Een spot op Juli Zeh

Iets met zalm, een kat, veel sardientjes en wat paarden.
Die middag zal ik niet snel vergeten. We zaten allen op zeer ongemakkelijke stoeltjes, als sardientjes in een te krap blik. Ik was net een poké bowl met zalm mis gelopen en daar nog licht sikkeneurig over. Ja, ik weet het, het was allemaal de moeite waard want we zaten er niet voor niets. Toch, het was warm, ik keek wat verveeld om me heen, wachtend op Nino Haratischwilli die haar boek De kat en de generaal zou presenteren. Het was onmogelijk om de conversatie van de heren direct achter ons te missen, aangezien hun knieën in onze ribben prikten en het net was alsof ze hun verhalen in ónze oren fluisterden dan aan elkaar vertelden. Net op het moment dat ik me afvroeg waarom die Kat nog niet op de geur van de sardientjes af kwam, hoorde ik de heren, naast lovende woorden over Haratischwilli, ook enthousiast een Duitse schrijfster bespreken die ze opvallend goed vonden. Op dat moment was ik blij met de olie en onvrijwillige intimiteit in het sardientjesblik waardoor ik mij honderdtachtig graden om kon draaien en direct onderdeel werd van hun innige conversatie. Ik toonde mijn interesse in hun verhaal en zo kwam ik te weten dat zij spraken over Juli Zeh, een schrijfster waar ik tot dan toe werkelijk nog nooit van gehoord had. Ze hadden net haar roman Nieuwjaar gelezen. Dat had zoveel indruk gemaakt op hen en ik dacht, als ze hier zitten omdat ze Haratischwilli zo goed vinden, dan moet die Juli Zeh ook wat voor me zijn. Toch duurde het nog lang voordat ik een boek van haar ging lezen, en dat is er dan nog wel eentje over paarden... Heb ik jullie nieuwsgierig gemaakt? Lees dan snel verder!

Tekst en banner: Evy 
Tekstbewerking: Gigi

Wie is Juli Zeh?
Juli Zeh werd in 1974 geboren in Bonn, waar ze ook haar jeugd doorbracht. Ze studeerde rechten in Passau, Krakau, New York én Leipzig, waarbij ze zich voornamelijk focuste op het internationaal recht. Tijdens haar studie rechten startte ze óók met een studie aan het Duitse Literatuurinstituut in Leipzig. Een bezige bij dus, al vanaf haar studententijd!
Ze combineert ook in haar volwassen leven verschillende banen want naast romanschrijfster is ze ook journalist en in 2018 werd ze verkozen tot ererechter aan het constitutionele hof van deelstaat ('Land') Brandenburg. 
Eén van de opmerkelijkste gebeurtenissen in haar leven is dat ze meer dan vijftien jaar geleden van de stad naar het platteland verhuisde en ze nu in een dorp in Brandenburg woont. In interviews wordt daar vaak naar verwezen en ze toont zich dan altijd heel blij dat ze die keuze heeft gemaakt. Zij zegt in een gesprek met een journalist van deutschland.de dat ze inderdaad "afgesneden is van de culturele 'scene', maar dat dat in haar geval net goed is. Want ze schrijft tenslotte voor de 'normale' mensen en dan is het een voordeel als je aan het 'normale' leven deel kan nemen".

Zeh is actief op politiek niveau. Ze steunt openlijk de SPD en werkt regelmatig mee aan open brieven, pamfletten, artikelen,... om bepaalde toestanden of acties aan de kaak te stellen. Om een voorbeeld te geven: Eind 2020 werd er in Der Spiegel een artikel gepubliceerd waarin een aantal auteurs opriepen om de lockdown zo snel als veiligheidshalve kon te beëindigen. Juli Zeh was één van die auteurs. 

De stijl van Juli Zeh
Juli Zeh staat in Duitsland bekend als een intellectuele vrouw met een sterke politieke en maatschappelijke mening. En, laten we eerlijk zijn, dat is ze ook. Dat is terug te vinden in veel van haar werk, volop zichtbaar of tussen de regels door.
Iets wat ze ook in een interview heeft prijsgegeven is dat tijdens het schrijven voor haar de lijn tussen werkelijkheid en fictie erg dun is. Als kind verslond ze boeken en "zag ze zichzelf als een personage in het boek dat ze las".

Voor de lezers van dit artikel die het Duits meer dan machtig zijn, kan het interessant zijn om het volgende interview met Juli Zeh te bekijken. Zeh is in Duitsland vrij populair en schuift regelmatig in praatprogramma's aan. 

Vertaald werk

Haar vertaalde werk bestaat uit romans, non-fictie en essays. De publicatiedata zijn van de oorspronkelijke Duitse uitgaves. 

Romans

• Adelaars & engelen (2003)
• Speeldrift (2004)
• Vrije val (2007)
• Corpus delicti (2009)
• Nultijd (2012)
• Ons soort mensen (2016)
• Lege harten (2017)
• Nieuwjaar (2018)
• Braakgrond (2021)

Non-fictie

• Over mensen en paarden (2019)

Essays

• De stilte is een geluid (2003)
• Aanslag op de vrijheid - Met Ilija Trojanow (2009)
• Briefroman (2013)

Over mensen en paarden

Ik start bij de besprekingen van haar werk met dit boek, omdat het voor mij een eerste kennismaking was met Juli Zeh. Aangezien dit een non-fictieboek is, waarin paarden centraal staan, zal dit boek voor enkelen onder jullie uit jullie comfortzone vallen. Het is erg goed om uit je comfortzone te stappen, vind ik, dus wil ik jullie warm maken om het te gaan lezen en ik zal ook uitleggen waarom.

Als non-fictierecensent komen er in de loop van het boekenjaar een vrij groot aantal boeken uit dat genre voorbij voor mij. Vaak hebben deze boeken een krachtige boodschap, maar de echte kunst zit erin om dat ook op een manier te verwoorden die zoveel mogelijk mensen aanspreekt. Want dan bereik je ook iets als auteur, dan verruim je ook de geest van de lezer werkelijk. Stel nu dat iemand geen affiniteit heeft met paarden, maar wel erg graag leest en ook graag nieuwe dingen ontdekt, dan zou ik die in een mum van tijd Over mensen en paarden aanraden. Wat Juli Zeh doet in dit boek, is 'de paardenwereld' openstellen voor iedereen, door er naar te kijken met de kritische blik van een buitenstaander. Toch schrikt ze ook de in-hart-en-nieren-verknocht-aan-de-paarden-lezers niet af. Ik ben al meer dan tien jaar werkzaam in de sector en ik ben het met sommige zaken eens die ze schrijft en met sommige zaken helemaal niet, maar het boek blijft altijd aangenaam om te lezen. Dat ligt natuurlijk ook voor een groot deel aan het stilistische deel. Juli Zeh kan schrijven, dat merk je direct. Ze is scherp en tegelijkertijd grappig en de bladzijden staan vol mooi geconstrueerde zinnen. Dat ze in veel passages over zichzelf vertelt of eigen ervaringen beschrijft, zorgt ervoor dat het ook intiem aanvoelt. Je leert de auteur meteen ook een stuk beter kennen zo.
Je hoort wel eens dat het lezen van een bepaald boek, als het wegzinken in een warm bad kan aanvoelen. Dat is hoe het lezen van Over mensen en paarden voelt. Herkenbaar en toch op onderzoek naar de (ethische) grenzen van deze bijzondere wereld.
Ellen Ijzerman stipt in haar recensie elementen aan die ik herken: "Die combinatie van kronkelige ethiek en klare taal, met snufjes (en soms snuffen) filosofie, maken de romans van Zeh interessant, vaak spannend én lekker leesbaar." Ze verwijst hierbij meteen ook naar het gehele oeuvre van Zeh, maar het is absoluut van toepassing op Over mensen en paarden.

Nieuwjaar

Nadat ik begonnen was met Over mensen en paarden, besloot ik om ook eens een 'echte roman' van Juli Zeh te lezen. Dat werd Nieuwjaar en de reden daarvoor kan je in de inleiding terugvinden. Nieuwjaar is een dun boekje, dat je zo op een zondagmiddag uitleest. Toch bevat het meerdere lagen en zoveel details, dat je een herlezing eigenlijk moeilijk kan weerstaan. Zeh stelt haar hoofdpersonage Henning helemaal centraal en vlakt als het ware alle overbodige elementen weg, om de lezer goed mee te kunnen nemen naar de kern van het verhaal. Het geheel voelt daardoor vrij sober aan, maar dat is in dit geval positief. Dit is echt een boek waar je over blijft nadenken, nog weken na het omslaan van de laatste pagina. Dat heeft met name met de gebeurtenissen te maken die zich in het boek afspelen en hoe de hoofdpersoon er zelf op terugkijkt én hoe het verleden invloed heeft gehad op hem als persoon. 
Angèle van Baalen beschrijft in haar recensie dat Juli Zeh met haar knappe verteltechniek erin slaagt om op twee fronten spanning te creëren, zowel in het verhaal dat zich in het nu afspeelt als in het verhaal uit het verleden. Onder andere de onduidelijke scheidingslijn tussen werkelijkheid en verbeelding en de psychologische diepgang maken Nieuwjaar een pracht van een literaire parel volgens haar. 

Ons soort mensen

Ik hoor van de liefhebbers dat dit Zeh's beste boek is. Natuurlijk zullen smaken verschillen en ik heb niet elke fan gesproken, dus misschien is het ook toeval. Ons soort mensen gaat over het dorp Unterleuten dat opgeschrikt wordt door de komst van een investeringsmaatschappij die er een windmolenpark wil bouwen. Sommige inwoners willen hun grond verkopen, anderen gaan in de ankers. Juli Zeh volgt de verschillende personages wanneer oude geschillen en intriges boven komen drijven. Ik heb het boek zelf niet gelezen, maar ik ben er wel erg nieuwsgierig naar geworden. Ik hoop ook dat een paar mensen onder dit artikel gaan reageren of zij dit boek gelezen hebben en wat ze er van vonden. 
Nathalie las het boek en noemt het in haar recensie een heerlijke Gesellschaftsroman. 
Een leuk detail is dat in dit boek het werk van een auteur, Manfred Gortz, veelvuldig geciteerd wordt. Wat wil het toeval nu, Manfred Gortz is een pseudoniem van Juli Zeh, en zij schreef het boek waarnaar gerefereerd wordt in Ons soort mensen, Dein Erfolg, zelf. Het boek is ook online te bestellen of uit te lenen. Ze creëert zo een web rond haar eigen roman en dat zet ze bijvoorbeeld ook door op reiterforum.de. Knap gedaan, denk je? Zeker weten! 

Adelaars & Engelen

Het debuut van Juli Zeh brengt zelfmoord, een zoektocht naar de waarheid en de oorlog in Joegoslavië allemaal bij elkaar. In Duitsland werd ze daarvoor beloond met de Deutsche Bücherpreis voor beste debuut die in Leipzig op het literatuurfestival werd uitgereikt. 

Verfilmingen

Verschillende werken van Juli Zeh zijn omgezet naar het scherm.
Ons soort mensen is bewerkt tot de Duitse mini-serie Unterleuten die in 2020 is verschenen. Deze krijgt lovende kritieken op het internet, maar het is nog de vraag of diegenen onder ons die het Duits minder machtig zijn er ook van gaan kunnen genieten in de toekomst. 
Van Speeldrift verscheen de Duitse verfilming, Spieltrieb, in 2013.
Misschien ook het vermelden waard, ook al is het geen verfilming, maar de roman Corpus Delicti is de boekvorm van het eerder verschenen toneelstuk Corpus Delicti, ook geschreven door Juli Zeh. 

Juli Zeh dus. Hebben jullie al wat gelezen van haar? En wat was jullie mening? Heb ik jullie nieuwsgierig kunnen maken naar haar werk en welk boek zou je dan het eerst oppakken? In het najaar van 2021 verschijnt bij Ambo Anthos Braakgrond. Staat deze al op jullie WIL-plankje?