Begin dit jaar verscheen de vertaling van Circe, het tweede boek van Madeline Miller, bij uitgeverij Orlando. In 2011 debuteerde Miller met Een lied voor Achilles, het levensverhaal van Achilles, waarvoor zij de Orange Prize for Fiction 2012 won. Naast het schrijven geeft Miller les in Latijn en Grieks aan middelbare scholieren. Anne, Harriet en Gigi van de Hebban Literatuurclub lazen het boek samen met Janneke en Marjolein van de Hebban SFF-club, hieronder lees je over hun bevindingen. 

Het verhaal:

Circe is de oudste dochter van zonnegod Helios en Perse. Zij valt als kind nogal uit de toon bij haar broers en zusters en voelt zich vaak buitengesloten. Circe heeft weinig gemeen met de goden om haar heen, ze is niet uitzonderlijk mooi en heeft ook niet direct goddelijke krachten. Tot ze op een dag ontdekt wel te beschikken over de toverkunst. Als ze de nimf Scylla in een zeemonster veranderd wordt ze door haar vader en Zeus verbannen naar het eiland Aiaia. Op dit eiland verfijnt ze haar toverkunsten, wordt ze moeder en weet ze zich staande te houden als vrouw alleen. 

Wie is Circe voor jou?

Harriet: Niet opgeleid in de klassieke talen ken ik nauwelijks verhalen uit de mythologie. Het was voor mij dan ook een eerste kennismaking met Circe. Hoewel je weet dat het verhaal van Circe over goden, stervelingen, helden en monsters gaat, raakte dat voor mij al snel naar de achtergrond. Circe stond voor mij als een meisje dat door alles wat ze heeft meegemaakt, zich ontwikkelde tot een sterke vrouw, die nadacht over wat ze deed en zich op soms spectaculaire wijze staande wist te houden in een mannenwereld. En dat ook nog als alleenstaande moeder.

Janneke: Ik had ook geen geschiedenis op het gymnasium dus dit was mijn eerste kennismaking met Circe. Heb haar tijdens het lezen ook opgezocht op internet en ik vind haar in Millers versie een stuk aangenamer en prettiger dan de wiki-versie. Ze heeft een goed hart wat je van haar familie niet kan zeggen. Millers' Circe mag best een voorbeeld worden in de mythologie.

Anne: Zowel tijdens mijn schoolperiode op het gymnasium als tijdens mijn studie heb ik heel veel Griekse mythologie gehoord en gelezen. De naam Circe deed dan ook meteen een belletje rinkelen. Het verhaal van Odysseus, De Odyssee, is waar ik Circe van kende. Hoe Odysseus en zijn mannen stranden op het eiland Aiaia en de heks hen daar vervolgens in varkens verandert is natuurlijk een verhaal dat goed tot de verbeelding spreekt en daardoor blijft hangen. 

Marjolein: Als jong meisje verslond ik mythologische verhalen en de naam Circe kwam mij dan ook bekend voor, maar meer dan haar naam kende ik niet. De Circe uit het boek vond ik een mooi personage. Ze hoorde eigenlijk niet thuis tussen haar familie en de goden. Wat eigenlijk goed was, want het zijn verwaande kwasten. En ze is een heks, wat natuurlijk megacool is.

Gigi:De naam Circe ken ik vooral van alle enthousiastelingen die over de Engelse uitgave van Madeline Miller vertelden en hun enthousiasme was zo aanstekelijk dat ik wilde weten wat er zo bijzonder aan was. Doordat ik geen klassieke talen volgde op de middelbare school ken ik weinig van de mythologie en ik kwam er enkele maanden geleden pas achter dat ik de naam ook verkeerd uitsprak. Ondanks dat ik veel mythologie gemist heb in mijn schoolperiode, had ik toch heel wat verhalen al eerder gehoord. Ik heb ze niet aan Circe gekoppeld en het bijzondere van dit verhaal is dat al die verhalen vanuit haar gezichtspunt beschreven worden. Ze is op dit moment mijn mythologische heldin.

Wat vond je van de schrijfstijl:

Anne: Miller heeft een fantastische schrijfstijl, haar woordkeuze zit vol slimme toespelingen en over elke metafoor is nagedacht, zonder dat het gekunsteld overkomt. Ze weet de aandacht van de lezer van begin tot eind vast te houden en haar – nergens te lange - zinnen lezen heerlijk, waarbij ook een compliment voor vertaler Miebeth van Horn op zijn plaats is. Een boek dat je zonder moeite in één adem uitleest, mede vanwege de schrijfstijl. 

Marjolein: In tegenstelling tot andere mythologische boeken raak je hierbij geen enkele keer de weg kwijt. Het is op een moeiteloze manier geschreven. Ik wilde hem niet neerleggen en zelfs toen het afgelopen was, wilde ik meer. Al die goede dingen die ik gehoord had maakt ze zeker waar.

Harriet: Miller’s schrijfstijl is heel toegankelijk. Kennis van de mythologie is in zijn geheel niet noodzakelijk. Het lukt haar op een korte en heldere manier je als lezer alle personages en achtergrondverhalen eigen te maken, zodat je direct goed in het verhaal zit. Een mooie namenlijst achter in het boek geeft ook steun als je toch even een naam niet meteen kunt plaatsen. 

Janneke: Miller schrijft heel prettig. Geen moeilijke taal, geen onnodige versieringen en krulletjes. Hierdoor werd het verhaal van Circe een heerlijke leeservaring. Ik vond haar schrijfstijl zeer vooruitgegaan ten opzichte van Het Lied van Achilles wat ik als een moeilijker boek heb ervaren.

Gigi: De schrijfstijl is plezierig eenvoudig, zonder dat het simpel wordt. Mooie gevormde zinnen zonder opvallende versieringen, zonder archaïsch taalgebruik. Hierdoor is het boek erg toegankelijk voor velen. Door hier en daar een plot-twist, een onverwacht nieuw personage of een vooruitwijzing toe te voegen, weet Miller de aandacht goed vast te houden. De vertaling is plezierig hoewel er af en toe nog een vertaalfout in zit die vast bij een volgende druk weggewerkt zal zijn.

Griekse mythologie versus de moderne tijd

Gigi: Sommige zaken veranderen, zoals de technologie, sommige zaken veranderen deels, zoals het verschil tussen de status van de man en de vrouw, sommige zaken veranderen nooit, zoals het feit dat een vrouw alleen een gemakkelijk doelwit kan zijn voor verkeerde mannen en het feit dat liefde zoet en bitter kan zijn. In de tijd dat er nog geen technische snufjes waren was het heel praktisch om een van de goden te zijn of om heksenkracht te bezitten. Als het niet lukte om die krachten in te zetten kon je het als vrouw alleen heel lastig krijgen en was het van groot belang om listig en toch rechtvaardig te zijn. En de liefde? Dat blijkt een belangrijk onderdeel van de Griekse mythologie. Of het nu gaat om vader- of moederliefde, de liefde voor een God of een sterveling of dat ontrouw zijn het thema is, het zit er allemaal in. Natuurlijk is oorlog ook een belangrijk onderdeel maar Miller weet de liefde altijd als onderliggend thema te presenteren.

Anne: Het is niet zo dat Miller het verhaal van Circe verplaatst heeft naar de moderne tijd, ze houdt zich netjes aan de conventies die bij de oorspronkelijke mythologische verhalen horen, zoals het een classica betaamt natuurlijk. Toch is de roman inderdaad nergens oubollig of irrelevant. Het verhaal dat Miller schrijft, zou je zelfs binnen een feministische traditie kunnen plaatsen, waarin iconische verhalen worden verteld vanuit het perspectief van de vrouw. Voor het verhaal van Odysseus geldt dat in dit geval zeker, maar Circe is nog meer, het geeft Circe een eigen verhaal, een achtergrond en een levendig en indrukwekkend personage. Dat is belangrijk en nog belangrijker, heerlijk om te lezen! 

Janneke: Ik ben wel benieuwd hoe Circe zich nu staande zou houden, ze is ten slotte onsterfelijk. Ik vond haar voor de mythologie haar tijd ver vooruit. Ik hou wel van sterke vrouwen in boeken!

Marjolein:Het speelt zich niet in de moderne tijd af. Wat misschien ook wel leuk had geweest om te zien hoe Circe nu zou zijn, maar toch denk ik dat er nog heel veel moderne lessen in te vinden zijn. Eigenlijk is dat ook altijd de bedoeling geweest van alle verhalen over goden om mensen een les te leren.

Harriet: Tijdens het lezen ben je jezelf er wel van bewust dat je een verhaal leest uit de Griekse mythologie maar toch geeft dit boek je zeker niet het idee dat het oud, saai of stoffig is. Het boek vertelt eigenlijk een modern verhaal, met thema’s die prima in de huidige tijd passen. Als je het verhaal ontdoet van de magische kunsten en draken houd je een modern verhaal over, over een sterke alleenstaande moeder met alle problemen die daarbij komen kijken.

Literatuur of fantasy?

Marjolein: Monsters, goden, heksen, maar toch op een heel normale manier omschreven. Het is gebaseerd op verhalen uit de oud-tijd. Hierdoor maakt het het wat lastiger om te beoordelen, maar ik denk dat het een aparte stempel als mythologische fantasy verdient. Ik denk ook zeker dat lezers die normaal niet zo van fantasy houden dit een mooi boek vinden.

Anne: Dat blijft in het geval van mythologie misschien wel de eeuwige vraag. Zeker wanneer het om hervertellingen gaat. Natuurlijk beschouwen wij De Odyssee intussen als klassieke literatuur, maar ook de klassieke teksten bevatten al alle elementen van een fantasy of science fiction-verhaal; de magie, de goden, de wereld buiten onze werkelijkheid. Ik zou Circe niet direct als literatuur bestempelen, hoewel er ook genoeg argumenten te bedenken zijn waarom dit wel zou kunnen: de schrijfstijl van Miller, de traditie binnen de literatuurwetenschap en het feminisme waarbij zij zich aansluit. Voor mij is de roman van Miller echt een fantasy-verhaal, maar dat maakt het zeker niet de moeite waard om het te lezen, in tegendeel! 

Janneke: Beiden. Miller heeft met Circe een literair hoogstandje geschreven. We kunnen lang dubben over de waarheid van mythologie maar in mijn ogen kan het heel goed een fantasyverhaal met een sterke literaire inslag zijn. Zoals Marjolein ook zegt: mythologische fantasy is een goede benaming.

Gigi: Mythologie past natuurlijk perfect in de Fantasy-hoek met goden, heksen, draken en tovenarij. Aangezien de mythologische vertellingen aan de basis liggen van onze literatuur en onze talen zijn de verhalen mits goed verteld ook literair te noemen. Miller heeft beide aspecten goed in haar achterhoofd gehouden door enerzijds het fantasy-aspect volledig intact te laten en anderzijds het door de schrijfstijl, het perspectief en de opbouw een forse literaire saus te verschaffen. Dit alles zonder het verhaal te weinig toegankelijk te maken voor een groter publiek. Door de prachtige zinnen in een stijl die je meeneemt naar het verleden, zonder archaïsch te worden trekt ze de aandacht. De opbouw van het verhaal zit knap in elkaar doordat ze alle bekende verhalen uit de mythologie op een logische manier aan elkaar weeft. Ze neemt de tijd om verhalen naadloos in elkaar over te laten lopen. Doordat het gehele verhaal vanuit het perspectief van Circe beschreven wordt, is het mogelijk om tegelijkertijd een visie over deze verhalen aan de lezer over te brengen zonder dat het belerend wordt. Dit samen maakt dit boek voor mij literaire fantasy, een moderne hervertelling die knap in elkaar steekt.

Harriet: Ik vind dit ook altijd een moeilijk puntje. Het in een hokje plaatsen van dit boek is lastig. Zoals Anne al aangeeft, vallen veel van deze verhalen uit de mythologie onder de klassieke literatuur. Echter de draken, de magie en goden passen weer meer in de fantasy. Zelf ben ik niet iemand die snel een boek zal kiezen uit het fantasy-genre. Echter Circe bevat voor mij van beide genres de positieve elementen. Hoewel het toch een fantasy-verhaal is, heeft het thema’s en motieven die in de literatuur zeker niet misstaan.

Wie heeft Circe ook al gelezen? Wat vond je er van? Wat was het voor jou, literatuur of fantasy?

Hier volgt later eveneens het artikel van de SFF-club.