… want er zit een boek in deze muziek.

Heel wat songwriters vonden hun inspiratie in een boek, een gedicht of een toneelstuk. In deze rubriek willen we af en toe eentje onder de loep nemen.

En laten we meteen beginnen met een controversiële titel. 

Killing an Arab

Dit was de eerste single die new-waveband The Cure uitbracht in 1978. Killing an Arab? Was het gangbaar op het einde van de jaren 1970 om in liedjes op te roepen tot het vermoorden van een medemens? Was het gebruikelijk om het daarbij bovendien over een racistische boeg te gooien?

Neen, wees gerust, ook in die tijd kon dat niet. Het nummer was omstreden, net omdat het zou aanzetten tot racisme. Robert Smith, de zanger en liedschrijver van de groep, was hier niet blij mee, hij had zijn song allesbehalve racistisch bedoeld. Op de plaat kwam zelfs een sticker met volgende boodschap:

“The song Killing An Arab has absolutely no racist overtones whatsoever. It is a song which decries the existence of all prejudice and consequent violence. The Cure condemn its use in furthering anti-Arab feeling.”

Het lied verwijst naar een van de lievelingsboeken van  de toen ongeveer 20-jarige Robert Smith: L’ étranger (De vreemdeling) van Albert Camus. Zelf omschreef hij het zo:  

“A short poetic attempt at condensing my impression of the key moments in L’ étranger by Albert Camus.” 

Luisteren?

“Standing on the beach
With a gun in my hand
Staring at the sea
Staring at the sand
Staring down the barrel
At the Arab on the ground
I can see his open mouth
But I hear no sound

I'm alive
I'm dead
I'm the stranger
Killing an Arab …”

Ondanks de verwijzing naar deze grote klassieker uit de Franse literatuur bleef het lied controversieel. Om de zo veel tijd krijgt het negatieve aandacht omdat het toch zou aanzetten tot racisme. In de tijd van de eerste Golfoorlog en 9/11 bijvoorbeeld speelde de band het live als ‘Kissing an Arab’ of ‘Killing another’. Ondertussen spelen ze weer de originele titel. 

“I can turn and walk away
Or I can fire the gun
Staring at the sky
Staring at the sun
Whichever I choose
It amounts to the same
Absolutely nothing”

Tot hier de muziek, op Hebban zijn we natuurlijk ook geïnteresseerd in… het boek waarop dit lied is gebaseerd.

De vreemdeling – Albert Camus

L'Étranger is een literaire klassieker uit 1942 – midden in de Tweede Wereldoorlog  – van de hand  van de Frans-Algerijnse Albert Camus, naast auteur ook filosoof en journalist. Het verhaal werd geschreven in Parijs, maar speelt zich af in Algerije. Meursault, het hoofdpersonage is een Algerijn van Franse afkomst. Op de dag dat zijn moeder sterft, onderneemt hij een busreis naar het bejaardentehuis.

“Vandaag is moeder gestorven. Of misschien gisteren, ik weet het niet.”

We volgen hem tijdens de wake en daarna tijdens een zinderend hete begrafenisdag. Ons inleven in het verdriet van het hoofdpersonage moeten we niet doen, Meursault rouwt niet, toont geen emoties. Het is wat het is, zijn moeder is gestorven. Eenmaal weer thuis begint hij een relatie – maar zonder liefde van zijn kant – met een meisje en gaat naar de cinema. Nog later op de dag schiet hij een man dood. Alles gebeurt gewoon. Het schieten kwam door de zon, beweerde hij, en dat volstond voor hem als uitleg. Hij heeft geen aandrang om zich te verdedigen en toont geen spijt. Ook in de gevangenis wacht hij heel gelaten op wat moet komen: zijn executie.

“Het leek me of de hemel zich over zijn volle lengte opende om vuur te laten regenen. Mijn hele wezen spande zich en mijn hand verkrampte om de revolver.”

Meursault komt in eerste instantie over als een vreemde snuiter, koppig en vooral heel onverschillig en gevoelloos, maar toch groeit bij de lezer het besef dat hij niet slecht, onrechtvaardig of immoreel is. Meursault kan zich niet anders voordoen dan hij is, hij wil niet liegen om aan zijn straf te ontkomen. Hij heeft nu eenmaal gedaan wat hij gedaan heeft, het zou oneerlijk zijn om berouw te veinzen. Hij blijft vooral zichzelf. En eigenlijk wordt hij niet veroordeeld voor het plegen van de moord, maar vooral omdat hij de maatschappelijke conventies schond: het hoort niet om niet te rouwen als je moeder sterft, het hoort niet om zo snel na de begrafenis van je moeder een relatie met een meisje te beginnen en om leuke dingen te doen, zoals naar de cinema gaan. Meursault ziet er absoluut de zin niet van in om aan deze maatschappelijke conventies mee te doen.

Dit is een boek over de zinloosheid van het leven, maar tegelijk over het leven dat het waard is om geleefd te worden. Een boek over het leven in het nu, zonder acht te slaan op de mogelijkheid van iets hogers. Een boek over het absurde van het leven.

Dat dit boek een klassieker is geworden, is natuurlijk ook te danken aan het prachtige literaire en heel vlotte taalgebruik van Camus. Ook in vertaling is het lezen een waar genot. Wie het nog niet las, wil ik het graag aanraden. Wie het al las, kan ik verzekeren dat ook het herlezen de moeite loont.

Hier stoppen lukt echter niet. We kunnen genieten van het prachtige schrijfwerk van Camus en we kunnen gaandeweg beter begrijpen hoe Meursault ineen zit, toch blijft het een boek over een man die zomaar een andere man doodschiet. Over een Fransman die zomaar een Arabier doodschiet, een nogal willekeurige Arabier. Op deze Westerse blik op de literatuur is reactie gekomen, in de vorm van… een nieuw boek.

(Neem ook eens een kijkje op de recensiepagina van dit boek: onder meer onze vrienden van de Literatuurclub Tea en Nico van der Sijde plaatsten er heel interessante stukjes.) 

Moussa of de dood van een Arabier – Kamel Daoud

In De vreemdeling lezen we het verhaal van de moordenaar, Meursault, maar het slachtoffer kennen we niet. In dit boek, Moussa of de dood van een Arabier, in het Frans Meursault, contre-enquête, reageert Kamel Daoud daarop. Hij geeft de Arabier een naam: Moussa Ouled Al-Assasse . Het verhaal wordt verteld door de broer van Moussa, Haroen. A l sinds zijn kinderjaren staat alles wat hij en zijn moeder doen, in het teken van de vermoorde broer en hun zoektocht naar wat er echt met hem is gebeurd.

Het boek is als tegenonderzoek tegelijk een aanklacht, een vorm van protest tegen De vreemdeling, maar ook een ode aan dat boek. Het is een soort spiegelverhaal, het staat vol met parallellen, maar die houden ook een sterke reactie op het boek van Camus in.

Zo speelt ook in dit boek de moeder een grote rol en de eerste parallel begint al meteen met de eerste zin.

 “Vandaag is mijn moeder nog in leven.”

In dit verhaal is Meursault niet geëxecuteerd, maar uit de gevangenis vrijgelaten. Hij heeft een prachtboek over zijn belevenissen geschreven en doet er alles aan om iedereen te doen geloven dat er geen sprake was van moord, maar van een zonnesteek. Haroen heeft een groot respect voor de schrijver van dit mooie boek (hier dus Meursault, maar lees gerust Camus); hij heeft zelfs Frans geleerd om hem een gedegen antwoord te kunnen bieden.

“Het is heel eenvoudig: het verhaal moet herschreven worden, in dezelfde taal, maar dan van rechts naar links.”

Dit boek gaat ook over schuld en wraak. Een andere parallel is dat Haroen in dit boek een Fransman vermoordt – niet overdag onder de hete zon, maar ’s nachts. De Fransman is ook nogal willekeurig uitgekozen, hij was toevallig op het verkeerde moment op de verkeerde plaats. Haroen wordt evenmin bestraft voor wat hij heeft gedaan. Het absurde verhaal van Camus wordt verder doorgetrokken in dit boek.

Dit relatief korte boek, eigenlijk een lange monoloog door Haroen, bevat toch veel thema’s. Ook het kolonialisme en het al dan niet geloven in God komen aan bod. Door dit laatste werd in de nasleep van dit boek zelfs een fatwa uitgesproken over Kamel Daoud door een salafistische imam, maar de auteur blijft strijden tegen het fundamentalisme.

Het boek is een must-read geworden voor al wie De vreemdeling leest. Het is het vervolg dat iedereen moet lezen, we zijn het aan onze westerse koloniale geschiedenis verplicht om onze blik te verruimen en om verder te kijken dan alleen naar het prachtige literaire werk dat De vreemdeling is.

(Neem ook voor dit boek een kijkje op de recensiepagina van het boek)

Lazen jullie het lied?

Jullie hoorden het lied van The Cure vast al eerder. Smaken verschillen, laat gerust weten wat jullie ervan vinden. Maar laat vooral ook weten of jullie er al bij stil stonden dat het over dit boek ging? En of het jullie zin heeft gegeven om de boeken te lezen?

Tot een volgend lied!

Tekst: Ine
Banner: Natalie van den Dobbelsteen

Bronnen: 

• Voor de tekst: de websites van Wikipedia, Cutting Edge, Cobra-Canvas, Vooruit, Tzum en Literair Nederland
• Voor de muziek: YouTube
• Voor de foto’s: Wikipedia (foto Kamel Daoud door Claude Truong-Ngoc)

Heb jij al gestemd voor de Literatuur Club Prijs? Nee? Doe het dan snel en gebruik de stemknop hieronder!