Wat begon als een weddenschap met haar uitgeverij (hoe snel kun jij een boek maken nadat ik het geschreven heb?), mondde uit in de Seizoencyclus. In vier jaar tijd schreef ze vier romans, stuk voor stuk gaan ze over de actualiteit. Zo passeren de Brexit, het vluchtelingenprobleem, Trump, de klimaatverandering en de brand in de GranvilleTower in Londen de revue. Maar ook Shakespeare, Dickens, Rilke, Katherine Mansfield en Charlie Chaplin worden schijnbaar moeiteloos onderdeel van de verhalen. We hebben het natuurlijk over de schrijfster Ali Smith en haar boeken, Herfst, Winter, Lente en Zomer. De vertaalde uitgaven zijn een plaatje om te zien en misstaan zeker niet in de boekenkast. Ook de Engelse uitgaven met op de cover schilderijen van David Hockney, zijn een must voor de bibliofielen onder ons. De boeken zijn dus actueel en mooi om te zien, maar zijn ze ook de moeite waard om te lezen? Evy, Anne en Harriet namen de proef op de som.

Tekst: Evy, Anne en Harriet
Banner: Evy

Ali Smith (Aberdeen, Schotland, 1962) studeerde van 1980 tot 1985 Engelse taal en Letterkunde aan de Universiteit van Aberdeen. Tijdens haar studie won ze al in 1984 de Bobby Aitken Memorial Prize for Poetry van deze Universiteit. Van 1985 tot 1990 deed ze een doctoraat aan de Newnham College in Cambridge. Door de te grootse onderzoeksplannen die ze had, lukt het niet deze studie af te ronden en ging ze lesgeven aan de Universiteit van Strarthclyde in Edinburg. Een chronische aandoening dwong haar hiermee te stoppen en ze begon romans, toneelstukken en korte verhalen te schrijven. Vele van haar boeken en korte verhalen vielen in de prijzen of stonden op shortlists.

Van de vier boeken die wij lazen stond Herfst op de shortlist van de Man Booker Prize 2017 en won Lente dit jaar de Europese Literatuurprijs.

Herfst

Harriet: Het is nog niet eens zolang geleden dat ik over de schrijfster Ali Smith hoorde. De schrijfster kwam najaar 2019 naar de universiteit waar mijn dochter op dat moment studeerde en waar ze ieder jaar in de herfst met de hele campus eenzelfde boek lazen om daar later met de auteur over in discussie te gaan. In 2019 was dit dus Ali Smith en haar boek Spring (Lente). Dit was echter voor mij niet voldoende om een van haar boeken te gaan lezen. Dat kwam pas toen de vriendin van mijn dochter tijdens de Valedictorian Graduation Speech, een quote van haar favoriet schrijfster Ali Smith aanhaalde : “Always be reading something, he said. Even when we’re not physically reading. How else will we read the world? Think of it as a constant.” Bij navraag bleek deze quote uit het boek Herfst te komen en zo kwam het dat ik tijdens mijn zomervakantie dit boek aanschafte en begon met lezen. Poeh, dat was toch wel even doorbijten in het begin. Een bijzonder begin en lastig te plaatsen. Echter vrij snel na het begin beschrijft Ali Smith op zo’n humoristische wijze een situatie die voor iedereen herkenbaar is, vanaf dat moment was ik helemaal verkocht.

Evy: Ik herken me helemaal in wat Harriet zegt hierboven. De openingsscène is vreemd en neigt veel meer naar magisch realisme dan wat ik had verwacht. Ik dacht ook echt dat als dit het hele boek zo doorgaat, wordt het wel een ‘wazige’ leeservaring. Gelukkig is de scène daarna er eentje om nooit meer te vergeten. Ik moest proesten van het lachen tijdens het lezen. De situatie wordt zo nuchter beschreven en je kan gewoon niet anders dan er helemaal in opgaan. Toch bleef ik doorheen het hele boek wat moeite houden met de stijl van Smith. Ik begrijp graag alles in een boek en ik heb het gevoel dat Herfst van Ali Smith voor mij niet helemaal te begrijpen was. Af en toe duikt er een scène (of bladzijde tekst) op die ik lastig te plaatsen vind.

Anne: Het is alweer een tijdje geleden dat ik Herfst las, ik heb wel alle boeken in het Nederlands gelezen. Intussen heb ik ook de Engelse hardcover-edities verzameld. Tijdens de uitreiking van de Europese Literatuurprijs dit jaar (die Smith ontving voor Zomer) vertelde de vertaler soms moeite te hebben gehad met het vangen van de humor in het Engels. Daarom lees ik de boeken binnenkort nog een keer over in het Engels en dat is hoe dan ook zeker geen straf! Meteen vanaf het begin was ik helemaal verkocht door de stijl en het vernuft waarmee Smith haar verhalen schrijft. De schrijfstijl is inderdaad erg fragmentarisch, maar stilistisch heel precies uitgemeten. Daardoor is het even wennen en lijkt het van de hak op de tak te springen, maar leest het uiteindelijk toch vlot door en weet Smith in elk woord precies over te brengen wat ze wil vertellen. Veel details en metaforen kenmerken de stijl van Smith. Wat ik zo knap vind aan de seizoencyclus is dat ze zo midden in de actualiteit staat en tegelijk tijdloos is. De kunstzinnige droomwereld met veel verwijzingen naar de oudheid en de wereldliteratuur brengt Smith lijnrecht tegenover de harde realiteit en ze laat tegelijk zien dat deze twee onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn.

Winter

Harriet: Ook Winter begint bijzonder, Smith begint met alles wat we dood hebben verklaard. Ook hier ontdek je pas later wat de gedachte hierachter is. Weer lukt het haar om een bijzonder verhaal te vertellen. Een winters verhaal over twee oude zussen die met een zoon van een van hen een vreemde kerst vieren in Cornwall. Kenmerkend aan de schrijfstijl van Ali Smith is dat ze niet chronologisch schrijft, het verhaal kan sprongen zowel vooruit als achteruit maken. Dit geeft soms een wat bevreemdend effect maar past wel geheel bij het verhaal. Winter is geen vervolg op Herfst maar je zult zeker dezelfde thema’s tegenkomen.

Evy: Alhoewel Winter geen vervolg op Herfst is, meende ik toch ergens een gemeenschappelijk personage te ontdekken en dat deed mij dan weer deugd. Opnieuw een heel vreemd begin, niet alleen met de opsomming rond de dood, maar ook de eerste échte scène. Het zijn stukken tekst waarbij je veel verbeelding nodig hebt en waarbij je je afvraagt waarom Ali Smith ze benadert zoals ze doet. Ik vond het wel heel leuk om te lezen dat de seizoenen echt terugkomen in de tekst. Ze verwijst er meerdere malen naar en het hoofdverhaal in Winter speelt zich af rond de kerst. Een ander bijzonder kenmerk aan de stijl van Ali Smith is de manier waarop ze haar conversaties soms aanpakt. Ze voelen dan aan als een pingpongspel waar je als lezer naar kijkt. Dit werkt een tikkeltje bevreemdend en zo past het wel binnen de boeken, want die zijn in hun geheel ook bevreemdend. Absurde situaties met intrigerende personages waar je nooit helemaal de vinger op kan leggen.

Anne: Smith speelt zeker met de verschillende personages in haar reeks, lezers die alle vier de delen lezen zullen steeds ‘oude bekenden’ tegenkomen, maar de boeken zijn ook probleemloos los van elkaar te lezen. Wat Winter voor mij zo bijzonder maakte was de manier waarop Winter in eerste instantie een traditioneel Engels winter- of zelfs kerstverhaal lijkt. Vier personages, die elk in hun eigen wereld leven zijn nu met de kerstdagen bij elkaar, maar ook in dit deel is de actualiteit nooit ver weg. Smith onthoudt zich niet van (indirect) commentaar op de Brexit, Trump, de vluchtelingenstromen in Zuid-Europa en de plastic soep. Zoals Smith dat ook in Herfst deed, speelt ze continu met verschillende stijlen en de chronologie van de verhalen van haar personages, allemaal in korte zinnen en makkelijk leesbare stukken. Het geheel steekt vernuftig in elkaar en leest vlot, terwijl er tegelijkertijd zoveel uit haar verhaal te halen is. Wederom zijn actualiteit en traditie met elkaar verweven tot één verhaal.

Lente

Harriet: Het boek Lente past heel erg bij deze tijd. Het begint al meteen met alles wat we tegenwoordig niet willen. ”Wat we dus niet willen, zijn feiten.” Lente gaat over migranten, hun verhalen en de uitkomsten van het regeringsbeleid. Maar ook wat “niet- geziene” mensen te weeg kunnen brengen, dat er toch nog wel iets van hoop is. Ook dit boek is weer geschreven in de herkenbare stijl van haar eerdere twee boeken. Niets wat er in het boek gebeurt, gebeurt er zonder reden. Alles wat ze schrijft komt op één of andere manier later terug in het verhaal. Ontzettend knap gedaan. De oplettende lezer zal iets herkennen vanuit haar eerste boek Herfst.

Evy: Als ik het stuk van Harriet hierboven lees, dan denk ik, volgens mij was ik geen oplettende lezer want ik heb de link met Herfst compleet gemist! Lente is een stukje beter te verteren dan Winter wat mij betreft. Als je in de media leest over de seizoencyclus van Ali Smith, wordt er ook verwezen naar het thema ‘kunst’ dat in elk boek weer aan bod komt. Ik heb daar dus extra op gelet en het klopt wel. In elk boek behandelt ze een stukje van dat thema en het is heel interessant. Ze gebruikt het om haar personages vorm te geven, wat mij betreft en je leert er als lezer nog wat van. Dat vind ik eigenlijk door de gehele cyclus sowieso wel een opvallend punt, dat Smith je iets lijkt te willen leren. Of je in ieder geval bewust wil maken. En wat mij betreft gaat dat soms te ver, waardoor het eigenlijke verhaal te dun wordt of je er te ver van wegdrijft. Dat maakt toch dat de boeken, ook al zijn ze in stilistisch heel mooie stijl geschreven, té zwaar zijn voor mij om prettig te lezen.

Anne: Het kan na Herfst en Winter bijna geen verrassing meer zijn dat ook Lente bol staat van de verwijzingen naar onze huidige maatschappij. De politiek, #metoo, fake news, klimaatverandering, en uiteraard Brexit ontbreken ook in dit verhaal niet. Smith speelt wederom met verschillende stijlen en de chronologie in haar verhaal. De korte zinnen in ‘hapklare’ brokken maken dat de roman snel leest, maar Lente heeft veel verschillende lagen. Wederom zijn de analyses van onze huidige maatschappij messcherp. Elk van de drie delen in het boek begint met een atypisch hoofdstuk, waarin zaken die normaal geen stem hebben een stem krijgen. Pas na deze hoofdstukken die de lezer onder andere aan het denken zetten over het klimaat, sociale media en de internetgiganten introduceert Smith haar personages. En net zoals in de andere delen zijn de talloze verwijzingen naar andere cultuuruitingen, de kunsten en de literatuur talrijk aanwezig.

Zomer:

Harriet: Dit boek is wat mij betreft net iets anders dan de eerdere drie boeken. Dit boek begint met de onverschilligheid die er in de huidige tijd te bespeuren valt maar toch weet Ali Smith het verhaal zo te draaien dat ze eindigt met iets hoopvols. De mensheid is niet zo slecht dan dat er wel eens gedacht wordt. In dit deel komen meer personages uit eerdere delen samen, op deze manier lijkt ze ook het belang van verbinding te willen laten zien. Net als in de eerdere boeken is er ook in dit boek weer veel plaats voor kunst en cultuur.

Evy: Sorry lezers, ik ben afgehaakt. Ik kon me na Winter moeilijk aanzetten om de reeks verder te lezen en ik heb voor Lente nog even moeite gedaan, maar ik dacht daarna... Ik heb nu drie boeken gelezen en aan drie boeken hetzelfde gevoel overgehouden, de kans is klein dat er nog een kentering komt...

Anne: Oh jee, afgehaakt?! Ieder zijn ding natuurlijk, maar ik ben allesbehalve afgehaakt. Ik ben inmiddels een enorm grote fan van de gehele cyclus geworden, dus ik zal nog een laatste enthousiast pleidooi houden. Zomer brengt alle seizoenen bij elkaar. Lezers die bekend zijn met de andere drie delen uit de seizoencyclus herkennen niet alleen personages uit Herfst en Winter, maar net als de andere drie romans is dit nieuwste boek wederom actueel en tijdloos tegelijk. De seizoencyclus is een werk van onze tijd en tegelijk veel meer dan dat. Zomer is kritisch op de huidige maatschappij maar Smith verwijst zoals altijd ook naar het verleden, trekt parallellen tussen heden, verleden en toekomst, tussen de verschillende seizoenen en de verschillende delen waaruit deze roman bestaat. Taal, subtekst, de kunsten en de verwijzingen naar populaire cultuur zijn net als in de andere delen uit de seizoencyclus zeer aanwezig. Dat maakt de romans meer dan geëngageerd; Smith stelt filosofische vragen over het leven, wat van waarde is en wat eigenlijk van belang is in de wereld, zonder de lezer te voorzien van een kant-en-klaar antwoord. Een waardige afsluiting van de bejubelde seizoencyclus van Smith, een serie waarin de boeken prima los van elkaar te lezen zijn maar die alle vier samen een eigentijds en actueel meesterwerk genoemd mogen worden. Tegelijkertijd hebben ze alle elementen in zich om de tand des tijds te doorstaan en dat maakt de serie van Smith zo bijzonder.

Nu zijn we natuurlijk nieuwsgierig wie er nog meer één of meer boeken lazen uit de seizoencyclus en wat jullie van de/het boek(en) vonden?