Aan de vooravond van de uitslag van de Libris Literatuur Prijs nog even de vraag: heb jij ook een hekel aan het personage Ilja dat door Ilja beschreven wordt?

Ik las de discussie bij de leesclub van Grand Hotel Europa over het ik-personage in dit boek. Is het ironie of is het ernst? Lezen we over Ilja Leonard Pfeijffer of is er sprake van pure fictie? Ik vond een leuk artikel over dit boek en over feit en fictie. Zie hieronder bij de reacties.

Groetjes, Majordomus Gigi

GRAND HOTEL EUROPA

Ilja Leonard Pfeijffer was werkzaam als classicus aan de Universiteit Leiden. Hij schrijft romans, verhalen, gedichten, columns, essays, kritieken en theaterstukken. Hij woont en werkt in Genua en won in 2014 de Libris Literatuurprijs met zijn roman La Superba. Zijn roman Peachez werd in 2018 genomineerd op de shortlist van de Libris Literatuurprijs en ook in 2019 staat er weer een roman van zijn hand op de shortlist: Grand Hotel Europa. Literatuurclubleden Anne en Gigi lazen het boek samen met vrienden van de Literatuurclub Roosje en Inge.

In Grand Hotel Europa neemt schrijver Ilja Leonard Pfeijffer intrek in het Grand Hotel Europa nadat zijn relatie met de Italiaanse Clio stuk is gelopen. Pfeijffer gebruikt zijn tijd in het hotel om aan een roman te werken, die in eerste instantie over toerisme moet gaan, maar ook het verhaal van hem en Clio vertelt en waarin uiteindelijk allerlei beschouwingen over de hedendaagse maatschappij en het Europa waarin wij leven naar voren komen.

Als eerste kunnen we stellen dat er over dit boek veel meer te zeggen is dan dat past in deze bescheiden buddyread, maar we hopen de lezer hiermee een inzicht in de roman te kunnen geven. Een eerste indruk:

Inge: Er is zoveel te zeggen over Grand Hotel Europa – het is immens rijk aan ideeën, meningen, theorieën. Het boek houdt je als Europeaan en als toerist een levensgrote spiegel voor en stemt meermaals tot nadenken over je eigen doen en laten.

Anne: De roman kan door lezers die bekend zijn met het werk van Pfeijffer als typisch aangemerkt worden. Zoals vaker in zijn werk speelt Pfeijffer in deze roman heel erg met de grenzen tussen feit en fictie, zo voert hij zichzelf op als hoofdpersonage maar is zijn verhuizing naar Venetië in de roman natuurlijk niet toevallig en geheel functioneel voor de thematiek van het boek. Ook staat het werk bol van de verwijzingen, niet alleen naar klassieke werken maar ook naar ander werk van Pfeijffer zelf.

Roosje: Ironie, meta-ironie, paradoxen, paradoxen van paradoxen, dubbele, driedubbele betekenissen, letterlijk en figuurlijk gebruik van woorden en begrippen, literaire, filosofische en kunsthistorische intertekstualiteit en meta-visies haken elkaar pootje, accelereren elkaar in deze roller coaster van nep en fake en authenticiteit.

Gigi: Dit boek heeft me direct overdonderd. In eerste instantie door de prachtige schrijfstijl met divers taalgebruik waar Pfeijffer mee speelt. Daarnaast met de talloze verwijzingen naar ander werk waarbij De Toverberg van Thomas Mann er voor mij uit sprong. Het beschrijven van een verhaal in het verhaal waarbij hij speelt met feit en fictie met betrekking tot zichzelf, het verhaal en tot Europa. Als laatste raakte de auteur mij al vanaf het eerste deel door zijn tijdelijk onderkomen te presenteren als een smeltkroes die weer symbool staat voor Europa. Nu vergeet ik bijna te noemen dat zijn humor en zelfspot mij enorm bevalt.

Grand Hotel Europa is dus een vol en divers werk:

Roosje: In deze breed uitwaaierende roman worden er diverse verhalen verteld, zoals dat van het liefdesverhaal tussen de schrijver en de Italiaanse kunsthistorica Clio. Hun liefde is instantly en heftig. Laten we zeggen dat er drie hoofdverhalen zijn: het verhaal over het schrijven van een roman; een machtig liefdesverhaal; het verhaal van de grande dame Europa. Binnen het liefdesverhaal speelt zich de zoektocht naar de verdwenen Caravaggio af. Deze queeste laat zich lezen als een Dan Brown-puzzeltocht. Ik denk dat we kunnen stellen at Pfeijffer het er nog beter afbrengt dan Dan Brown qua overtuigende verzinsels, retoriek en puzzelarij.

Gigi: Er waren diverse momenten tijdens het lezen dat het me duizelde om alle puzzelstukjes op het juiste moment op te pakken en op de juiste plekken weer te plaatsen. Je kunt deze roman op veel manieren lezen en diverse lagen vinden maar het is ook mogelijk om enkele lagen te laten voor wat ze zijn en je als lezer te focussen op een van de lagen of het grote verhaal.

Inge: Pfeijffer laat nauwelijks ruimte aan de lezer om zelf conclusies te trekken, om zelf na te denken. Alsof hij schrik heeft dat de lezer het allemaal niet zo goed zou begrijpen, herhaalt hij zijn opvattingen over massatoerisme en over Europa meermaals en verduidelijkt alles ook nog eens met talloze voorbeelden. ‘Schrijven is schrappen’ is zeker niet aan Pfeijffer besteed. Voor mij mocht het boek zeker korter!

Zoals vaker in zijn werk speelt Pfeijffer in deze roman heel erg met de grenzen tussen feit en fictie, ook de literatuur staat an sich staat centraal in zijn stijl.

Anne: De auteur legt steeds de nadruk op de gemaaktheid en gekunsteldheid van de literatuur, door het hoofdpersonage het boek te laten schrijven dat de lezer op dat moment aan het lezen is en daarop de reflecteren vormt zich een metaniveau binnen de verhaalwereld: “Die laatste zin is natuurlijk schandalig op effectbejag geschreven.”.

De spelingen met taal en registers zullen voor de meeste lezers ook geen verrassing zijn. Steeds speelt Pfeijffer met het verschil tussen het register van de klassieke literatuur en de literaire verwijzingen tegenover het meer platte taalgebruik van zijn personages als ‘echte’ mensen.

“Zoals ze voor me stond, was ze niet alleen naakt, maar ook volmaakt geproportioneerd als een standbeeld uit de renaissance. Stomme woorden om te zeggen dat ze mooi was. Maar zo maken ze de vrouwen tegenwoordig niet meer, dacht ik, zo objectief esthetisch als Daphne die werd begeerd door Apollo, als Diana die werd betrapt bij het baden, als een Griekse godin, als een Muze. Ze leende zich ook uitstekend voor een beschrijving in minder poëtische termen, als het model dat ze schaamteloos stond te zijn op hoge pornobenen met haar smalle, meisjesachtige heupen, haar kleine, krokante kontje en haar pittige tietjes, klein, vol en sappig als kersen.”

Inge: Zelf vond ik dit spel met de taal vaak veel te omslachtig en de beelden te talrijk. Als een roman door iedereen zo bejubeld wordt, moet ik het wel ergens niet goed begrepen hebben, denk ik dan, want ik vond de stijl én de inhoud vaak enorm gekunsteld.

Gigi: Ik herken wat Anne zegt dat Pfeijffer iets heel mooi, beeldend en sierlijk kan verwoorden waarna hij hetzelfde nogmaals kan beschrijven in meer platter taalgebruik. Zelfs dit ‘platte’ taalgebruik maakt hij bijzonder, kunstig en verheven en verluchtigd hij met een saus van ironie. Het commentaar dat hij tussentijds levert op zijn eigen schrijven vond ik origineel en humoristisch.

Roosje: Deze roman is in de eerste plaats de roman over het schrijven van een roman. Altijd maar moet de schrijver beloven aan de mensen met wie hij omgaat dat hij hen niet zal gebruiken in zijn fictie, en als hij dat wel zou doen dan anoniem of onder pseudoniem: je weet in fictie dus nooit wat waar is of niet; de waarheid is een puzzel.

Pfeijffers unique sellingpoint is zijn prettig en vermakelijk aandoende intellectualisme dat hij bijna direct relativeert met zijn über-ironie en satirische misschien wel sarcastische retoriek. Über-ironie is het stijlkenmerk van Pfeijffer. Zelf ben ik wat meer van de tongue-in-cheek-ironie en fijnzinnige, bijna onopvallende humor, waar veel Engelse auteurs heel goed in zijn. Toch heb ik me laten overtuigen in dit brede, alle kanten opgaande, maar toch wel op één punt uitkomende boek.

Twee thema’s staan naast het schrijverschap en het spel tussen feit en fictie heel centraal in Grand Hotel Europa: Europa & toerisme.

Roosje: Het omvangrijkste verhaal is dat van Europa zelf, van schone maagd tot grande dame, vieille dame. Minutieus onderzoeken Pfeijffer en Clio haar geschiedenis, zij vinden dat Europa is verworden tot het toeristische Disneyland, maar dan eentje dat niet netjes bijgeverfd of aangeharkt is, en tegelijk toch ook weer wel. De roman gaat eveneens over ons werelddeel, ons leven, onze geschiedenis, over de liefde en over de verhalen die mensen elkaar vertellen om elkaar om de tuin te leiden of om elkaar voor elkaar te winnen.

Gigi: Het verhaal over Europa en toerisme is een belangrijke laag van het verhaal en dit thema wordt als een matroesjka op diverse manieren in het boek verweven. De kamer van Ilja in het hotel staat model voor dit thema.

Anne: Beide thema’s weet Pfeijffer perfect te vangen. Interessante inzichten en analyses over deze thema’s en de vele verwijzingen naar de kunsten en klassieke oudheid maken dit boek de moeite waard. Zo weet de auteur een rake situatieschets van Italië te maken, evenals van de problemen die toerisme met zich meebrengt.

“Hoewel toerisme een verdienmodel is, of in ieder geval geacht wordt dat te zijn, en er voor veel toeristische bestemmingen ook geen alternatieve verdienmodellen voorhanden zijn, levert het ongemak op, richt het schade aan en is het voor de lokale bevolking een buitengewoon problematisch fenomeen. Daar kunnen jullie in Amsterdam inmiddels over meepraten. Een stad die zich uitlevert aan toerisme, verkoopt haar ziel. Terwijl toeristen bovenal op zoek zijn naar een authentieke ervaring, veroorzaakt hun aanwezigheid een teloorgang van de authenticiteit die ze begeren. Of die authenticiteit wordt op een weinig authentieke wijze speciaal voor hen gecreëerd. Toerisme vernietigt datgene waardoor het wordt aangetrokken.”

Grand Hotel Europa is een kritische beschouwing over het Europa van vandaag, maar tegelijk spreekt er uit de roman ook veel liefde voor dit continent. Een continent dat vasthoudt aan het verleden en in de toekomst aan alle kanten ingehaald wordt door Aziatische grootinvesteerders. Een Europa dat immigranten weert en tegelijk vergrijst, een Europa dat zich zal moeten aanpassen om in de toekomst nog iets te kunnen betekenen.

“Europa is een openluchtmuseum geworden, een fantastisch historisch themapark voor toeristen.”

Eindoordeel

Inge: Ik voelde heel weinig sympathie voor het personage van de schrijver en stoorde me ook aan de arrogantie waarmee het personage van de schrijver zich boven alles en iedereen verheven voelt. Ben blij dat ik het gelezen heb, maar ben al even blij dat het boek eindelijk uit is.

Anne: Dit boek is een aanrader voor iedereen die van het werk van Pfeijffer houdt en beter dan dat, een aanrader voor iedereen die een roman met kritische uitweidingen over actuele onderwerpen kan waarderen. Een ode aan Europa met een melancholische ondertoon die de lezer aan het denken zet en keer op keer de spijker op de kop slaat.

Gigi: Ik hou van de schrijfstijl, prachtig plat of prachtig barok, van Pfeijffer, ik geniet van zijn humor en ironie, ik ben dol op de puzzels die hij in zijn werk legt en de prachtige thema’s, die hij in dit boek verwerkt heeft, raakten me. De auteur heeft me laten nadenken over Europa en toerisme. Juist door zijn zelfspot en de reflectie op zijn functioneren voelde ik, in tegenstelling tot Inge, wel sympathie voor het hoofdpersonage. Ik kan me daarom goed voorstellen dat Grand Hotel Europa de Libris Literatuur Prijs, ondanks geduchte concurrentie, zal winnen.

Roosje: Een majestueuze roman over de liefde en over Europa en over de Roman, een unieke stijl en wat mij betreft de winnaar van de Libris Literatuurprijs 2019.

___________________________________________

Majordomus: Gigi

Welkom. Mag ik u een versnapering aanbieden?

Dit is de juiste plek om eens een goed gesprek te hebben over een goed boek. Neem plaats in de lounge of kiest u liever voor de bar? De piccolo brengt uw koffer naar uw kamer, dus ga rustig zitten en geniet. Leest u graag of wilt u juist schrijven? Hier kunt u keuvelen of discussiëren over wat u schreef of wat u las. Zal ik u de andere gasten voorstellen of maakt u liever zelf kennis?

Hier onder mag u uw gedachten spuien of uw ongezouten mening uiten. Wit u dit boek ophemelen? Dat zal ons plezieren. Wilt u andere Libris-genomineerden neersabelen? Ook dat is geoorloofd.

Grand Hotel Europa
Ilja strijkt neer in een prachtig hotel, met veel gangen en kamers, met vergane glorie en een illuster gezelschap aan gasten. Schrijven over zijn liefde, pratend over Europa, leven in het verleden en niet willen denken aan de toekomst.

Zin in een pittige discussie of een juist een luchtige bespreking?
Vanaf vandaag kunt u hier terecht. In deze Hotelpub wordt Grand hotel Europa op gepaste wijze bezongen. Hebt u het boek al gelezen? Of moet u nog starten? Of weet u zeker dat dit boek niet geschikt is voor u en liet u het links liggen?

Heeft dit boek de grandeur van een winnaar? Is het door een van de andere vijf genomineerden te evenaren? Of vindt u het in de verste verte niet te vergelijken met de zes genomineerden van vorig jaar?

Andere genomineerden
Wil u meer weten over het door u gekozen boek? Neem dan gerust een kijkje bij de Libris-leesclub. Las u ook een ander Libris-boek? Bezoek dan ook de andere clubs.

Heeft u behoefte aan informatie over een van de andere boeken? Maak dan snel een heerlijk tochtje langs alle uitspanningen en kijk hoe andere boeken beoordeeld en vergeleken worden. De komende vijf weken staan alle zes de kroegen open en zijn ze eenvoudig te bereiken via het startartikel. Gaat Grand Hotel Europa op 6 mei die prijs pakken? Dan vieren we dit hier in deze pub op gepaste wijze.

Laat, voordat u een volgende uitspanning bezoekt, hier even een boodschap achter in onze gastenboek en kom vooral terug, als het u belieft. We zijn elk uur van de dag geopend vanaf nu tot in de late uurtjes van 6 mei of nog later om te feesten of bij te komen van een kater.

Spui, geef uw ongezouten mening of sabel neer, zo u wenst!