalde situaties zie je zo voor je.” Nathalie: “De schrijfstijl en het taalregister zijn eerder helder en eenvoudig gehouden, wat uiteraard past bij het verhaal.” Sigried: “In eerste instantie is het simpele taalgebruik logisch te verklaren. […] Dat er bijna geen verschil is tussen het taalgebruik van Jasmijn als kleuter en als tiener is literair gezien een gemiste kans. Uiteindelijk is de stijl waarin het verhaal geschreven is wat me het meest stoorde.”

Andere observaties
Zoals uit de beschrijvingen hierboven al blijkt, ervaart iedere lezer een boek op een andere manier. Zo zag Natalie ook vooral de humor in Zondagskind en viel het Gigi nog op dat er enkele historische inconsequenties inzitten en tevens fouten gemaakt worden in de chronologie van het verhaal. Nathalie vindt de band die Jasmijn met dieren heeft iets om in te kaderen: “[…], en vooral dan de relatie met haar hond die er tot haar laatste snik voor Jasmijn is.” Anne zag tot slot de maatschappijkritiek die doorschemert in de roman, natuurlijk is er in de tussentijd veel veranderd, maar nog steeds geldt: “In Nederland moest je tot je achttiende met veel te veel mensen op een lawaaierige plek zijn. Ergens waar je hersenen kapot gingen in plaats van zich te kunnen ontwikkelen.” Het schoolsysteem in Nederland speelt een grote rol in Zondagskind en ook daarover zet de roman de lezer aan het denken. Nathalie ging hierdoor ook meer opzoeken over de verschillen in het Nederlandse en het Vlaamse onderwijssysteem.

Het eindoordeel
Gigi: “De kracht zit niet in de literaire kwaliteiten maar in het inzicht dat de schrijfster geeft in de belevingswereld van een opgroeiend kind met een autismespectrumstoornis.” - ***

Sigried: “Dit boek kan zeker en vast helpen om het begrip voor mensen met autisme te vergroten. Het lijkt me bijvoorbeeld nuttig om het boek in klasverband te lezen en als startpunt voor verdere uitdieping van de thematiek te nemen. Als puur literair werk kon het me minder overtuigen.” - ***

Anne: “Zondagskind geeft de lezer een bijzonder inkijkje in het leven van iemand die diep in haar eigen wereld ook vooral probeert erbij te horen in die andere wereld, de ‘normale’ wereld. Iemand die niet opgeeft en er uiteindelijk in slaagt een gelukkig leven te leiden, naar haar eigen voorwaarden welteverstaan. Een boek met een lach en een traan, voor iedereen die zich even wil verplaatsen in een andere wereld.” - **** (recensie) 

Nathalie: “Een krop in de keel of een snik kan je zeker overkomen bij het lezen van dit boek. Het verhaal blijft jammer genoeg wat te vlak om er meer te kunnen uithalen, de insteek is eerder dat deze persoonlijke getuigenis over het leven met Asperger de ogen opent van de lezer.” - *** (recensie)

Natalie: “Zondagskind is een ontroerend verhaal dat laat zien dat het niet makkelijk is om als kind en jongvolwassene niet begrepen te worden,  om 'anders' te zijn en je daar ook bewust van te zijn.” - ****