Wat doet Brijs om de lezer deze keer voor zijn boek te strikken? Gebruikt hij onvervalst sappig Vlaams zoals Verhulst of Brusselmans? Bloemrijk taalgebruik zoals Van der Heijden of ingenieuze opbouw zoals Hermans, Vestdijk of Mulisch? Met een bijzonder perspectief zoals Willem Jan Otten? Een extreem experiment zoals in zijn eigen  prijswinnende roman De engelenmaker? Nee, al deze ingrediënten legt Brijs naast zich neer, van dit alles kiest hij niets. Wat maakt dit boek dan toch zo lezenswaardig? Hij gaat voor ‘een jaar zonder liefde’.

Door: Harriet en Gigi

Banner: Anne Oerlemans

Om te bespreken wat dit boek tot een fijne roman maakt is het leuk om met andere lezers bij elkaar te zitten en het verhaal onder de loep te nemen. Dat deden we dus op 14 september bij Atlas Contact waar we samen met de schrijver en met een van zijn collega’s, Gerwin van der Werf, in gesprek gingen over het verhaal.

Een Hebban-lezer onlangs ergens in een reactie:

‘Ik heb totaal geen interesse in leesclubs of een analyse of bespreking van boeken. Ik wil mijn eigen ervaring blijven behouden bij een boek en als het besproken wordt dan vertroebelen inzichten van anderen mijn beeld over hetgeen ik lees.’

Natuurlijk kan het zijn dat je jouw eigen mening niet wilt laten vertroebelen maar de veertig lezers aanwezig bij de leesclub op de 14e september waren wel geïnteresseerd in de mening van anderen en vooral ook in de ideeën en gevoelens van Brijs tijdens het schrijven. Hier bleek weer eens hoe anders mensen één en hetzelfde verhaal ervaren.

Natalie, ook aanwezig bij de leesclub van Brijs:

“Een boek krijgt extra diepgang als je het in een leesclub bespreekt.”

Sommigen vonden dat het boek niet meer dan 3 sterren verdiende (zeker toch niet slecht) terwijl anderen jubelend waren. Een deel van de lezers vergeleek dit boek met een of meerdere vorige romans van deze auteur. Wat direct opvalt, iets wat van der Werf ook al snel noemde, is dat Stefan Brijs’ boeken altijd vernieuwend zijn. Dat maakt dat de boeken niet te vergelijken zijn. Zo is dit boek minder dik dan vorige romans, roept het niet de heftige emoties op als in Post voor Mevrouw Bromley, vind je geen diepgaand onderzoek als in Zon en Maan en ga je misschien wel vergeefs op zoek naar de futuristische kenmerken zoals hij gebruikt in De engelenmaker. Dit boek heeft weer een geheel andere insteek.

Hoe was jouw ervaring vooraf?

Harriet: Eerder las ik twee boeken van Brijs: De engelenmaker en Post voor mevrouw Bromley. Twee totaal verschillende boeken. Van het boek Post voor mevrouw Bromley heb ik gesmuld, zo fantastisch vond ik dat. Een hartverscheurend verhaal over de Eerste Wereldoorlog maar zo mooi beschreven dat ik er een traantje om gelaten heb. Met De engelenmaker daarentegen had ik veel meer moeite, zowel met de schrijfstijl als met de inhoud. Ik was dus best wel nieuwsgierig hoe Zonder Liefde zou zijn. Geen boek van Stefan Brijs is hetzelfde qua stijl of inhoud. Zoals hij zelf tijdens de leesclub zei dat “ieder boek zich zelf weer uitvindt.”

Gigi: Ook ik las diezelfde boeken van deze schrijver, waarschijnlijk omdat het zijn meest bekende boeken zijn? De engelenmaker was het eerste boek dat ik van hem las en ik was direct enthousiast over het onderwerp, de uitwerking en opbouw van het verhaal en van de schrijfstijl. Niet lang daarna las ik Post voor mevrouw Bromley en ondanks dat de schrijfstijl weer raakte en de opbouw mooi was en zelfs het onderwerp (de Eerste Wereldoorlog) mij enorm interesseert, was ik toch iets minder enthousiast. Ik denk dat dit kwam omdat ik een tweede Engelenmaker verwachtte en niet omdat het boek minder goed geschreven is.

Oordeel na het lezen

Harriet: Ik ben zeker niet teleurgesteld. Het is een universeel verhaal, herkenbaar  en invoelbaar geschreven. Ook het eerste boek waar humor in zit volgens Brijs. Voor mijn geen aarzeling maar met overtuiging 4 sterren.

Gigi: Net als met Mevrouw Bromley werd ik ook bij dit verhaal weer op het verkeerde been gezet. Wederom zocht ik naar een verhaal zoals dat van Victor met zijn drie zoons uit het boek dat voor Brijs zijn doorbraak betekende. Ik was wat aarzelend, wachtte telkens op iets heel bijzonders of zelfs iets bizars dat zou gebeuren en dat gebeurde niet. Direct na het dichtslaan van het boek gaf ik het voordeel van de twijfel en ik deelde net 4 sterren uit. Enkele dagen na het lezen bleef het verhaal nog altijd zinderen en in mijn hoofd las ik stukken opnieuw. Het hield me nog enige tijd bezig. Tijdens het schrijven van de recensie en nog meer tijdens de leesclub drong het tot mij door dat het boek anders was dan mijn verwachtingen maar dat ik het zeker anders beoordeeld had als het van een andere, voor mij onbekende, schrijver was geweest. De opbouw is goed en verrassend, de schrijfstijl kenmerkt zich door mooie zinnen en rake dialogen en het verhaal, dat eenvoudig lijkt is mooi, intens en geloofwaardig. Welbeschouwd is het gewoon een goed boek.

Wat bespraken we tijdens de leesclub

Na een interview door Gerwin van der Werf, waarbij we als luisteraars telkens betrokken werden, kregen we ook de ruimte om zelf vragen te stellen aan de auteur. Zonder spoilers weg te geven kunnen we toch wel iets vertellen over enkele elementen die bij de leesclub aan de orde kwamen.

Hoe bouwt hij een verhaal op?

• Zoals genoemd bevat de opbouw een bepaalde spanning, ondanks dat het verhaal eenvoudig lijkt. Als lezer vraag je je geregeld af hoe het verhaal van twee twintigers zal aflopen. Brijs vertelt dat hij bij het schrijven van een boek niet echt een plan heeft, hooguit een scene of een eerste zin. Hij weet ook zelden bij de start van een nieuwe roman hoe het einde van het boek zal zijn. Zo had hij voor Zonder Liefde maar liefst drie verschillende eindes. Tijdens de leesclub werd er gediscussieerd over de mogelijke eindes van dit verhaal en legde Brijs uit welke opties hij in zijn hoofd had. De conclusie was uiteindelijk dat het dit einde moest zijn omdat het anders geen echt Brijs boek zou zijn.

Harriet: Ik vond het nog wel bijzonder dat Brijs aangaf dat, als hij dit boek 10 jaar geleden zou hebben geschreven, er waarschijnlijk een moord in zou worden gepleegd. Over wie er dan vermoord zou worden liepen de meningen tijdens de leesclub uiteen.

Gigi: Soms had ik het gevoel dat het verhaal misschien wel te goed, te gelukkig zou aflopen en dat mocht van mij niet. Gelukkig was dat niet de manier die Brijs koos om het verhaal te laten eindigen waardoor ik weer tevreden gesteld werd. Dat riep bij mij wel voortdurend spanning op omdat ik me afvroeg hoe het verhaal zou verlopen.

Hoe zat het met de personages?

• De personages waren ook een onderwerp van gesprek. Waar de een vond dat ze te weinig diepgang gekregen hadden vonden anderen juist van alles van de personages. Een lezer noemde de ik-persoon een rare kwibus, een andere lezer dacht dat de tegenspeelster misschien wel manisch depressief was. Er was zelfs een bekende van Brijs die een gehele analyse gemaakt had van de vrouwelijke hoofdpersoon en kwam tot de conclusie dat zij belast moest zijn met een borderline persoonlijkheidsstoornis.
  Ook kwam naar voren dat Brijs de personages pas opbouwt tijdens het schrijven. Zo leek het alsof de moeder van de vrouwelijke hoofdpersoon pas vorm kreeg op het moment dat ze de voordeur opende in de roman. Niet alleen wij als lezers kregen haar toen in beeld, ook de auteur zag haar pas, met al haar streken, karaktertrekken en hebbelijkheden, op het moment dat die deur open ging en zij in de deuropening verscheen.

Harriet: Zelf heb ik eigenlijk helemaal niet zo nagedacht over de ik-persoon of zijn tegenspeelster. Beide hebben hun eigenaardigheden, maar wie niet denk ik dan altijd. De eigenaardigheden waren voor mij in ieder geval niet storend. Wel heb ik tijdens het lezen vaak het idee gehad dat de hoofdpersonages ouder waren dan eigenlijk het geval was (ze zijn eind twintig). Hoe dit kwam weet ik niet meteen, ik denk doordat de ik-persoon het verhaal in retrospectief vertelt waardoor het wellicht overkomt alsof het langer geleden is gebeurd. Had jij die ervaring ook?

Gigi: Jazeker Harriet, die vraag bleef ook zoemen in mijn hoofd. Als het verhaal start dan lijkt het alsof de ik-persoon gebeurtenissen op haalt uit een lang verleden. Ook lijken de personages in eerste instantie ouder door wat ze al meegemaakt hebben. Langzaam krijg je als lezer meer informatie en merk je dat ze jonger zijn maar ook dat het terugkijken van de ik-persoon helemaal niet zo ver in het verleden is. Dat het verhaal zich dan weer in de vorige eeuw afspeelt, zonder smartphones (heel verfrissend trouwens), geeft daar weer een bijzondere draai aan. Dat doet iets met je brein; je leest een heel realistisch verhaal, iets wat iedereen zou kunnen overkomen en toch geeft die bijzondere tijdsaanduiding het verhaal een magisch tintje.

In welke periode speelt het verhaal zich af?

• Ook dit was een onderwerp van de discussie. Wanneer speelt het verhaal zich af? En hoe ver kijkt de ik-persoon terug in de tijd. Brijs geeft aan dat hij bewust gekozen heeft om het boek niet in de huidige tijd te situeren maar dit een beetje vaag te houden. Als je alle informatie die er gegeven wordt goed leest kun je reconstrueren dat die periode eind vorige eeuw plaats vond. Dit doet iets moois met de verhaalvorm en met de inhoud en zet je als lezer aan het denken.
  
  

Gigi: Voor ik het vergeet moet ik ook nog de hond als personage benoemen. Je vindt hem al terug op de cover van het boek maar komt hem ook snel tegen in het verhaal. Het is duidelijk dat de schrijver dol is op honden en dat hij dit exemplaar goed weet te presenteren en als personage weet neer te zetten.

Waarde van de leesclub?

Zoals altijd vonden wij het bespreken van de roman van toegevoegde waarde voor onze leesbeleving. We hebben nogmaals kunnen nadenken over de elementen die wij bijzonder vonden en gehoord hoe anderen het ervaren hebben. Dat zit bij dit boek niet in spectaculaire ontwikkelingen of heftige gebeurtenissen maar gewoon in het beschrijven van een jaar in het leven van een man en een vrouw en in de al dan niet aanwezige liefde.

Meer lezen over deze leesclub, lees dan hier het verslag van Evelien.

Wij zijn benieuwd naar jullie mening:

Hoe lees en beleef jij een boek optimaal?

Waarom waardeer je een schrijver of een boek?

Als je Zonder liefde al gelezen hebt, wat is jouw mening over dit boek?