Heel wat songwriters vonden hun inspiratie voor een lied in een boek, een gedicht of een toneelstuk. In deze rubriek willen we af en toe eentje onder de loep nemen.

Edgar Allan Poe, een man met de twee voornamen?

Ja, dat klopt, maar het hadden evengoed twee familienamen kunnen zijn. Kleine Edgar bleek niet voor het geluk geboren te zijn. Hij zag het levenslicht op 19 januari 1809 in Boston, als zoon van een Engelse actrice, Eliza(beth) Arnold en haar tweede man, een Amerikaanse acteur, David Poe Jr. Ze trokken rond in een reizend acteergezelschap. Onze Edgar Poe was dus de zoon van twee ‘komedianten’: in die tijd had het beroep van acteur geen al te beste sociale status.

Toen hij amper een paar jaar oud was, in 1811, kwamen zijn ouders om het leven. Wat er precies is gebeurd, is niet duidelijk, maar de succesvolle actrice Eliza stierf wellicht aan tbc en haar minder succesvolle, aan alcohol verslaafde, man, amper een paar dagen later. Hun drie kinderen werden uit elkaar gehaald. Een rijke tabakshandelaar, John Allan nam Edgar onder zijn hoede. Hij werd nooit echt geadopteerd. Allan werd dus niet zijn nieuwe familienaam, maar zijn tweede voornaam.

Een slimmerik!

Edgar Allan bleek een briljante leerling. Dat kwam al snel tot uiting in Engeland, het land waar het gezin Allan tijdelijk naar geëmigreerd was tussen 1815 en 1820. Hij bleek op deze jonge leeftijd al een crack te zijn in exacte vakken, maar ook in talen (Grieks, Latijn, Frans, Italiaans en Spaans).

Back in the USA

In 1820 vestigde het gezin zich in Richmond, waar Edgar Allan zijn eerste gedichten aan schoolvriendinnetjes begon te schrijven, heel romantische schrijfsels. Zijn geloof in de romantische liefde kreeg echter een flinke deuk toen bleek dat zijn pleegvader, die hij erg respecteerde, er een buitenechtelijke affaire op nahield. Hiermee kon hij niet overweg; dit leidde tot een breuk tussen pleegvader en -zoon.

Op de sukkel

In 1826 ging Edgar Allan studeren aan de universiteit van Virginia. Wegens de breuk met zijn pleegvader moest hij zelf voor de kosten instaan, maar dat lukte niet. Na amper een paar maanden moest hij de universiteit al verlaten. Ook zijn gedrag was niet al te best. Om aan geld te komen, begon hij te gokken. Dat leverde natuurlijk niet het verhoopte resultaat op, hij verloor veel geld. In deze deprimerende periode zocht hij troost in de drank. Zijn gezondheid werd er niet beter op. Een baantje bij zijn pleegvader gaf hij al snel op. Na een tijd in het leger trok hij naar Boston om er – als een van de eerste Amerikaanse schrijvers – van zijn pen te leven.

Rusteloze schrijver

Zijn debuut, een gedichtenbundel, verscheen in 1827, maar was niet succesvol. Hij bleef volhardend  schrijven, vooral gedichten maar ook verhalen, maar het wilde allemaal niet echt goed lukken. Wel bleek hij een bijzonder goed redacteur te zijn. Hij was enorm belezen en combineerde bovendien een grote interesse in taalwetenschappen en in exacte wetenschappen. Hij werkte als literair criticus en redacteur voor heel wat kranten en tijdschriften. Zijn werk werd gewaardeerd, maar door zijn moeilijke karakter bleef hij niet lang bij dezelfde werkgever. Hij wisselde erg vaak van woonplaats en van vrouwelijk gezelschap – in 1835 was hij stiekem getrouwd met een 13-jarige nicht; naar het schijnt was dit een platonische relatie en zocht hij daarom buitenshuis vrouwen met wie hij (seksuele) relaties had. In 1845 verwierf hij dan toch enige literaire erkenning voor zijn mooie gedicht The Raven. Hij bleef rusteloos, bleek manisch-depressief te zijn en had vaak te kampen met driftbuien – een en ander zou ook te wijten zijn aan een hersenletsel dat hij opliep in zijn jeugd. Drank, drugs en het gokspel lieten hem niet los. Na de dood van zijn vrouw in 1847 ging het van kwaad naar erger, met een zelfmoordpoging in 1848 tot gevolg.

Geëindigd in de goot?

Toen hij stierf deden meteen verhalen de ronde over zijn dood. Na een tijdje spoorloos te zijn verdwenen, zou hij na een dronken bui letterlijk in de goot gevonden zijn, gestorven met andermans kleren aan. Maar er is ook een andere versie: een vriend trof hem in ellendige omstandigheden in een kroeg aan en zorgde ervoor dat hij in een kliniek werd opgenomen. Daar zou hij zijn gestorven op 7 oktober 1849, amper 40 jaar oud. Voor hij in coma raakte en stierf sprak hij zijn laatste woorden uit: “Lord, help my poor soul”.

Wat er precies is gebeurd, is niet opgehelderd, waarschijnlijk gaat het om een combinatie van deze twee verhalen, eerst de goot en dan de kliniek waar hij na een paar dagen stierf. Als oorzaak wordt gedacht aan een hersentumor, poging tot zelfmoord of moord…

Invloed

In Amerika werd hij lange tijd niet erg gewaardeerd, dat lag vooral aan zijn reputatie van drank- en drugverslaafde. In het buitenland was er wel snel interesse. Charles Baudelaire vertaalde heel wat van zijn gedichten en verhalen. De macabere en mysterieuze inhoud sprak aan in Europa, zeker bij de Franse avant-gardebeweging en de symbolisten.  

Ondanks zijn ongelukkige leven en weinig succesvolle schrijverschap, is Edgar Allen Poe nu een van de meest bekende namen in de literatuurwereld. Zijn werk wordt alom gerespecteerd en biedt nog steeds inspiratie aan schrijvers, filmmakers en natuurlijk ook aan muzikanten.

Een lied…

Schreef ik bij het vorige ‘Lees dit lied’ over Frankenstein dat er keuze te over was, dan moet ik nu toegeven dat ik virtueel bedolven ben geraakt onder een enorme liedjesberg. Heel veel artiesten zoeken inspiratie bij Poe: soms voor één regel uit een gedicht, soms voor een heel vrije associatie met een verhaal, maar vaak ook wordt een integraal gedicht op muziek gezet of wordt een (stuk van een) verhaal verteld. Hier vind je er al heel wat terug, en het valt op dat Edgar Allen Poe vooral makers van stevige muziek aanspreekt. Maar er is echt voor elk wat wils.  

De meest bekende elpee is wellicht Tales of Mystery and Imagination van The Alan Parsons Project uit 1976. Het is een conceptalbum met muzikale bewerkingen van een aantal verhalen en gedichten van Poe.

Een van de songs op de plaat is Het vat Amontillado. Dit bekende verhaal gaat over wraak en het lokkertje is een vat van deze bijzondere sherry. Laat me verklappen dat het niet goed afloopt voor degene op wie wraak wordt genomen…

Men moet begrijpen dat ik Fortunato noch in woorden noch in daden reden had gegeven om aan mijn welgezindheid te twijfelen. Ik bleef, zoals mijn gewoonte was, tegen hem glimlachen en hij zag niet dat mijn glimlach nú betrekking had op de gedachte aan zijn vernietiging. (Uit: Het vat Amontillado in Alle verhalen, Edgar Allan Poe)

Op dezelfde plaat staat ook The Fall of the House of Usher, geïnspireerd op het gelijknamige verhaal over het huis Usher. Een huis dat gelegen is in een wel erg spookachtige en beklemmende omgeving en waar de laatste afstammeling net ‘de dood’ van zijn zus verwerkt als zijn vriend op bezoek komt… Bijzonder aan dit muziekstuk van Alan Parsons Project, is dat de prelude gebaseerd is op de prelude van de onafgewerkte opera La chute de la maison Usher van Claude Debussy. En ook Philip Glass heeft een versie van deze opera op zijn palmares staan.

Even later herkende ik hem (voetstap) als die van Usher. Meteen daarop klopte hij zachtjes op mijn deur en kwam binnen, met een lantaarn in zijn hand. Zijn gezicht was, zoals gebruikelijk, lijkachtig bleek, maar bovendien lag er een soort krankzinnige hilariteit in zijn blik, een duidelijk onderdrukte hysterie in zijn hele gedrag. Zijn uiterlijk joeg me afgrijzen aan, maar alles verdiende de voorkeur boven de eenzaamheid die ik zo lang had verdragen, en ik verwelkomde zijn aanwezigheid zelfs als een opluchting. (Uit: De val van het Huis Usher in Alle verhalen, Edgar Allan Poe)

De moorden in de Rue Morgue is een heel bekend verhaal van Edgar Allan Poe. Alle verhalen van Poe zijn mysterieus en spreken tot de verbeelding, maar ze zijn niet allemaal even zwart en angstaanjagend. Dit verhaal, het vervolg erop Het raadsel van Marie Rogêt, De gestolen brief en De gouden kever zijn een paar verhalen die hem volgens Ab visser de titel ‘De vader van de detectiveroman’ opleverden: "Poe bezat het geëigende talent voor het schrijven van het klassieke detectiveverhaal, dat zowel verstandelijke als emotionele elementen combineert, of om het anders te zeggen, dat de twee voornaamste karaktertrekken van de crime story demonstreert: het puzzel-element van de traditionele whodunnit en het suspense-element van de thriller." (Uit: Nawoord in de Rue Morgue en andere misdaadverhalen)

Iron Maiden schreef een lied over The Murders in the Rue Morgue, je ziet ze hier live in 1982. Mij lukt het niet al te goed om mee te zingen, maar ga gerust jullie gang, ik geef graag een stukje van de liedtekst mee.

I remember it as plain as day
although it happened in the dark of the night.
I was strolling through the streets of Paris
and it was cold it was starting to rain.
And then I heard a piercing scream
and I rushed to the scene of the crime
but all I found was the butchered remain
of two girls lay side by side.

Murders in the Rue Morgue
someone call the Gendarmes
Murders in the Rue Morgue
run before the killers go free

[...]

Maar Poe is dus niet enkel goed in detectiveverhalen, hij houdt ook van wat horror. Premature Brurial of De voortijdige begrafenis bijvoorbeeld, gaat over een man die enorm bang is om levend begraven te worden. Hij doet er dan ook alles aan om voorbereid te zijn op deze eventualiteit. Blijkbaar is dit een angst die wel vaker voorkwam in de 19e eeuw. Poe was nogal geïnteresseerd in catalepsie, een ziekte waarbij spierverlamming optreedt waardoor de patiënt bewegingloos blijft liggen, soms dagen lang. Ook De val van het Huis Usher (zie hoger) gaat over dit thema.

Begraven worden terwijl men nog leeft is van deze uitersten zonder enige twijfel het meest afgrijselijke lot dat gewone stervelingen ooit is beschoren. Dat dit regelmatig, zeer regelmatig, is gebeurd zal door hen die nadenken nauwelijks worden ontkend. De grenzen die het Leven van de Dood scheiden zijn op zijn best schimmig en vaag. Wie zal zeggen waar het ene eindigt en het andere begint? (Uit: De voortijdige begrafenis in Alle verhalen, Edgar Allan Poe)

Siouxie and the Banshees liet zich door dit verhaal inspireren voor een lied met dezelfde titel. 

This catacomb compels me
Corroding and inert
It weights and tries to pull me
Must I resist or re-assert

The unchanged and the unchangeable
Doing the zombierama
Singing Oh come and be like me,
We're all sisters and brothers

Ejected to this state of being
Don't bury me with this
I'm in a state of catalepsy
Can I really exist?

Clawing from the inside
Drowning in your chant
Thoughts come flooding through me
Despairing unity

The unchanged and the unchangeable
Doing the zombierama
Singing Oh come and be like me,
We're all sisters and brothers

Blijf je meezingen, hier staat de volledige liedtekst.

Anthony and the Johnsons koos voor The Lake. Je ziet hem live in 2006. Hier staat het originele gedicht van Edgar Allan Poe. Ook de Franse Nolwenn Leroy zingt dit lied, maar dan anders.

In youth's spring, it was my lot
To haunt of the wide earth a spot
To which I could not love the less;
So lovely was the loneliness
Of a wild lake, with black rock bound.
And the tall trees that tower'd around.
But when the night had thrown her pall
Upon that spot-- as upon all,
And the wind would pass me by
In its stilly melody,
My infant spirit would awake
To the terror of the lone lake.
Yet that terror was not fright--
But a tremulous delight,
And a feeling undefin'd,
Springing from a darken'd mind.
Death was in that poison'd wave
And in its gulf a fitting grave
For him who thence could solace bring
To his dark imagining;
Whose wild'ring though could even make
An Eden of that dim lake.

Het allerlaatste gedicht van Poe is heel bekend geworden: Annabel Lee. Het verscheen pas na zijn dood. Het combineert de thema’s dood en schoonheid – zoals hij wel vaker doet. De zee is een motief dat steeds terugkomt, net als de naam Annabel Lee. De liefde tussen de verteller en het meisje was zo groot dat zelfs de engelen in de hemel jaloers op hen waren – dat wordt ook de reden voor haar dood.

Het gedicht was een heel belangrijke inspiratie voor Lolita van Nabokov. Wil je daarover meer weten, dan verwijs ik je naar deze prachtige pagina van Hetty. Je vindt er ook de uitgeschreven Engelse tekst van het gedicht.

Tal van artiesten deden iets met dit lied. Ik koos er een paar uit. Deze mooie versie, met filmpje, is van Glass Wave.

Of heb je het wel voor de stem van Joan Baez? Een Amerikaanse countryversie van Jim Reeves? Of wil je graag een Nederlandstalige kleinkunstversie, dan is dit lied van de The Folksong Singers misschien iets voor jou.

Pareltjes als uitsmijter

Tot hier een kleine selectie uit de talloze liedjes, geïnspireerd door Edgar Allan Poe. Krijg je nog niet genoeg van hem? Luister dan even hoe prachtig Lou Reed The Raven niet zingt, maar ‘gewoon’ voorleest, Iggy Pop The Tell-Tale Heart, Jeff Buckley Ulalume of Marianne Faihtfull Annabel Lee.

Of kijk hier naar The Raven door The Simpsons.

Jij?

Las jij al werk van Edgar Allan Poe? En/of kende je een van deze songs over zijn verhalen en gedichten al, of ben je liefhebber van een ander lied?

Tot een volgend lied!

Het eerste Lees dit Lied! Over De vreemdeling, vind je hier.
Het tweede Lees dit Lied! Er zit een gedicht in van Hugo Claus, vind je hier.
Het derde Lees dit Lied! Of ben je bang van een monster? vind je hier.

Tekst: Ine
Banner: Nathalie van den Dobbelsteen

Bronnen: 

• Nawoord van Ab Visser in: Edgar Allan Poe, De moorden in de Rue Morgue en andere misdaadverhalen, 1981, p. 169-184
• https://nl.wikipedia.org/wiki/Edgar_Allan_Poe
• https://nl.wikipedia.org/wiki/Tales_of_Mystery_and_Imagination
• https://nl.wikipedia.org/wiki/Annabel_Lee
• http://www.24papershop.be/edgar-allan-poe-korte-biografie
• Foto: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Edgar_Allen_Poe_1898.jpg published by Dodd, Mead and Co, NY, 1898 [Public domain], via Wikimedia Commons
• https://www.google.be/search?q=premature+burial+siouxie+and+the+banshees+lyrics&ie=&oe=
• https://songmeanings.com/songs/view/3530822107858532952/
• https://www.azlyrics.com/lyrics/ironmaiden/murdersintheruemorgue.html