De Hebban Literatuurclub buigt zich de komende weken over de zes boeken op de shortlist van de Libris Literatuur Prijs. Anne, Gigi, Helena en Nathalie bijten het spits af en lazen En we noemen hem van Marjolijn van Heemstra. Hieronder kun je hun bevindingen lezen. Wordt dit boek volgens hen de nieuwe winnaar van de prestigieuze Libris prijs?

Over de auteur:

Anne: Marjolijn van Heemstra is theatermaker, dichter en columnist voor Trouw. De dichtbundel Meer hoef dan voet verscheen in 2014 en daarin staan grote thema’s centraal waaronder god, macht en het heelal. Ze schreef eerder al over haar familie in De laatste Aedema. En we noemen hem is haar tweede roman.

Waar gaat het boek over?

Nathalie: Het hoofdpersonage Marjolijn is zwanger van haar eerste zoon. Ze wil hem beslist naar een oudoom van haar noemen, Frans de ‘bommenneef’, die in haar familie is uitgegroeid tot een held, die als verzetsstrijder met een bom op Sinterklaasavond in 1946 drie foute Nederlanders uit W.O.II zou hebben omgebracht. Maar klopt dit verhaal wel? Ze gaat op zoek naar de feiten achter het verhaal dat in haar familie telkens is doorverteld en probeert erachter te komen in hoeverre het verhaal overeenkomt met de ware toedracht om te weten of haar zoon deze naam wel terecht kan dragen.

Ondertussen groeit de baby in haar buik en beïnvloedt haar eerste zwangerschap uiteraard het leventje waar ze zo gewend aan was geraakt, dat van haar grote liefde D. en hun relatie. De hoofdstukken tellen het aantal weken af hoe lang Marjolijn nog heeft tot ze de baby een naam moet geven en hoeveel tijd zij nog ter beschikking heeft om het verhaal van oom Frans te achterhalen. Haar onderzoek loopt niet van een leien dakje en roept in plaats van antwoorden juist alleen maar steeds meer vragen op.

Wat zijn de belangrijkste thema’s?

Gigi: Het lijkt het plot een recht toe recht aan verhaal van iemand die op zoek gaat naar feiten uit het verleden. Het vraagt wat extra aandacht om de motieven en dieper liggende thema's in het verhaal te herkennen. Zo verwijst Heemstra onder andere naar Hermans’ weerspiegelingen op de wereld zoals beschreven in De donkere kamer van Damokles. Hierbij zijn de onkenbaarheid van de werkelijkheid en hoe wij ons nu verhouden tot de Tweede Wereldoorlog belangrijke thema’s.

Anne: Mythevorming of geschiedschrijving. Waar houdt het ene op en waar begint het andere? De overlevering van verhalen en het zetten van de geschiedenis naar de eigen hand, vooral waar het Tweede Wereldoorlog betreft zijn interessante thema’s. 

Helena: Precies! Wat is mythe en wat is werkelijkheid? Wat is goed en wat is fout? Wat is feit en wat is fictie? Van Heemstra zet je als lezer steeds op het verkeerde been. Ook het thema tijd zit mooi verweven in de roman, met als hoogtepunt een bezoek aan het planetarium van Eise Eisinga in Franeker. 

Wat vind je sterke punten van het boek?

Anne: Van Heemstra weet steeds precies waar ze mee bezig is en dat metaniveau maakt het verhaal interessant. Zo lijkt de auteur plotseling geheel ongeloofwaardig van perspectief te veranderen, maar net op het moment dat je als lezer de neiging hebt om uit te roepen: ‘dit kan en mag niet!’ blijkt Heemstra haar keuze heel bewust gemaakt te hebben:

“Nee, dit wordt niks. Ik probeer mezelf een weg te schrijven in het brein van een klein jongetje dat zijn moeder verliest, […]. En toch doe ik het. Verzinnen. Of eigenlijk: verdichten. […] Ik schuif de dingen in elkaar, verzin een spreekbeurt. […] omdat het anders niet rijmt.”

Helena: Ze schrijft in een eenvoudige stijl, het boek leest vlot weg. Er zitten een paar leuke vondsten in, zoals de muggenplaag die het huis van de ik-figuur en D. op oudtestamentische wijze teistert. De ik-figuur had op de basisschool een vriendin die uit Den Helder kwam. Muggen worden daar ‘neven’(!) genoemd omdat ze nadat ze je gestoken hebben je bloedverwanten zijn.

Nathalie: Van Heemstra stelt de juiste vragen: Wat is schuld, en hoe ver kan je gaan als je iemand verdenkt of wanneer die schuldig is aan zwaar verraad? Wat was goed en fout tijdens de Tweede Wereldoorlog? 

Gigi: Het is een boek dat je vaker moet lezen om alle symboliek en onderliggende thema’s volledig te doorgronden. Ik genoot er van hoe Heemstra de lezer toonde dat fictie en waarheid soms moeilijk soms moeilijk te ontwarren zijn. Het is een mooi, indringend en geregeld vermakelijk verhaal dat goed in elkaar zit en zeker discussie oproept, al is het maar over de manier waarop de ik-figuur met haar zwangerschap om durft te gaan. Het is bijna een aanslag op haar leven.

Wat vind je minder sterk?

Anne: De familiegeschiedenis van Van Heemstra wekt bij de lezer niet de drang op om te weten te komen hoe het afloopt, het is duidelijk dat het hoofdpersonage haast heeft maar verder is er weinig sprake van spanningsopbouw of een stuwende verhaallijn. Waar de frustratie van het hoofdpersonage rondom haar zwangerschap en de niet vlottende zoektocht naar de bommenneef steeds hoger oploopt, bereikt de frustratie bij de lezer een hoogtepunt wanneer ze twee weken voor de geplande bevalling ineens het ongeloofwaardige besluit neemt om het vliegtuig naar Spanje te nemen.

Nathalie: Je weet niet zeker of je wel de juiste feiten of fictie te weten komt van de schrijfster, want verder in het verhaal brengt ze ook haar eigen geloofwaardigheid in het gedrang en weet je als lezer niet zeker wat er juist gebeurd is door het trucje van de onbetrouwbare verteller. Ook drijft Marjolijn haar onderzoek net wat te ver door naar mijn aanvoelen, bijvoorbeeld door in haar eerder precaire gezondheidstoestand slechts een paar weken voor haar bevalling nog naar Spanje te reizen om een kennis van haar oudoom nog te kunnen interviewen. Dit is in het werkelijke leven zo goed als onmogelijk en eigenlijk levert het haar zelfs niet veel meer op.

Helena: Opvallend dat jullie het allebei over die reis naar Spanje hebben. Dat vond ik ook niet zo’n geloofwaardig moment in het boek. Alhoewel het boek snel leest, is het inhoudelijk niet echt verrassend; wat Marjolijn ontdekt is redelijk voorspelbaar en dat maakt het boek minder sterk. Helaas is er soms ook sprake van wat platgetreden beeldspraak, zoals een draaideur die iemand ‘uitspuugt’.

Gigi: Eigenlijk vond ik het een fijne en geweldig knap in elkaar zittende roman. Dat reisje, waar jullie over vallen, vond ik nu juist zeer goed getimed. Niet handig, niet verstandig maar het geeft de drang naar de waarheid goed weer. Als ik een minpuntje mag noemen dan gaat dat over de ik-figuur die alle adviezen voor een goede afloop van haar zwangerschap in de wind slaat. Het is best mogelijk dat dit in werkelijkheid goed afloopt, zonder schade voor moeder en kind. Toch vind ik het bijna 'misdadig' (wat dan wel weer past bij haar oudoom) en wordt er aan voorbij gegaan hoe gevaarlijk dit is als zwangere. Misschien geeft dit gegeven juist de urgentie weer om de waarheid te achterhalen.

In welke categorieën zouden we dit boek kunnen plaatsen voor de Hebban Reading Challenge (Gigi)?

• Een waargebeurd boek
• Een boek dat zich afspeelt in meerdere tijden

Voor lezers die creatief met categorieën moeten of willen omgaan hebben we nog extra categorieën geselecteerd, een beetje met een knipoog.

• Een bestaand historisch figuur (hoewel erg weinig bekend is over de persoon in kwestie. Maar Eise Eisinga is wel een bekend historisch figuur en die komt zijdelings aan bod.)
• Een boek dat zich afspeelt in de oorlog: Voor van Heemstra was de oorlog nog niet voorbij in 1946
• Een Libris Literatuur prijswinnaar: misschien wel, maar dat weten we later pas
• Een beestachtig boek: gezien de frequent voorkomende muggen en gezien het personage dat wordt beschreven steeds meer beestachtige trekken vertoont
• Een boek met een Naam in de titel: de naam wordt aangekondigd in de titel...

Eindoordeel:

Anne *** Gigi ****½ Helena *** Nathalie ***

Gemiddeld komen we voor En we noemen hem dus uit op iets meer dan drie sterren. Wat vinden jullie van het boek? Herkennen jullie je in ons commentaar? Laat het hieronder weten! Of lees hier wat de lezers van de leesclub van En we noemen hem vinden van het boek.

Houd ook onze volgende artikelen over de boeken van de shortlist in de gaten. [Klik op de hyperlinks om rechtstreeks naar de leesclubs van deze Libris shortlist boeken te gaan.] Op 22 april bespreken we Peachez, een romance, op 25 april Aantekeningen over het plaatsen van obelisken, op 28 april De heilige Rita, op 30 april Wees onzichtbaar en op 5 mei De pelikaan.