Uitgeverij Oevers werd opgericht in 2014 en richt zich vooral op het uitgeven van boeken over kunst(gerelateerde onderwerpen). Fictie, non-fictie, literatuur of kinderboeken, als het over kunst gaat is het welkom bij deze jonge uitgeverij die per jaar zo’n vier à vijf titels op de Nederlandse boekenmarkt brengt. Auteur Anne Moon Disko past dan ook helemaal in de beschrijving van het fonds van de uitgeverij. Als beeldend kunstenaar en auteur van korte verhalen brengt ze literatuur en kunst samen, zo ook in haar debuutroman Kleine hellen.

Kleine hellen vertelt het verhaal van Vera en Max. Beiden creatieve zielen en ook broer en zus. Vera is ongeneeslijk ziek en blikt terug op een leven vol pijnlijke herinneringen en bijzondere momenten, terwijl Max worstelt met zijn onvermogen om nog nieuwe schilderijen te maken en moet aanzien hoe Monica, een vriendin van zijn zus, de laatste dagen van Vera in beeld brengt.

Het mysterie van de auteur: achter de naam Anne Moon Disko gaat iemand schuil die onder dit pseudoniem nog zeer slecht vindbaar is. Had je al eerder van deze auteur en beeldend kunstenaar gehoord en/of kende je al eerder werk van haar? Wat vind je van het gebruik van een pseudoniem?

Anne: De naam Anne Moon Disko was bij mij nog niet bekend, ik heb dus ook nooit eerder beeldend werk van deze persoon gezien of een kort verhaal van haar hand gelezen (voor zover ik weet). De auteur is voor mij over het algemeen van ondergeschikt belang bij het lezen van een boek, dus het gebruik van een pseudoniem stoort mij niet. Eigenlijk ben ik ook niet eens zo heel nieuwsgierig wie daarachter dan precies schuilgaat.

Ine: Tja, als op de flap staat dat de auteur ook beeldend kunstenaar is en schrijver van korte verhalen, dan ga ik op zoek, met name naar de kunstwerken. Ik vond het eerlijk gezegd frustrerend dat ik niets terugvond. Een pseudoniem vind ik oké indien de auteur helemaal onbekend wenst te blijven. Ik heb daar begrip voor, er kunnen allerhande redenen voor zijn. Maar door deze vermelding over ander werk van haar of hem, vermoed ik dat er een commercieel spel achter zit. De bedoeling is duidelijk: de naam van de auteur zal over enige tijd wel bekendgemaakt worden. Misschien wordt er in tussentijd naar gezocht door lezers of mensen uit het vak en levert dat mooie promotie op. Ook het moment van bekendmaking zal wellicht voor een stijging van de verkoop zorgen. Voor mij is dit een minpuntje. Een pseudoniem is er voor iemand die echt onbekend wil blijven en mag niet gebruikt worden als een teaser.

Natalie: Het is mijn eerste kennismaking met Anne Moon Disko. Ik heb geprobeerd iets van haar te vinden op het wereldwijde web. Helaas zonder resultaat. Is haar naam een anagram? Als ik alleen op Disko zoek, kom ik uit op een boek Rudyard Kipling ‘Captain Courageous’. Eén van de personages in het boek is kapitein Disko Troop.

Het omslag: Wat vind je van het omslag en de tekening daarop? Welke symboliek zou je hier uit kunnen halen?

Anne: Ik vind het omslag erg interessant en het is ook zeker een boek dat ik in de boekhandel zou oppakken om eens beter te bestuderen. Symboliek blijft altijd lastig, maar je zou de cactus mooi kunnen zien als de kleine hellen waar de personages doorheen gaan. Vera kampt met haar ziekte en het verlies van haar jongere broertje Menko, die verdronk toen hij twee was. Max moet op zijn beurt met het aanstaande verlies van Vera omgaan. Toch is het hele boek niet alleen maar ellende, laten we daarom de bloemetjes aan de oppervlakte of bovenop zien als de mooie herinneringen.

Ine: Prachtig vind ik de cover. Heel opvallend, ook ik zou het boek in de boekhandel meteen even bekijken. En symbolisch ook. Een stekelige cactus die uitmondt in twee mooie bloemen: hoe hard en pijnlijk het verleden ook was en hoe moeilijk het af te leggen pad, het staat de ontwikkeling tot twee mooie mensen niet in de weg. Het geheel blijft natuurlijk een cactus, en ook al zijn die momenteel erg hip, het is geen makkelijke, simpelweg mooie plant. Net zoals het leven zelf, dat is zeker ook niet altijd even makkelijk en mooi. De afbeelding komt van een grafisch ontwerpbureau, Kades-Kaden.nl, ik veronderstel dat het dan ook echt in opdracht voor dit boek en op basis van het verhaal werd gemaakt.

Natalie: Een prachtige cover. Ingetogen. Op het eerste gezicht lijkt het of de cactus niets met de inhoud heeft te maken.  Het valt mij op dat de cactus de aandacht trekt en dan pas de titel van het boek. Meer kaft dan tekst dus. Ik las op internet een blog over de betekenis van de cactus. Eén van de betekenissen (ik citeer): “ Dromen of visioenen over de stekels van een cactus vertellen je dat je persoonlijke ruimte wordt geschonden en dat je verstikt zit in een relatie, situatie, of emoties van andere mensen, je moet je grenzen meer aangeven om privacy en ruimte te creëren” (bron: paranormaal.blog.nl). Ik vind deze betekenis wel van toepassing op het verhaal. De innige band tussen Vera en Max, de verhouding met Monica.

Net als Anne en Ine zou ik alleen al op basis van de cover het boek oppakken als ik het in de winkel zie liggen.

Literatuur en kunst: Anne Moon Disko is naast auteur ook beeldend kunstenaar, zie je dit terug in haar proza en zo ja, hoe?

Anne: De kunsten zijn heel erg aanwezig in Kleine hellen. Zelf heb ik ze op drie verschillende niveaus gevonden in het boek. Allereerst zijn er de letterlijke verwijzingen naar schilders en specifieke schilderijen waaraan de hoofdpersonages (doen) denken. “Ze is omlijst door de deurpost, waardoor het lijkt alsof ze in een schilderij van Edward Hopper is beland.” Ten tweede is er de manier waarop Disko haar personages en hun verhaal beschrijft, het beeldende beschrijven van verschillende scènes: “Ze lag met opgetrokken benen op haar linkerzij te slapen, het laken waaronder we lagen bedekte alleen haar benen.” Tot slot is er de manier waarop het verhaal gecomponeerd is, als een doek met grove streken of een modern muziekstuk.

Ine: Max is kunstenaar en Vera is beginnend schrijfster die bezig is met een boek over outsiderkunst (veel te kort uitgelegd: zogenaamd ‘naïeve’ kunstwerken van kunstenaars die niet tot het reguliere kunstcircuit behoren, maar een link hebben met de psychiatrie). Dat dit boekje barst van de namen van kunstenaars, is dus niet verwonderlijk. Ik vond het wel plezant om werken van mij onbekende kunstenaars even te googelen. (Viel het ook al op? Onze geheimzinnige auteur is niet alleen beginnend schrijfster zoals Vera, maar ook kunstenaar zoals Max.)

En zoals Anne, zegt, zijn er niet alleen de letterlijke verwijzingen naar kunstenaars en kunstwerken, maar wordt ook heel beeldend beschreven. Een paar voorbeelden van zinnen die ik heel mooi en beeldend vond: “Zoals Max schilderde, zo had zij willen schrijven. Witte en grijze zinnen waardoorheen kleurige, gedempte herinneringen klinken.”; “In de verte hoorde ik haar stem. Volkomen verkeerd woord ook, uitgezaaid… Zaaien roept beelden op van oogsten, van groenten en bloemen, niet van de alvleesklier en de lever…”; “Tijdens de lange treinreis had hij bedacht wat hij tegen Vera kon zeggen, maar in de minutenlange omhelzing waren alle woorden vervaagd, alsof ze waren uitgegumd – hij zag ze nog wel, de lichte contouren van letters, maar kon er geen woorden mee vormen.”

Natalie: Ik kan alleen maar bevestigen wat Anne en Ine schrijven. Letterlijke verwijzingen naar kunstenaars zoals Eugène Delacroix, Edward Hopper, Gustave Courbet. Doorheen het verhaal zitten prachtige zinnen: “Door dat raam moet je mij kunnen zien, starend naar buiten, als in een schilderij van Edward Hopper. Vind je dat een mooi beeld? Dat ik verander in een schilderij van Hopper?”

Literatuur en muziek: In dit boek zitten een aantal verwijzingen naar muziek, het motto van de roman is een deel uit de songtekst van Priest with Balloons, ook de titel wordt verklaard aan de hand van een nummer van Marissa Nadler. Hebben jullie de muziek beluisterd? Vind je die passen bij dit boek?

Anne: Ik heb Little Hells van Nadler even beluisterd inderdaad. Ik denk dat dit lied vooral qua tekst bij het boek past. “She lives in a dark cloud of little hells / When she meant something to somebody else.” Dit past bij Vera, die moeite heeft met loslaten en daardoor eigenlijk zelf niet echt leeft, terwijl ze veel betekent voor Max en later ook Monica. Qua sfeer vind ik Little Hells en Kleine hellen minder vergelijkbaar, de roman is wat ruwer dan het lied. Verder viel de verwijzing in het boek naar Satie me op. Zijn muziek kenmerkt zich door de manier waarop hij vrij gecombineerde elementen herhaalt en dat zie ik ook een beetje terug in de manier waarop Disko haar roman opbouwt.

Ine: Ook ik heb Satie tegengekomen en natuurlijk ook Little Hells van Marissa Nadler. Meteen was de ietwat vreemde titel ‘kleine hellen’ verklaard. Ik kende deze muziek helemaal niet, maar het is een aangename ontdekking: donkere teksten op ijle, etherische muziektonen, betoverende muziek. Het past wel bij het personage Vera om van deze muziek te houden. Bovendien is Nadler ook beeldend kunstenaar. Dat past dus niet alleen in het interessegebied van Vera, maar verwijst ook weer naar de mysterieuze auteur van dit boek. Van de song Priest with balloons van Tiny Ruins staat een stuk tekst helemaal vooraan in het boek. Het verhaal over de priester wordt verteld in het boek. De lezer komt het dus letterlijk tegen. En de plaat Die Meistersinger von Nuernberg van Richard Wagner wordt gespeeld. Een beetje een vreemde keuze vond ik dat om een romantisch moment mee te begeleiden. Hoe scène afloopt, heeft misschien wel met de muziek te maken…

Natalie: Niet alleen geluisterd ook naar de prachtige clip gekeken op Youtube - https://www.youtube.com/watch?v=co2rhrVkZ-s

De muziek past bij de sfeer van het boek en bij Vera.  Over  Murder ballads is er een prachtige graphic novel van de tekenaar Erik Kriek ‘In the Pines’, met bijbehorende Cd.

Thema’s buiten de kunsten: Dit kleine boekje bevat veel thema's. Wat is voor jou het belangrijkste of opvallendste thema?

Anne: Disko stipt naast de kunsten nog meer onderwerpen of thema’s aan in haar boek, waaronder loslaten, rouwverwerking en het idee van verdrinken, maar allen blijven aan de oppervlakte en worden niet voldoende uitgewerkt om indruk te maken. De opvallendste is voor mij het onder water zijn of het verdrinken, de twee hebben natuurlijk veel met elkaar te maken en het lijkt alsof het in dit boek vooral de functie van ontsnappen aan de (kleine) hellen heeft. Even weg van alle problemen en op weg naar een andere wereld.

Ine: Het boekje bevat veel thema’s, maar het belangrijkste voor mij is het zich schuldig voelen. Toen Vera 5 was, maakte ze met haar vader en broertje Menko van 2, een uitstapje naar het strand. Tijdens een moment van onoplettendheid raken ze het kleine broertje kwijt. Hij is verdronken. Vera voelt zich schuldig. De houding van de moeder, die er niet bij was op het strand, maakt dit schuldgevoel alleen maar groter: “Oma heeft het vaak gezegd: ‘Het was niet jouw schuld, Vera’. Ze had het graag van haar moeder gehoord.” Knap hoe zo’n korte zin, zo’n harde realiteit kan omschrijven. Het ongeluk en de schuldvraag heeft een volledige ontwrichting van het gezin tot gevolg, maar leidt ook tot de hechte band tussen Vera en haar nieuwe broertje Max. Ze blijft voor hem zorgen, het liefste regelt ze ook alles al voor hem voor de tijd dat ze er zelf niet meer zal zijn. 

Natalie: Kunst & muziek is één van de rode draadjes in het verhaal maar ook omgaan met verlies, rouwverwerking en misschien niet helemaal evident: vergeving. De vader en moeder zijn gescheiden En hij ging weg. Eerst tijdelijk, inderdaad, en na een korte verzoeningspoging, voorgoed.’’ Vera heeft nog een poging gedaan hem te ontmoeten.

Technisch: Hoe zit het in Kleine hellen  met het vertelperspectief en de stijl, wat doet dit met jou als lezer?

Anne: In het boek lopen vier of vijf verhaallijnen door elkaar en gezien de omvang is dat nogal veel. Een roman is anders dan korte verhalen, maar de debuutroman van Disko is net zo fragmentarisch en gecomponeerd uit losse beelden. De lezer krijgt te weinig houvast en het verhaal springt van de hak op de tak. De sprongen in de tijd en de wisselingen in perspectief zijn op zichzelf geen bezwaar, maar binnen een en dezelfde scène, waarin ook nog eens gewisseld wordt tussen de eerste en derde persoon enkelvoud waar hetzelfde personage bedoeld wordt, maakt het wel heel bont. Op die manier raak je de lezer als auteur onderweg kwijt. De onduidelijkheid overheerst en prikkelt de lezer niet om nieuwsgierig te blijven.

Ine: Dit boek gaat over twee personen, Max en Vera. Ze worden geconfronteerd met de ziekte en nakende dood van Vera. Voor hen is dit een moment om terug te kijken naar het verleden, naar hun jeugd en het moeilijke traject dat ze samen en apart hebben afgelegd. Het vertelperspectief wisselt inderdaad de hele tijd, soms vertelt Max, soms Vera en af en toe is een anonieme verteller aan het woord. Het is inderdaad niet eenvoudig om te weten wie aan het woord is, soms zijn daar een paar zinnen of een paar alinea’s voor nodig. Maar dat vond ik net zo bijzonder aan dit boekje. De lezer wordt op het verkeerde been gezet, maar bewust. De levens van broer en zus lopen zo door elkaar dat ze ook stukken van elkaars leven hadden kunnen leiden. Ik vond het fijn om pas na een tijdje lezen door te hebben wie eigenlijk aan het woord was. Ook de sprongen in de tijd vond ik niet storend. Wie terugkijkt op zijn of haar leven, doet dat ook niet chronologisch, maar aan de hand van een trigger. Ik vond het wel kloppen.

Natalie: Door perspectiefwisselingen vraagt het aandachtig lezen. Soms is het verwarrend. Wie is er nu aan het woord? Is het Max of Vera? Ik heb niet, zoals Ine zegt, het idee dat een anonieme verteller aan het woord was. De wisselingen vond ik niet storend, het houdt je scherp.

Beoordeling:

Anne: ** (recensie)
Ine: ****
Natalie: ****

Ben jij na het lezen van dit artikel nieuwsgierig geworden naar het boek van Anne Moon Disko? Als vriend van de Literatuur Club maak je kans op één van de twee exemplaren die we in samenwerking met uitgeverij Oevers mogen weggeven. Laat ons onder dit artikel weten wat jou het meest aanspreekt aan Kleine Hellen en waarom je het boek graag zou willen lezen. Uit de reacties van onze vrienden worden twee winnaars geloot. LET OP: Begin juli horen we dan graag wat deze twee winnaars van het boek vonden, Harriet zal deze reacties opnemen in een artikel n.a.v. een ontmoeting met de auteur. 

Nog geen vriend van de Hebban Literatuurclub? Lees hier hoe je dat kunt worden!

Update 11-06-2018: De winnaars zijn bekend! Gefeliciteerd Hetty en Heleen! We horen graag wat jullie van het boek vinden!