Literaire trip: Brussel
“Mijn Brussel, 'k zit in je binnenzak - een warme jas - je binnenstad - die mij omarmt - en verwarmt als vroeger (Read more: https://muzikum.eu/nl/123-113-6066/johan-verminnen/brussel-songtekst.html#ixzz5MeuYBTO9). Dit lied van Brusselse ket Johan Verminnen beschrijft zijn liefde voor de Belgische en Europese hoofdstad: een ‘hellegat’ voor de ene, een ‘bruisende multicurele stad met de enige echte metro in België' voor de andere. Grosso modo is het natuurlijk de enige Belgische wereldstad met dito voor- en nadelen … In 2017 deed ik er een literaire wandeling in het kader van het internationale Passa Porta-festival en viel er van de ene in de andere verbazing. En de stad herbergt heel wat literaire pareltjes. Heel wat Belgische en internationale auteurs verbleven er en vonden er hun inspiratie. Een aantal heerlijke boekhandels met literatuur uit alle windstreken en andere boekenplekjes vind je er ook op je weg.
Leo Tolstoj, Charlotte Brontë, Victor Hugo, Charles Baudelaire, Max Havelaar, Eddy du Perron, Jeroen Brouwers, W.F. Hermans, Hugo Claus, Willem Elsschot: allemaal verbleven ze voor verschillende redenen een tijd in Brussel.
Willem Frederik Hermans (1921-1995) bijvoorbeeld: hij mag dan wel in Amsterdam geboren en in Utrecht gestorven zijn, volgens zijn officiële biograaf Willem Otterspeer (De mislukkingskunstenaar, 2014) is hij als auteur geboren en gestorven in Brussel. Na de Tweede Wereldoorlog verbleef hij al twee korte periodes bij vrienden van zijn ouders, de familie Bodart, die volgens hem zeer belangrijk waren. “Hermans ervoer Brussel als een surrealistische stad waar uitzonderlijke vrijheid heerste. Dat surrealisme is vrijwel nergens in de Nederlandse literatuur te bekennen, maar zit natuurlijk heel diep in het schrijven van Hermans. Brussel was dus niet gewoon een plek, maar vertegenwoordigde een literaire voorkeur, een kenmerk van zijn eigen poëtica.” (Otterspeer - https://www.bruzz.be/uit/podium/w-f-hermans-als-schrijver-geboren-en-gestorven-brussel-2014-01-28) Hermans heeft de laatste vier jaar van zijn leven in Brussel gewoond, zijn verzameling schrijfmachines zijn echter in bewaring gebracht bij boekhandel Limerick in Gent (waar we met de Literatuurclub overigens onze eerste bijeenkomst hadden!). Van 1991 tot en met 1995 woonde W.F. Hermans in Brussel waar hij op het Vossenplein veel van zijn schrijfmachines op de kop kon tikken.
Zowel de Franse schrijver Charles Baudelaire als de Nederlandse Eduard Douwes Dekker, aka Multatuli, waren op de vlucht voor schulden toen ze in Brussel hun toevlucht zochten.
De beroemde Franse symbolistische dichter en kunstcriticus Charles Baudelaire (1821-1867), die vooral bekend is van zijn dichtbundel 'Les Fleurs du mal' (1857), vestigde zich in 1864 op 43-jarige leeftijd in Brussel, op de vlucht voor zijn Parijse schuldeisers. Hij verbleef er in het sinds lang verdwenen Hôtel du Grand Miroir in de Bergstraat. Hij probeerde er zijn verzamelde werken uit te geven en lezingen te geven om zijn geldbuidel te spijzen maar door een gebrek aan belangstelling liep dit op een sisser uit. Hij begon Brussel daardoor hartsgrondig te haten en schreef dit van zich af in het onvoltooide pamflet Pauvre Belgique. In plaats van zijn schulden aan te zuiveren, verliet hij Brussel met een schuld van 1500 goudfranken. Een jaar later zou hij in Parijs in de armen van zijn moeder sterven, hij was al lang aangetast door syfilis.
Het is best ironisch om tijdens een boottocht in Den Haag te horen dat Eduard Douwes Dekker (1820-1887) daar in een chique villa bij een vriend verbleef, terwijl hij op de terugkeer van Nederlands Indië wegens gokschulden naar Brussel kwam, waar hij in bittere armoede tussen 1857 en 1865 leefde in het povere hotelletje Au Prince Belge in de Arenbergstraat 52, vlak bij de kathedraal. Om te kunnen schrijven, lengde hij zijn inkt aan met water. In 1859 schreef hij hier in één ruk zijn Max Havelaar, dat op 14 mei 1860 in Amsterdam gedrukt werd. Op zijn 67ste stierf hij dan weer in zijn huis in het Duitse Ingelheim am Rhein.
In de jaren 1857 tot 1861 reisde Lev Tolstoj twee keer naar West-Europa: in Parijs woonde hij een openbare executie bij met de guillotine wat hij afschuwelijk vond, en hij leerde Victor Hugo er kennen en bewonderde er zijn theaterstuk Les Misérables. In Brussel in het toenmalige hotel d’Angleterre ontmoette Tolstoj in 1861 Pierre-Joseph Proudhon van wie hij zijn geschrift La guerre et la paix zou lezen, die titel zou hij pikken voor zijn eigen meesterwerk "Oorlog en Vrede".
Het wereldberoemde Les Misérables van Victor Hugo werd afgewerkt, voor het eerst uitgegeven en ging als theaterstuk in avant-première in Brussel in het Théâtre Royal des Galeries in de koninklijke St Hubertusgalerijen.
Op 2 december 1851 ontbond Louis Napoleon Bonaparte (Napoleon III) in Frankrijk de Assemblée Nationale. Victor Hugo verzette zich tegen de staatsgreep, die zonder veel moeite doorgedrukt werd, en vertrok enkele dagen later naar Brussel, in ballingschap. Hij verbleef zo'n 14 keer in België, goed voor ongeveer 1000 dagen waarvan zowat de helft in Brussel. Vooral de hoofdstad stal z'n hart. Vol heimwee schreef hij na z'n vertrek aan de Belgische advocaat Funck: 'Ik smacht nu naar de torens van de Sint-Goedele zoals ik smacht naar de torens van de Notre-Dame'. Hugo's meest vermaarde werken ontstonden of werden afgewerkt in die periode en vonden uitgevers in Brussel: het giftige Napoléon le petit, het stekelige Les Châtiments, het lyrische Les Contemplations of het geëngageerde Les Misérables (http://cobra.canvas.be/cm/cobra/boek/1.2175315) Les Misérables werd voor het eerst uitgegeven bij het Brusselse Lacroix & Verboeckhoven. (https://www.brusselslife.be/fr/article/bruxelles-terre-d-exil-de-victor-hugo)
Hoewel dat ze het Amerikaans staatsburgerschap kreeg, werd Marguérite Yourcenar (1903-1987) geboren in Brussel uit een adellijke Belgische moeder en een ‘burgerlijke’ Franse vader. Hoewel Yourcenar in het Frans schreef, koesterde ze een sterke band met Vlaanderen, waar ze als kind vele vakanties doorbracht. In 1939 vluchtte ze naar de VS voor het geweld van de Tweede Wereldoorlog. in 1980 was zij de allereerste vrouwelijke auteur die mocht toetreden tot de besloten kring van de ‘Académie Française’. De mooiste hulde aan het indrukwekkende oeuvre van Yourcenar is te vinden in Brussel en laat het kleine, ingesloten Egmontparkje uitgroeien tot een van de fascinerendste plekken van de stad. In dit park tref je veertien in steen gegraveerde citaten uit de roman ‘Het hermetisch zwart’ aan. (https://nl.wikipedia.org/wiki/Passage_Marguerite_Yourcenar) Wat verder ontdek je een beeld van Peter Pan. In de ‘Orangerie’ kan je je versterken met thee, koffie of wijn. (https://nl.wikipedia.org/wiki/Egmontpark_(Brussel)) De roman ‘Het hermetisch zwart’ speelt zich bovendien af in Brussel.
Door Michel wal - Eigen werk, CC BY-SA 3.0, Link
Culturama organiseert verschillende literaire wandelingen doorheen Brussel waarin al deze auteurs en nog veel meer aan bod komen, zie meer hier: http://www.culturamavzw.be/index.php?id=6#lit.
Voor wie in Brussel met de trein aankomt, is vlakbij de Koninklijke Bibliotheek van België die dateert van 1837. Een bezoekje op de Kunstberg aan ‘Albertina’, hoe de Koninklijke Bibliotheek ook wel wordt genoemd, naar het ruiterstandbeeld van Koning Albert I er vlak naast, loont zeker de moeite om de vaste of tijdelijke collecties te gaan bezichtigen en eventuele andere activiteiten mee te maken.
Een aparte ruimte bij de Koninklijke Bibliotheek is het Librarium waar je alles kan ontdekken over de geschiedenis van het boek, het schrift en bibliotheken. De tentoongestelde werken komen uit de prachtige collectie van de Koninklijke Bibliotheek en wisselen om de drie maanden.
Ook het Archief en Museum van de Franstalige Literatuur (Archives et Musée de la Littérature is bv gevestigd in de Koninklijke Bibliotheek en dit is de branche die instaat voor de archivering en het onderzoek van de Franstalige Belgische literatuur vanaf 1830. Zij organiseren ook talrijke exposities en activiteiten hierrond.
De strip is uiteraard alom aanwezig in surrealistisch en cartoongek Brussel. Naast het meer bekende Stripmuseum heb je nu ook MOOF of het Museum of original figurines, een strip- en 3D-museum waar meer dan 1000 figuurtjes te vinden zijn: “Het MOOF benadert de 9de kunst vanuit een andere invalshoek, aan de hand van een unieke collectie stripbeeldjes. Van manga tot Amerikaanse comics en van Franstalige tot klassieke Vlaamse strips: de ludieke en creatieve verzameling bekoort leek en expert, jong en oud. Ontdek ook de tekenfilms gebaseerd op de striphelden, hoe een strip gecreëerd wordt en de geschiedenis van de Belvision studio’s. Het decor, ontworpen door jonge (Brusselse) artiesten, zet het hele schouwspel in een visueel aantrekkelijk en kleurrijk kader.” Dit museum is te vinden in de Hortagalerij. Culturama biedt ook een stripwandeling aan doorheen Brussel om met jou de Brusselse strip-hoogtepunten te ontdekken.
Niet te missen voor Nederlandstalige bezoekers aan Brussel is de boekhandel Passa Porta in de Dansaertstraat (dé plek voor de hippe Brusselse Vlamingen zogezegd) waar je een uitstekende keuze van vooral Nederlandstalige maar ook van Engelstalige en Franstalige literatuur vindt, zowel de recente toppers als oudere klassiekers en verrassingen. De plek is niet alleen bekend als boekhandel maar ook als cultureel huis waar er heel het jaar door heerlijke internationale literaire activiteiten plaats vinden. Zij organiseren onder andere het tweejaarlijkse internationale literatuurfestival Passa Porta waarvan ik al naar de editie van 2019 uit kijk!
Passa Porta boekhandel, Brussel
Voor Franstalige boeken kan je naar de vermaarde boekhandel Tropismes in de Prinsengalerij van de koninklijke Sint-Hubertusgalerijen of Filigranes op de Kunstlaan. Filigranes biedt volgens Hebbaniste Tau ook een mooie selectie Portugese literatuur aan, en daarnaast is er blijkbaar ook een aanbod Spaanse en Italiaanse boeken.
Enkele Engelstalige Bookshops in Brussel zijn Waterstones op de Adolphe Maxlaan en Sterling Books op de Wolvengracht, beiden in 1000 Brussel.
Meer over Brussel in woorden en mooie boekenplekken vind je op https://www.uitinbrussel.be/brussel-woorden .
Heel wat informatie over de genoemde schrijvers vond ik op https://www.uitinbrussel.be/schrijvers-brussel
Bezoek ook:
Tekst: Nathalie
Banner: Anne
Foto's: Wikipedia en eigen werk
