Wolkenjager van Marcel Vaarmeijer (1963) is de derde roman die gebaseerd is op het leven van zijn moeder. In de romans heet de moeder Louise Veldman. Eerdere delen zijn Voor wie ik heb liefgehad (2016) en Heelmeester (2017; longlist Libris Literatuurprijs). Vaarmeijer vertelde in een interview voor Bookazine dat hijzelf als kind niet gewenst was. Met zijn moeder had hij niet zo’n hechte band. Hij wilde haar begrijpen en de geheimen die ze met zich meedroeg vanuit de Tweede Wereldoorlog kennen. Toen Marcel 16 jaar was ging hij bij de marine. Deze elementen heeft Vaarmeijer op een bijzonder originele manier verwerkt in deze tragikomische roman. Wolkenjager is pure fictie, maar….

Marcel Vaarmeijer ontstijgt het persoonlijke, verwerkt het in romans die sprankelen, bol staan van de humor en ironie, maar onmiskenbaar een serieuze ondertoon hebben.

In Wolkenjager kiest de auteur voor het ik-vertelperspectief en is Eden B. Foster (de B. staat er alleen om indruk te maken) het hoofdpersonage.

Flaptekst van het boek

Texas, 1969. Eden B. Foster wordt door haar ouders voorbereid op een invasie van de Russen. Oorlog is bij hen altijd op de achtergrond aanwezig. Het slimme, onverschrokken meisje leert al op jonge leeftijd vliegen van haar steenrijke oom Fritz.

Op haar achttiende meldt Eden zich aan bij de marine en wordt ze piloot. Ze neemt deel aan oorlogen en conflicten, en redt duizenden mensenlevens. Tijdens een gevangenschap in Afghanistan krijgt ze een dochter die haar wordt afgenomen en naar wie ze tien jaar zal zoeken. Als ze de marine wil verlaten en Donald Trump president is geworden, raakt Eden betrokken bij een ingenieus masterplan van haar vader, met grote gevolgen.

Marcel Vaarmeijer was voor Hebban bereid tot een interview.

Interview: Jan Stoel

Banner: Anne Oerlemans

Foto's: Shyama in Boekenland

   
De cover van je boek is even gestileerd als bij Heelmeester. Mooie cover van Studio Jan de Boer. Ben je betrokken geweest bij het kiezen van de cover? Wat waren voor jou belangrijke uitgangspunten? Ik interpreteer het hoofd zonder gezicht als ‘Eden zouden wij allemaal wel willen of moeten zijn.’ Wat voel jij bij de cover?

Covers worden altijd in samenspraak met de ontwerper, uitgever en auteur gemaakt. Dat was bij Wolkenjager ook het geval. Het ontwerp moest op Heelmeester lijken, dat was het enige uitgangspunt. Ik vind de cover prachtig, het straaljagertje maakt hem helemaal af.

Wolkenjager is de naam van het vliegtuig van Eden B. Foster, het hoofdpersonage in je boek. Maar voor mij heeft het ook een andere betekenis gekregen. Eden houdt ervan om op haar rug te liggen en naar de sterren te kijken, te dromen, met het hoofd ‘in de wolken’ te zijn. Ze droomt eigenlijk van een beter leven. Is dat een associatie die jij ook had bij het bedenken van de titel?

Deze titel heeft drie betekenissen. 1. De bijnaam van Eden op haar vliegtuig. 2. Eden jaagt letterlijk door de wolken om vijandelijke vliegtuigen af te schudden. 3. Eden strijdt voor vrede en gerechtigheid, dat zou je ook wolken jagen kunnen noemen.   

Het citaat uit Heroes van David Bowie past mooi bij het verhaal. Hoe ben je tot de keuze voor dat motto gekomen?

And the guns,

shot above our heads.

And we kissed,

as though nothing could fall

Oorlog, liefde en helden in één liedje gevat. Het was meteen raak.

Wel toepasselijk dat je bij de presentatie van je boek je marine-uniform droeg. Duidt dat op het autobiografische aspect in je boek? Na je omzwervingen in tehuizen kwam je in het leger terecht. Wat heeft het leger, de marine voor je betekend? Gaf het de geborgenheid die je zocht?

Mijn vertrek naar de marine was een stap naar onafhankelijkheid. Hoewel de marine een onderdeel is van de krijgsmacht, heeft het weinig met militaire poespas te maken. We waren zeemannen (en -vrouwen), geen vechters.

In een interview met Bookazine heb je verteld over je persoonlijke trauma. Je moeder die je geboorte eigenlijk niet gewenst had, je vader die overleed toen je drie jaar was, je moeilijke jeugd, je verblijf in kindertehuizen. Is Eden B. Foster niet het personage dat Marcel Vaarmeijer in het diepst van zijn wezen had willen zijn: gerespecteerd, met ouders die er altijd voor je zijn, het doorzetten om iets te bereiken?

In al mijn boeken en hoofdpersonages zit iets van mijzelf, ook in Wolkenjager. Dat geldt voor alle auteurs, in meer of mindere mate. Wat er precies van mij in Wolkenjager zit, weet alleen ik, en dat wil ik graag zo houden.

(Foto Links: Monique Burger, eigenaresse van De Nieuwe Boekhandel is enthousiast over de nieuwe roman. Foto rechts: Het eerste exemplaar wordt door Hedda Sanders, uitgeefster bij Luitingh-Sijthoff LS aan Marcel Vaarmeijer overhandigd)

De manier waarop je schrijft zet de verbeelding bij de lezer aan het werk. Je ziet het voor je. Aan het begin van het boek als de zesjarige Eden getraind wordt om de 'Ruskies' weerstand te kunnen bieden loopt Eden met haar vader door de straat: "Ik droeg een bezem als geweer over mijn schouder, papa Tom gaf met een wc-borstel de richting aan." Humor en ironie spelen een belangrijke rol in Wolkenjager. Ik denk aan de scene waar het IQ van Eden bepaald wordt. Ze doorziet het systeem van de test en scoort een IQ van 145. "Alles boven 130 is hoogbegaafd. Eden is een genie." Je schrijft licht van toon, toegankelijk, in natuurlijke dialogen. En dit terwijl de thematiek die onder het verhaal schuilgaat toch niet zo licht is: discriminatie, de macht van het geld/politiek, de verschrikkingen van de oorlog. De taal van Eden past precies bij de leeftijdsfase waarin ze zit. Vakantie heet bij de jonge Eden een wonderweek. Hoe pak je dat allemaal aan?

Ik schrijf al 30 jaar, mijn stijl groeit in die jaren mee. Dat gaat vanzelf, ik hoef er geen moeite voor te doen. Dit is de stijl en de toon die ik nu gebruik.

Is Wolkenjager een ontwikkelingsroman of een avonturenroman? Of denk je als schrijver helemaal niet op die manier?

Daar denk ik niet over na. Ik schrijf een verhaal en de lezer mag ermee doen wat hij/zij wil. In Wolkenjager zit veel van alles, dat vind ik het leukst.

Voor mij zijn er twee grote lijnen in je boek: enerzijds het persoonlijk perspectief, het familieverhaal van Eden en anderzijds de kritiek op de maatschappij. Die twee lijnen komen bij elkaar doordat de geschiedenis het leven van het individu bepaalt. Je brengt fantasievolle wendingen aan in de historie waardoor het individu de geschiedenis bepaalt.

De persoonlijke ontwikkeling van de personages staat altijd centraal. Dat ik daarbij een paar grote wereldproblemen ten goede draai, is mooi meegenomen, niet het hoofddoel.

Fantasie, vrijheid van denken is een element dat ik steeds terugzie in je boek. Je stipt allerlei wereldconflicten aan, maar laat vervolgens je fantasie werken door er vanuit een ander perspectief naar te kijken. Wat is je bedoeling daarmee?

Ieder mens wil graag een betere wereld creëren, maar door geldbejag en machtswellust komt er niet veel van terecht. Ik help ze een beetje op weg met eenvoudige oplossingen.

Je creëert bijzondere personages in je boek. Eden is daar een voorbeeld van: een zevenjarig meisje dat een vliegtuig bestuurt. Oom Fritz, die vliegtuigen en helikopters verzamelt. De moeder van Eden heeft een trauma aan de Tweede Wereldoorlog en de oorlog in Korea overgehouden, en haar vader is doodsbang voor de Russen. Bijna ieder personage heeft iets bijzonders, iets geks en iets serieus. Kijk je zo naar mensen?

Mijn kijk op de mensheid is realistisch. Aan ieder mens mankeert wel iets, die mankementen gebruik ik in mijn boeken en zijn veelal herkenbaar voor de lezer.

Feiten. Je volgt de loop van de geschiedenis vanaf 1969 tot aan het presidentschap van Trump. Aan de orde komen de oorlogen in Vietnam, Korea, Afghanistan, de Balkan, maar ook de Ku Klux Klan (een duidelijke verhaallijn in je boek), de Koude Oorlog, Watergate, de rassenscheiding, 9-11, de jacht op Bin Laden. Veel klopt feitelijk ook, tot soms in de details. Zo was er inderdaad een Miss Teenage-verkiezing op 15 februari 1979 in Nashville in de Grand Ole Opry House, was Edward C. Waller inderdaad hoofd van de Academie waar Eden haar opleiding volgt. Je doet iets met de geschiedenis, geeft er een twist aan zodat een nieuw perspectief ontstaat. Ik denk aan de passage waarin het gaat om de luchtsteun aan de Nederlanders in Srebrenica, maar ook aan de ontknoping van je boek. Het lijkt bijna een rollercoaster van gebeurtenissen, die je vaak alleen maar aanstipt. Toch wordt het nergens te veel. Hoe ga je bij de compositie van je boek te werk?

Als je over ware feiten schrijft, moeten ze op z’n minst kloppen. Dat kost veel tijd en moeite, maar het geeft kleur en diepte aan het verhaal. Soms laat ik namen bewust achterwege, zoals de gesneuvelde soldaten en de commandant van Dutchbat III in Srebrenica. Dat zou ongepast en respectloos zijn, zeker voor de nabestaanden.

Thema's zijn: discriminatie, verschil tussen arm en rijk, vrees voor reputatie de ondergeschiktheid van het individu. Steeds is er de menselijke maat. Je laat de mensen nadenken over het verleden. Politici komen er niet goed van af, de militaire opleidingen vol 'bevelen blaffende' militairen, de macht van het grote geld. Ben je een geëngageerd schrijver?

Ik ben een verhalenverteller, een fantast en een gematigd moralist. Ik weet dat ik de grote wereldproblemen niet kan oplossen. Kritiek en verzet zijn meestal zinloos. De enige manier om het onverdraaglijke te kunnen dragen, is door de problemen fictief op te lossen, soms met humor, soms met ernst. In mijn universum is alles mogelijk.    

Wolkenjager is het derde deel uit een serie van vier. Je kiest steeds voor een ander perspectief in je zoektocht. Louise, de moeder, vertelt steeds meer over haar littekens. In Wolkenjager is Eden op een gegeven moment bij een psychiater en laat de littekens op haar rug zien. "Dit zijn wij. Mensen met littekens. Mensen met pijn. Mensen in nood. Wat ga jij daar aan doen?" Eden gaat naar een plastisch chirurg om de littekens kwijt te raken. Ben jij jouw littekens nu ook kwijt? Helpt het schrijven van deze romancyclus een helend effect op je?

Littekens raak je nooit kwijt en blijven pijnlijk. Afleiding zoeken is de enige remedie. In mijn geval is dat mooie, grappige, ontroerende en meeslepende boeken schrijven. 

Wanneer verschijnt het laatste deel en is er al een (werk)titel?

De titels en de verhalen van de laatste twee delen staan al vast. Of ze er ook daadwerkelijk komen, weet niemand.  

 (foto: Ineke Oostveen)